Στην Αθηναϊκή Δημοκρατία, το ιδεώδες του σύγχρονου δυτικού κόσμου, ο πολίτης διαπαιδαγωγούνταν γνωρίζοντας ότι υπήρχε η περίπτωση κάποια στιγμή να κληρωθεί ως μέλος της Βουλής των 500, που προετοίμαζε τους νόμους για την Εκκλησία του Δήμου. Κάθε ημέρα ένας από τους 500 ήταν για μια ημέρα αρχηγός του κράτους, κρατούσε τα κλειδιά του ταμείου, τη σφραγίδα του κράτους και υποδεχόταν τις ξένες αποστολές.
Η σύγχρονη κοινοβουλευτική - αντιπροσωπευτική αστική δημοκρατία, όπως διαμορφώθηκε στη φεουδαρχική Ευρώπη, με λίκνο το Ηνωμένο Βασίλειο, διαφύλαττε τα συμφέροντα των ιδιοκτητών γης (αρχικά μόνο αυτοί είχαν δικαίωμα ψήφου) καθιστώντας τον πολίτη παρατηρητή των εξελίξεων. Από τότε μέχρι σήμερα, μετά από αιματηρές επαναστάσεις και χρόνιους αγώνες, οι πολίτες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου, δημοκρατικά δικαιώματα και ίση αντιμετώπιση απέναντι στον νόμο και τις αρχές. Σε ό,τι αφορά, όμως, τις πολιτικές εξελίξεις, παραμένουν απλοί θεατές των γεγονότων.
Την τελευταία δεκαετία, ωστόσο, χάρη στην τεχνολογία, ο πολίτης παύει να είναι ένας απλός παρατηρητής. Μπορεί να μην είναι αρχηγός του κράτους έστω και για μια ημέρα, αλλά μέσα από τα νέα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργεί μια δυναμική δημόσια σφαίρα, όπου τα υποκείμενα μπορούν να προκαλέσουν ακόμη και επαναστάσεις κατά καθεστώτων που μοιάζουν πανίσχυρα. Εξάλλου, ο Μπαράκ Ομπάμα δεν θα εκλεγόταν ποτέ πρόεδρος των ΗΠΑ αν δεν είχε κατακτήσει ουσιαστικά τον ηλεκτρονικό δημόσιο χώρο, προσπερνώντας τα κυρίαρχα μέσα και αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες των νέων μέσων. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι την έναρξη της καμπάνιας του για τις προεδρικές εκλογές του 2012 την ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες μέσω διαδικτύου.
Στην εποχή που η ψηφιακή τεχνολογία εισβάλλει δυναμικά στα σπίτια μας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθημερινά μας «αφαιρο-προσθέτουν» τα γνώριμα δημοκρατικά και αγωνιωδώς κτηθέντα δικαιώματα, πόσο έτοιμοι είμαστε να υποδεχθούμε τη νέα πολιτική πραγματικότητα;
Σε ολόκληρο τον κόσμο, η αγωνία των πολιτικών προσώπων να προσεγγίσουν τους νέους ψηφοφόρους φαίνεται να βρήκε –έστω και προσωρινή– ανακούφιση, με την εμφάνιση του Facebook, του Twitter και των άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Από τη μία πλευρά, οι πολιτικοί «αγκαλιάζουν» τις νέες τεχνολογίες με φανατική προσήλωση, ωσάν να πρόκειται για «μάννα εξ ουρανού», το οποίο δημιουργήθηκε για να λύσει οριστικά το πρόβλημα προσέγγισης της «δύσκολης πίτας» των ψηφοφόρων, ηλικίας από 18 έως 30 ετών. Σήμερα, πλέον, τα likes στο Facebook ξεπερνούν τις χειραψίες στη λαϊκή αγορά, υποβαθμίζοντας το γεγονός ότι αποτελούν απολήξεις του ίδιου φαινομένου: Με λίγα λόγια, όσα likes κι αν συγκεντρώσει ένας πολιτικός στην ενέργεια που δημοσίευσε (με φωτογραφίες κ.λπ.) στο Facebook, δεν πρόκειται ποτέ να εκλεγεί από αυτά. Φαίνεται ότι σήμερα τα likes έχουν αντικαταστήσει τις χειραψίες στην εκκλησία την Κυριακή ή στη λαϊκή του Σαββάτου.
Από την άλλη πλευρά, ο πολίτης μοιάζει ανέτοιμος να αξιολογήσει και να υποδεχτεί τις προκλήσεις της νέας εποχής, αξιοποιώντας το Facebook μόνο για την ενημέρωση φίλων και συναδέλφων σχετικά με τις κοινωνικές του δραστηριότητες (πού διασκέδασα, πού ήπια, πού χόρεψα κ.λπ.).
Όμως, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν εξαντλούνται στο Facebook, όπως το Facebook δεν εξαντλείται, ούτε αναλώνεται μόνο από τη νέα γενιά. Αντιστοίχως, οι μέθοδοι προσέγγισης των νέων ψηφοφόρων δεν εξαντλούνται στο Facebook, στο Twitter ή στα επιμέρους blogs.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Νεοέλληνες σήμερα αφιερώνουν απεριόριστο χρόνο στη διαδικτυακή επικοινωνία. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι με τον ίδιο τρόπο ενεργούν στις εκλογές. Άλλωστε, αν ενεργούσαν τοιουτοτρόπως, εδώ και πολλά χρόνια θα είχαμε κυβερνήσεις του διαδικτύου, του Facebook ή του Twitter σε Ελλάδα και Κύπρο. Αντιθέτως, συνεχίζουμε απαρέγκλιτα να διαθέτουμε παραδοσιακές κυβερνήσεις, οι οποίες –αν και «αγχώνονται» προεκλογικά για τους νέους ψηφοφόρους– μετεκλογικά ακολουθούν πιστά παραδοσιακές μεθόδους «ελληνοπλαστικής» πολιτικής (υποσχέσεις εύρεσης εργασίας, μεταθέσεων, επαγγελματικής αποκατάστασης κ.λπ.), που εντοπίζονται αρχικά στο 1828 (έτος ίδρυσης του ελληνικού κράτους) και παραδοσιακά δείχνουν να επικρατούν μέχρι σήμερα.
Επομένως, τι έχει αλλάξει στην πολιτική μας ζωή, με την έλευση των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Σε χώρες όπως το Ιράν (2009) ή τη Λευκορωσία (2006), μαζικά e-mails και text messages κατάφεραν να ξεσηκώσουν τους πολίτες εναντίον των κυβερνήσεων και να τους βγάλουν στους δρόμους. Στις ΗΠΑ και τον υπόλοιπο δυτικό κόσμο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, video sharing κ.λπ.) διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στις πολιτικές επιλογές, τολμώντας (οι ίδιοι οι πολίτες) τη σύγκριση με το πολιτικό τους γίγνεσθαι.
Εμείς μπορούμε να τολμήσουμε; Τολμάμε να συγκρίνουμε, να διαχειριστούμε ή ακόμα και να δοκιμάσουμε νέες μεθόδους διαχείρισης της πολιτικής ενημέρωσης;
Κάποτε ο Μακρυγιάννης έμαθε να γράφει, με σκοπό αποκλειστικά και μόνο να καταγράψει την ιστορία της ελληνικής επανάστασης. Εμείς, σήμερα, πού εξαντλούμε την τόλμη μας;
Η δρ Θεοδώρα Α. Μάνιου είναι λέκτορας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας, Πανεπιστήμιο Frederick.
