Του Γιώργου Κακούρη
«Ο βασιλιάς Πρίαμος επιλέγει την άγνοια, λόγω πολιτικής σκοπιμότητας» δηλώνει ο Γερμανός καθηγητής Jurgen Wertheimer μιλώντας στην Guardian (www.theguardian.com/lifeandstyle/2021/jun/26/project-cassandra-plan-to-use-novels-to-predict-next-war). Αναφέρεται σε μια ερμηνεία του μύθου της Κασσάνδρας που καταγράφεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Christa Wolf. Σε αυτή την εκδοχή η Κασσάνδρα δεν προφητεύει μόνο, αλλά γνωρίζει και αναλύει , οι άντρες που ηγούνται της Τροίας ξέρουν πως οι προβλέψεις της είναι σωστές, όμως προτιμούν να την αγνοούν.
«Κάποτε πίστευα πως οι σύγχρονοι πολιτικοί ήταν διαφορετικοί, και πως απλά τόσα ξέρουν, τόσα κάνουν. Όπως φαίνεται, μοιάζουν πολύ με τους αρχαίους αντίστοιχους τους - προτιμούν να μην ξέρουν» προσθέτει ο καθηγητής.
Ο Wertheimer μιλούσε στην Guardian για ένα πρότζεκτ το οποίο ανέλαβε πριν χρόνια με την ομάδα του για το Γερμανικό Υπουργείο Άμυνας. Στόχος του Cassandra Project ( www.projekt-cassandra.net ) ήταν η πρόβλεψη και η πρόληψη μελλοντικών συγκρούσεων μέσω της λογοτεχνίας.
Την ιδέα υπέβαλε με επιστολή του στην τότε Γερμανίδα ΥΠΑΜ to 2014 ο ίδιος ο Wertheimer, καθηγητής Γερμανικής και συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν. Εκείνη την εποχή, η Γερμανική κυβέρνηση επένδυε αρκετά στις έρευνες σε θέματα τεχνολογίας του προγράμματος Cyber Valley, στο οποίο συμμετέχουν μεταξύ άλλων τα πανεπιστήμια του Τύμπινγκεν, της Στουτγκάρδης, ερευνητικά κέντρα και μεγάλες εταιρίες.
Ο Wertheimer θεωρούσε πως ο τομέας των ανθρωπιστικών σπουδών και του πολιτισμού άξιζε και αυτός κάποιας χρηματοδότησης και προσοχής από το κράτος. Στην επιστολή του ανέπτυξε το επιχείρημα πως πριν από κάθε πόλεμο, τα σημάδια της επερχόμενης σύγκρουσης είναι ορατά στο επίπεδο της κουλτούρας, φέρνοντας ως παράδειγμα τον πόλεμο της Μπόκο Χαράμ στη Νιγηρία κατά της δυτικής παιδείας.
Όπως εξήγησε στην Guardian, το Υπουργείο Άμυνας εξέφρασε το ενδιαφέρον του επίσημα μερικούς μήνες μετά. Μετά από μια προεργασία δύο χρόνων, το 2017, το πρόγραμμα ξεκίνησε δοκιμαστικά, αναλύοντας το κατά πόσο η άνοδος της Μπόκο Χαράμ στη Νιγηρία και ο πόλεμος στο Κόσοβο μπορούσαν να είχαν προβλεφθεί.
Στην πράξη, η ανάλυση δεν έμεινε στην χρήση εννοιών και λέξεων, αλλά επικεντρώθηκε στο πώς κάθε βιβλίο επηρέασε τη δημόσια συζήτηση σε κάθε χώρα αναλύοντας μια σειρά από δείκτες: εύρος θεματικής, λογοκρισία του κειμένου ή κατά του συγγραφέα, την αντίδραση των ΜΜΕ, τυχόν σκάνδαλα ή βραβεία. Η μέθοδος της ανάλυσης των κειμένων αξιοποίησε και την τεχνητή νοημοσύνη για να επεκταθεί σε μεγάλο όγκο υλικού που δεν μπορεί να καλυφθεί από μια μικρή ομάδα ειδικών.
Λεπτομέρειες και αρκετά παραδείγματα για τη μέθοδο μπορείτε να διαβάσετε στο ρεπορτάζ της Guardian. Για τους σκοπούς αυτού του κειμένου όμως, αρκεί να σημειώσουμε πως το Project Cassandra προέβλεψε αναταραχές στην Αλγερία, δύο χρόνια πριν τις διαδηλώσεις που οδήγησαν στην παραίτηση του Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα. Στα τέλη του 2019 οι μελετητές είχαν ενημερώσει την κυβέρνηση για ενδεχόμενο πόλεμο μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας.
Το πρότζεκτ διακόπηκε τον χειμώνα του 2020, είτε λόγω έλλειψης κονδυλίων λόγω του κορωνοϊού είτε λόγω αλλαγών στην ηγεσία του ΥΠΑΜ. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, δεν αποκλείεται το πρότζεκτ να περάσει υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της οποίας ηγείται σήμερα η πρώην Γερμανίδα ΥΠΑΜ, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Δεν γνωρίζω αν οι Κύπριοι πολιτικοί διαβάζουν λογοτεχνία ή αντιλαμβάνονται το πώς και γιατί αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί για να προβλέψει τις τάσεις σε μια κοινωνία. Εδώ δεν ξέρουν καν τον μύθο της Κασσάνδρας, αδυνατούν να εκφραστούν με ακρίβεια, και λεν «διαψεύδονται οι Κασσάνδρες» όταν θέλουν να ταπώσουν τους αντιπάλους τους.
Μόνο που όταν δίνεις στον άλλο τον τίτλο της Κασσάνδρας... παραδέχεσαι ότι είχε δίκαιο και πως τον αγνοείς είτε γιατί δεν αντιλαμβάνεσαι τι συμβαίνει είτε γιατί δεν σε κόφτει. Αν συμφωνήσουμε την άποψη του Wertheimer, ισχύει το δεύτερο.
Η περίπτωση του Project Cassandra είναι ενδεικτική του ότι ακόμα και στις κοινωνίες με καλύτερα εργαλεία και υποδομές, το ένστικτο των πολιτικών είναι να παραβλέψουν το μέλλον προς όφελος του παρόντος. Και δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τους πολιτικούς. Στην μικρότερη κλίμακα, αυτή της καθημερινότητας, όλοι μας αναβάλλουμε ενέργειες που θα μας βοηθήσουν μακροπρόθεσμα αλλά δεν θα φέρουν κάποιο όφελος σήμερα.
Στα δικά μας μεγέθη η προνοητικότητα δεν χρειάζεται απαραίτητα να ενισχυθεί από κονδύλια, υποδομές και ευφάνταστες πρωτοβουλίες (αν και θα ήταν καλό να τις είχαμε). Χρειάζεται μόνο αποφασιστικότητα να γίνει σήμερα αυτό που θα χρειαστούμε αύριο.
Όταν είμαστε μια χώρα με τακτικά επεισόδια ανομβρίας και καύσωνα, εν μέσω της παγκόσμιας ανόδου των θερμοκρασιών που φέρνει η κλιματική αλλαγή, δεν χρειαζόμαστε τεχνητή ψηφιακή νοημοσύνη, μόνο παραδοσιακή αναλογική ανθρώπινη νοημοσύνη. Από εκεί και πέρα υπάρχουν πολλά μυαλά και ιδέες, και στην Κύπρο, που μπορούν να προσαρμόσουν και να αναπτύξουν μεθόδους και τεχνικές ειδικά για τη χώρα μας.
Ας το σκεφτούμε λίγο. Οι Κασσάνδρες τείνουν να έχουν δίκαιο. Και η κυπριακή δημόσια σφαίρα, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέχρι τον Τύπο και την πολιτική, είναι γεμάτη Κασσάνδρες που μπορούν να αναλύσουν σε εξαντλητική λεπτομέρεια το τι έγινε και τι έπρεπε να γίνει (ειδικά στο Κυπριακό το οποίο βαριέμαι, και βαριέστε, να σας αναλύσω).
Αυτό που μένει είναι τις διαπιστώσεις να τις κάνουμε αποφάσεις και πράξεις. Αν 10% της φαιάς ουσίας που αναλώνουμε κλαψουρίζοντας για το ότι η διεθνής κοινότητα δεν μας βοηθά στο Κυπριακό το επενδύαμε αλλού, θα είχαμε κάνει άλματα.
