Η επέτειος της 1ης Απριλίου 1955 μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε την πολυδιάστατη συμβολή της γυναίκας της Κύπρου στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ. Είχε προηγηθεί η γυναικεία συμμετοχή στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι εθελόντριες της Κύπρου υπηρέτησαν στις βοηθητικές υπηρεσίες δύο μονάδων του βρετανικού στρατού και της αεροπορίας, τη Βοηθητική Στρατιωτική Υπηρεσία (Auxiliary Territorial Service) και τη Γυναικεία Βοηθητική Αεροπορική Δύναμη (Women’s Auxiliary Air Force), ξεπερνώντας με τη συμμετοχή και τη δράση τους προκαταλήψεις και στερεότυπα αιώνων.
Η δεκαετία του 1950 βρήκε τη γυναίκα της Κύπρου έτοιμη να προσφέρει στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα για ένωση. Ο Γεώργιος Γρίβας Διγενής, στα απομνημονεύματά του, τονίζει την προσφορά της γυναίκας στον αγώνα της ΕΟΚΑ: «Η Ελληνίς Κυπρία εφάνη αξία των ωραιοτέρων ελληνικών παραδόσεων», έγραψε, και πράγματι αυτό επαληθεύεται, αν δούμε τους τρόπους με τους οποίους οι γυναίκες βοήθησαν τον Αγώνα αλλά επίσης και αν σταθούμε στο γεγονός (πάλι σύμφωνα με τη διαβεβαίωση του Διγενή) ότι δεν υπήρξε γυναίκα καταδότης.
Η συμμετοχή της Ελληνίδας Κυπρίας στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ του 1955-59 ήταν πολυεπίπεδη και σε αυτόν συνέβαλαν τόσο γυναίκες που είχαν καίρια θέση στην Οργάνωση όσο και οι ανώνυμες, απλές γυναίκες. Ας αναφερθούν –ενδεικτικά μόνον– η ρίψη φυλλαδίων, η αναγραφή συνθημάτων στους τοίχους, η δακτυλογράφηση, πολυγράφηση, μεταφορά φυλλαδίων και εντύπων, η μεταφορά οπλισμού. Οι μαθήτριες, οργανωμένες στο τμήμα νεανίδων της Α.Ν.Ε., πρωτοστάστησαν στις μαχητικές διαδηλώσεις κατά των Βρετανών. Οι χριστιανικές οργανώσεις ΟΧΕΝ όπως επίσης και τα σχολεία υπήρξαν οι πυρήνες για τη γυναικεία στελέχωση του Αγώνα. Επιπλέον, οι γυναίκες λειτουργούσαν ως σύνδεσμοι, δηλαδή μετέφεραν μηνύματα από τον Αρχηγό Διγενή στους αγωνιστές και αντίστροφα. Με άκρα μυστικότητα και πλήρη εχεμύθεια, δεν φανέρωναν ούτε μοιράζονταν ακόμα και στα μέλη της οικογένειάς τους τον ρόλο που είχαν αναλάβει για την ελευθερία της πατρίδας. Ακόμα, πολλές γυναίκες φιλοξενούσαν ή και απέκρυπταν σπίτι τους καταζητούμενους αγωνιστές.
Εύκολα μπορεί κάποιος να αναλογιστεί ότι για τις γυναίκες η ανάληψη τόσο σοβαρών καθηκόντων στην Οργάνωση δεν ήταν εύκολο έργο. Οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής καθιστούσαν ακόμα πιο δύσκολο το έργο των νεαρών αγωνιστριών, αφού το να απουσιάζουν ώρες πολλές από το σπίτι ή να φεύγουν ξαφνικά σε ασυνήθιστες ώρες ξένιζαν τον περίγυρο. Επομένως ορθώς έχει υποστηριχθεί ότι η Ελληνίδα Κυπρία, μέσα από τη συμμετοχή της στον αγώνα της ΕΟΚΑ, κέρδισε σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική της χειραφέτηση.
Γενικότερα ας τονιστεί ότι όλες σχεδόν οι γυναίκες της Κύπρου, παραστάθηκαν δίπλα στους αγωνιστές και συνέβαλαν στον Αγώνα, μάνες, σύζυγοι, αδελφές, μαθήτριες. Οι αντιδράσεις των Βρετανών δεν τις πτοούσαν. Σημειώνουμε ανάμεσα στα πολλά παραδείγματα, τη Λουκία Παπαγεωργίου, μητέρα έξι παιδιών και εγκυμονούσα το έβδομο, η οποία δολοφονήθηκε από Βρετανούς στρατιώτες ενώ προσπαθούσε να σώσει ένα παιδί από τα άγρια κτυπήματά τους. Η περίπτωσή της ξεχωρίζει ως παράδειγμα αυτοθυσίας και αυταπάρνησης. Πολλές γυναίκες κρατήθηκαν στις φυλακές και καταδικάστηκαν για τη δράση τους, ακόμα κρατήθηκαν ως πολιτικές κρατούμενες, χωρίς να υπάρχουν αποδείξεις ή ενοχοποιητικά στοιχεία και κρατούνταν χωρίς να γίνει δίκη επειδή κρίνονταν επικίνδυνες για το αποικιακό καθεστώς. Οι καταδίκες ποικίλες, από λίγους μήνες μέχρι πολυετείς φυλακίσεις, οι συνθήκες δε στις φυλακές απάνθρωπες και βάναυσες.
Τέλος, ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον αποφασιστικό ρόλο της Ελληνίδας Κυπρίας μάνας. Πόσες μάνες ύψωσαν την ψυχή τους πάνω από τη λογική των συμβιβασμών και έδωσαν την ευχή τους στα παιδιά τους για να βγουν στα βουνά αντάρτες. Αλλά και στις περιπτώσεις των αγωνιστών που οι Βρετανοί είχαν καταδικάσει σε απαγχονισμό, η μάνα πρώτη ήταν εκεί, ψύχραιμη, να δώσει πρώτα κουράγιο στο παιδί της, έτοιμη πάντα να προσφέρει ό,τι πολυτιμότερο είχε, το ίδιο της το παιδί, στον αγώνα για ένωση με την Ελλάδα. «Είμαι περήφανη», είπε η Λυσιώτισα μάνα του Γρηγόρη Αυξεντίου, μετά το ολοκαύτωμα στον Μαχαιρά, «κάλλιο μια χούφτα τιμημένη στάχτη, παρά γονατισμένος ο λεβέντης μου». Την ίδια δωρική στάση ζωής παρατηρούμε και στη μάνα του Πετράκη Κυπριανού: «Έτσι σε ήθελα, γιε μου, να έρτεις. Ήρωας», είπε μπροστά στο νεκρό σώμα του παιδιού της. Είναι πολλές οι απαντήσεις πολλών μανάδων που θα μπορούσαμε να μνημονεύσουμε εδώ, ακόμα και με την εύγλωττη σιωπή τους.
Είναι επομένως πολύμορφη η προσφορά της Ελληνίδας Κυπρίας στους εθνικούς αγώνες του τόπου μας και αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη συμβολή της στο έπος του 1955-1959. Πολύμορφη προσφορά, ανεκτίμητη, θαυμαστή, πολυδύναμη, ζωογόνος ελπίδα για τις νεότερες γενιές στους δύσκολους καιρούς που βιώνουμε σήμερα.
Η δρ Αναστασία Γιάγκου (PhD, University of London) είναι εκπαιδευτικός.
