Kathimerini.gr
Δημήτρης Αθηνάκης
Εικονογράφηση: Lukia Katti/Καθημερινή
«Λέγεται ότι η κατασκοπεία είναι το δεύτερο αρχαιότερο επάγγελμα στον κόσμο».
Δεν είναι διόλου καινούργιο φαινόμενο, αλλά εξακολουθεί να ταράζει τα ευρωπαϊκά νερά – κυρίως εκείνα των Βρυξελλών. Ο υπουργός Δικαιοσύνης του Βελγίου, Πάουλ βαν Τίγκχελτ, σε σημερινή του συνέντευξη δήλωσε ότι το Qatargate και το Chinagate των Βρυξελλών είναι απλώς «η κορυφή του παγόβουνου» των κατασκόπων στην πρωτεύουσα της Ευρώπης και έδρα του ΝΑΤΟ.
Στις Βρυξέλλες έχουν έδρα όλα τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., το ΝΑΤΟ, 100 διεθνείς οργανισμοί και περί τις 300 διπλωματικές αποστολές.
«Οι κατάσκοποι είναι παντού» φέρεται να είναι τα λόγια του Βέλγου υπουργού, σύμφωνα με δημοσίευμα του Politico. Και δεν είναι τόσο παράξενο, αν σκεφτεί κανείς ότι στις Βρυξέλλες έχουν έδρα όλα τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., το ΝΑΤΟ, 100 διεθνείς οργανισμοί και περί τις 300 διπλωματικές αποστολές, όπως αναφέρει το δημοσίευμα. «Οι κυνηγοί κατασκόπων του Βελγίου, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την ασφάλεια των ευρωπαϊκών και ΝΑΤΟϊκών οργανισμών, αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερο τη ρωσική εχθρότητα, την κινεζική κατασκοπεία και την επιστροφή της σκληροπυρηνικής γεωπολιτικής», δήλωσε ο Πάουλ βαν Τίγκχελτ.
Απουσία κεντρικής, οργανωτικής υπηρεσίας, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που να συντονίζει τις μυστικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες πληροφοριών των «27» –κατά τα πρότυπα, ας πούμε της Europol–, η παρακολούθηση, η συλλογή πληροφοριών και, τελικά, η δίωξη ή η απέλαση κατασκόπων στην πρωτεύουσα της Ευρώπης είναι δουλειά των βελγικών Αρχών. Ετσι, οι δηλώσεις του Βέλγου υπουργού Δικαιοσύνης είναι, όπως όλα δείχνουν, ακόμα ένα καμπανάκι προς τις ευρωπαϊκές Αρχές αλλά και τις υπηρεσίες των κρατών-μελών της Ε.Ε.
Βέβαια, λίγες ημέρες νωρίτερα, ο πρωθυπουργός του Βελγίου, Αλεξάντερ ντε Κρο, είχε δηλώσει ότι η χώρα του έχει απελάσει τους τελευταίους μήνες «δεκάδες Ρώσους διπλωμάτες» που ήταν «ξεκάθαρα κατάσκοποι», σύμφωνα με τους Brussels Times. Οταν, μάλιστα, ρωτήθηκε από τηλεοπτικό σταθμό αν υπάρχουν ενδείξεις ότι η Μόσχα αποπειράται να αποσταθεροποιήσει τη δημοκρατία, ο Βέλγος πρωθυπουργός απάντησε ότι «αυτό συμβαίνει ήδη». Σύμφωνα, δε, με τον ίδιο, η Ρωσία επιτίθεται στο Βέλγιο και με άλλους τρόπους. «Αν πάρουμε θέση εναντίον της Ρωσίας, γνωρίζουμε ότι πολύ συχνά οι ιστοσελίδες μας θα γίνουν στόχοι κυβερνοεπιθέσεων τις επόμενες ώρες».
«Φωνές» από το 2018
Ηδη πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι υποθέσεις ως επί το πλείστον ρωσικής και κινεζικής κατασκοπείας εμφανίζονταν συχνά με δηλώσεις θεσμικών παραγόντων. Αρκεί να υπενθυμίσουμε τη δήλωση του γενικού εισαγγελέα των Βρυξελλών, στο Εφετείο της βελγικής πρωτεύουσας το 2018, ότι «η κατασκοπεία στο Βέλγιο, και συγκεκριμένα στις Βρυξέλλες, δεν είναι κάτι θεωρητικό, αλλά πολύ συγκεκριμένο. Το νομικό μας οπλοστάσιο για τη δίωξη εγκλημάτων κατασκοπείας είναι ξεπερασμένο –ορισμένες παράγραφοι χρονολογούνται πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο– και πρέπει να προσαρμοστεί στη σημερινή κοινωνία και πραγματικότητα».
Ο γενικός εισαγγελέας αναφερόταν στην ιδιαίτερη νομική δυσκολία του Βελγίου να καταπολεμήσει την κατασκοπεία. Σύμφωνα με δημοσίευμα του Politico, «η κατασκοπεία [στο Βέλγιο] δεν χαρακτηρίζεται έγκλημα. Η βελγική νομοθεσία ορίζει ότι έγκλημα διαπράττεται μόνον εάν κοινοποιηθούν απόρρητες πληροφορίες βασικού εθνικού ενδιαφέροντος σε εχθρική ή ξένη δύναμη. Οι διατάξεις χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1930».
Εναν χρόνο αργότερα, πάντως, το 2019, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης είχε προειδοποιήσει ότι υπάρχουν εκατοντάδες Ρώσοι και Κινέζοι πράκτορες που δρουν στις Βρυξέλλες, σύμφωνα με δημοσίευμα της γερμανικής εφημερίδας Welt am Sonntag. Η ίδια υπηρεσία, σύμφωνα με δημοσίευμα της Deutsche Welle, είχε αναφέρει ότι δρουν «περίπου 250 Κινέζοι και 200 Ρώσοι κατάσκοποι στην ευρωπαϊκή πρωτεύουσα». Σύμφωνα με την έκθεση της υπηρεσίας, της οποίας ηγείτο η τότε επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Φεντερίκα Μογκερίνι, οι πράκτορες εδρεύουν κυρίως στις πρεσβείες ή στις εμπορικές αποστολές των χωρών τους.
Στα χρόνια που έχουν περάσει στο μεταξύ, ο πόλεμος στην Ουκρανία αύξησε το… ενδιαφέρον των Ρώσων κατασκόπων, όπως όλα δείχνουν, για το τι συμβαίνει στην καρδιά της Ευρώπης. Φαίνεται όμως ότι προστέθηκαν και οι κατάσκοποι για λογαριασμό του Πεκίνου, της Τεχεράνης, αλλά και του Κατάρ, του Μαρόκου και της Μαυριτανίας, όπως είδαμε στο μεγάλο σκάνδαλο που είχε ξεσπάσει, με εμπλοκή του ονόματος της Ελληνίδας ευρωβουλευτού, Εύας Καϊλή.
Μάλιστα, στις 18 Μαρτίου του 2022, η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Ρομπέρτα Μέτσολα, είχε δηλώσει ότι απαγορεύεται η είσοδος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε Ρώσους και Λευκορώσους διπλωμάτες στις Βρυξέλλες. «Δεν υπάρχει θέση στη Βουλή της Δημοκρατίας για όσους θέλουν να καταστρέψουν τη δημοκρατική τάξη», είχε πει η ίδια. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 29 Μαρτίου 2022, απελάθηκαν 21 μέλη της ρωσικής πρεσβείας και, πριν αλέκτωρ φωνήσαι, στις 5 Απριλίου 2022, 19 Ρώσοι διπλωμάτες της μόνιμης αντιπροσωπείας της Μόσχας στην Ε.Ε. κηρύχθηκαν personae non gratae και απελάθηκαν.
«Τεράστιο δίκτυο κατασκοπείας σε όλη την Ευρώπη»
Στις 18 Απριλίου 2023, η Le Monde δημοσίευσε έρευνα («Espiomats») εννέα μέσων ενημέρωσης της βόρειας και της ανατολικής Ευρώπης, που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «τουλάχιστον 182 δορυφορικά πιάτα είναι εγκατεστημένα επί του παρόντος στις ταράτσες των ρωσικών πρεσβειών σε όλη την Ευρώπη, τα οποία συνδέονται με ένα τεράστιο δίκτυο κατασκοπείας και συλλογής πληροφοριών και μια μεγάλη ποικιλία κεραιών ικανών να λαμβάνουν τα σήματα εθνικής ασφάλειας των ενδιαφερόμενων χωρών».
Σε κάθε περίπτωση, από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία κι εντεύθεν, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν απελάσει δεκάδες διπλωμάτες από τις χώρες τους, με την κατηγορία της κατασκοπείας. Αυτό που, εντούτοις, προκαλεί μεγάλη ανησυχία είναι μία αποστροφή του λόγου του Βέλγου υπουργού Δικαιοσύνης Πάουλ βαν Τίγκχελτ: «Είναι πιθανό κάποια στιγμή ένα από αυτά τα καθεστώτα που δεν είναι τόσο φιλικά απέναντί μας να προσπαθήσει να παραποιήσει τις εκλογές παραβιάζοντας το σύστημα. Πρέπει να το γνωρίζουμε, καθώς αποτελεί μία πιθανότητα».
Διπλωμάτες, διανοούμενοι, δημοσιογράφοι
Στα τέλη του 2022, το Politico είχε δημοσιεύσει ρεπορτάζ που ανέφερε τους τρόπους με τους οποίους δρουν, περίπου ανενόχλητοι, οι κατάσκοποι στις Βρυξέλλες. Πρώτη και κύρια κάλυψη είναι το διπλωματικό διαβατήριο, καθώς οι διπλωμάτες προστατεύονται βάσει της Σύμβασης της Βιέννης. «Οι Βέλγοι αξιωματούχοι ασφαλείας εκτιμούν ότι, σε ορισμένες πρεσβείες, μεταξύ 10 και 20% των διπλωματών είναι αξιωματούχοι υπηρεσιών πληροφοριών».
Δευτερευόντως, κάλυψη στους πράκτορες προσφέρουν οι θέσεις μελών του ακαδημαϊκού χώρου και των δεξαμενών σκέψης. «Το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών έκλεισε το Ινστιτούτο Κομφούκιος, ένα πρόγραμμα κινεζικής γλώσσας και πολιτισμού, το 2019, αφού ο διευθυντής του ινστιτούτου κατηγορήθηκε για κατασκοπεία υπέρ του Πεκίνου. Το Βέλγιο απέλασε επίσης έναν Κινέζο διδακτορικό φοιτητή το 2021, επειδή το ακαδημαϊκό του έργο ήταν προκάλυμμα για το έργο του στις υπηρεσίες πληροφοριών, σύμφωνα με βελγικά μέσα ενημέρωσης».
Στη συνέχεια, προπέτασμα αποτελούν οι ανταποκριτές ξένων μέσων, που έχουν πρόσβαση σε πλείστα όσα συμβάντα αλλά και πηγές στις Βρυξέλλες. Αυτό που, επίσης, όμως, προκαλεί εντύπωση είναι ότι… ωτακουστές στήνουν αυτί σε εστιατόρια, μπαρ και καφέ πέριξ του θεσμικού καρτιέ της ευρωπαϊκής πρωτεύουσας, το περίφημο Μπερλεμόν. Κάτι που, εξάλλου, συνηθίζουν και οι λομπίστες, προσπαθώντας είτε να προσεγγίσουν είτε να κρυφακούσουν τι λένε οι Ευρωπαίοι θεσμικοί.
Η κατασκοπική σκυτάλη από τη Βιέννη στις Βρυξέλλες
Οι Βρυξέλλες, βέβαια, είναι η μεγαλύτερη «φωλιά» κατασκόπων σε ευρωπαϊκό έδαφος, ξεπερνώντας ακόμα και τη Βιέννη, που ιστορικά κατείχε αυτό το… ρεκόρ. Η Βιέννη, όπως είχε μεταδώσει το 2018 το πρακτορείο Reuters, είχε τη φήμη του κατασκοπικού «hot spot». «Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ήταν περίπου μία ώρα οδικώς από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, και έτσι αποτελούσε αγαπημένο σημείο υποκλοπών κοντά στο κομμουνιστικό μπλοκ. Η πόλη είχε χωριστεί σε τέσσερις συμμαχικούς τομείς μέχρι το 1955, όπως και το Βερολίνο».
Σύμφωνα με παλαιότερη ανασκόπηση του Politico, «τη δεκαετία του 1960, ο Γάλλος πρόεδρος Σαρλ ντε Γκολ είχε αποσύρει τη Γαλλία από τη στρατιωτική δομή του ΝΑΤΟ, αναγκάζοντας τη διατλαντική αμυντική συμμαχία να μεταφέρει την έδρα της στις Βρυξέλλες. Φοβούμενοι τη σοβιετική επιρροή, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέμειναν στο Βέλγιο να ενισχύσει τις προσπάθειές του για την αντικατασκοπεία. Η βελγική κρατική ασφάλεια εξαπλασίασε το ανθρώπινο δυναμικό της, με το βελγικό υπουργικό συμβούλιο να λέει εκείνη την εποχή ότι ήθελε να εμποδίσει τις Βρυξέλλες να γίνουν “σημαντικό κέντρο κατασκοπείας”».
«Ακόμα κι έτσι», συνεχίζει το ρεπορτάζ, «οι Βρυξέλλες εξακολουθούσαν να θεωρούνται “παιδική χαρά” για κατασκόπους – ειδικά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν η αντικατασκοπεία υποχώρησε ως προτεραιότητα. Αυτό άφησε το Βέλγιο απροετοίμαστο όταν βρέθηκε αντιμέτωπο με ένα μεγάλο κατασκοπευτικό σκάνδαλο το 2003, μετά την ανακάλυψη συσκευών εντοπισμού στο κτίριο Justus Lipsius του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου».
Από την άλλη, σύμφωνα με δημοσίευμα του βελγικού Bruzz, «η διαβόητη υπηρεσία πληροφοριών της Ανατολικής Γερμανίας, η Στάζι, είχε 134 πράκτορες στη βελγική πρωτεύουσα. Εκείνη την εποχή η Γερμανία ήταν ακόμα διχασμένη συνεπεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η Ανατολική Γερμανία λειτουργούσε ως προκεχωρημένο φυλάκιο της Σοβιετικής Ενωσης. Η υπηρεσία πληροφοριών της Μόσχας υπερηφανευόταν για 45 αξιωματικούς με έδρα τις Βρυξέλλες, ενώ και η Τσεχοσλοβακία είχε επτά πράκτορες πληροφοριών στις Βρυξέλλες».
…και μετά στο Λουξεμβούργο;
Κι αν η Βιέννη έχει δώσει την κατασκοπική σκυτάλη στις Βρυξέλλες, δημοσιεύματα του περασμένου Νοεμβρίου θέλουν το Λουξεμβούργο να είναι ο νέος αδύναμος κρίκος της ευρωπαϊκής και νατοϊκής ασφάλειας, «εξαιτίας πολλών αποτυχιών το τελευταίο διάστημα», όπως λέει ο EUobserver, κάτι που οι Αρχές του Μεγάλου Δουκάτου απορρίπτουν κατηγορηματικά. Πάντως, δημοσιεύματα, εγχώρια ή διεθνή, θέλουν το Λουξεμβούργο να έχει υποστεί πολλές κυβερνοεπιθέσεις με διαρροή ονομάτων, δεδομένων και εγγράφων από ενεργειακό προμηθευτή (2022), από τη βάση ιατρικών δεδομένων της χώρας (2012), από τον τομέα της Δικαιοσύνης (2015) και από τη βάση δεδομένων των αιρετών του Λουξεμβούργου (2018-2021).
Οπως και να ’χει, «η αρχηγός της αντικατασκοπείας του Λουξεμβούργου παραιτήθηκε. Η παραίτηση της Ντόρις Βόλτς από τη διεύθυνση του Service de Renseignement de l’État (SRE) έγινε επίσημα δεκτή στις 16 Νοεμβρίου, σύμφωνα με την εφημερίδα νομικών της χώρας», όπως έχει γράψει ο ο EUobserver, έπειτα από τα δημοσιεύματα που εμφανίζουν το Λουξεμβούργο ως… πεδίον δόξης λαμπρόν για χάκερ και κατασκόπους.
