Kathimerini.com.cy
Του ΧΑΡΗ ΦΕΡΑΙΟΥ
Ο άνθρωπος δημιούργησε στο πνεύμα του τον κόσμο, με αντίθετο τρόπο απ’ ό,τι τον είχε στην πραγματικότητα δημιουργήσει ο Θεός! Πρώτα («εν αρχή») «εποίησε» ο άνθρωπος τον ίδιο τον εαυτό του: Τον «άνθρωπο»! Απόκτησε δηλαδή συνείδηση της ύπαρξής του. Την ίδια όμως ώρα που γνώρισε ο άνθρωπος τον εαυτό του, διαπίστωσε συνάμα απέναντί του, την ύπαρξη του κόσμου. Στο ανθρώπινο συνειδέναι εμφανίστηκε ξέχωρο ένα δεύτερο αντι-κείμενο στοιχείο, ο κόσμος, απέναντι στον ίδιο, που ήταν το υπο-κείμενο. Ένα νέο στοιχείο, που το συνόδευαν φαινόμενα άγνωστα, τα οποία δεν μπορούσε ο άνθρωπος να ερμηνεύσει, προτού, και αυτά, τα «κατακτήσει». Ένας κόσμος «άγνωστος» του οποίου φάνταζε δαιμονικός ο χαρακτήρας του.
Άρχισε τότε για τον άνθρωπο ένα νέο στάδιο «δημιουργίας»: Της, μετά τον εαυτό του, δημιουργίας τώρα και του περιβάλλοντος κόσμου. Τον «πλησίασε» λοιπόν τον κόσμο αυτόν, τον παρατήρησε, τον «κύκλωσε» με το πνεύμα του, και γνωρίζοντάς τον πια «εκ των έσω», του έδωσε και «όνομα»: Τον έβαλε δηλαδή στον χώρο της γλώσσας! Τοποθετώντας τον βέβαια στον χώρο της γλώσσας, συνάμα και τον κατάκτησε. Άλλως τον «ξαναδημιούργησε». Τότε είναι που και ο κόσμος έχασε πια και το δαιμονικό του χαρακτήρα. Η γλώσσα υπήρξε ο μεταφυσικός τρόπος κυριαρχίας του ανθρώπου επάνω στον κόσμο.
Δύο αντίθετα στοιχεία ήταν αυτά που συνέθεταν, στο στάδιο εκείνο, τη δημιουργία: Άνθρωπος αφ’ ενός και Κόσμος αφ’ ετέρου. Μετά λοιπόν από αυτή την πνευματική κατάκτηση του ανθρώπου, κατά διαλεκτικό δε τρόπο, εκ των αντιθέσεων Ανθρώπου–Κόσμου, προήλθε ως σύνθεσή τους, ο Θεός! Άρχιζε συνάμα για τον άνθρωπο η πνευματική του ιστορία.
Στη σύγχρονη τώρα εποχή, ο κόσμος, που περιβάλλει τον άνθρωπο, παύει ολοένα να είναι ο φυσικός. Τον αντικαθιστούν, με τρόπο θεαματικά ραγδαίο, τα τεχνικά «πράγματα», που ήδη δημιουργούν ένα νέο κόσμο. Από την ανθρώπινη διάνοια, (ως Υπεράνθρωπος του Νίτσε) ξεπήδησε μια νέα δημιουργία: Η Τεχνική! Την έκταση, το μέγεθος και τη φύση όμως της οποίας, δεν μπόρεσε ούτε να προβλέψει, ούτε και να διαβλέψει ο δημιουργός της άνθρωπος. Μ’ αυτήν είναι τώρα αναγκασμένος, αυτός ο «δημιουργός», να αρχίσει νέο διάλογο. Άρχισε έτσι στην ανθρώπινη ιστορία, να ανατέλλει ένας νέος αιώνας, τον οποίο πια δεν χαρακτηρίζει η σχέση άνθρωπος – κόσμος, αλλά άνθρωπος – τεχνική. Και βεβαίως ένας νέος, ακαθόριστος ακόμα, διάλογος!
Στον διάλογο όμως αυτόν, ανθρώπου – νέου κόσμου, συμβαίνει το καινοφανές: Ενώ ο άνθρωπος γνώριζε πρώτα (και εμπειρικά!) το πράγμα, μετά δε του έδινε το όνομα, σήμερα γνωρίζει πρώτα το όνομα και ύστερα βλέπει το πράγμα, που «επενδύθηκε» με αυτό το όνομα. Έτσι δεν μπορεί να συλλάβει την ο υ σ ί α του πράγματος. Διαπιστώνει μόνο τη χ ρ ή σ η του. Χρησιμοποιεί δηλαδή το πράγμα, προτού το «δημιουργήσει» ο ίδιος στον χώρο της γλώσσας! Συνεπώς ούτε «υπεύθυνος» είναι, είτε για εκείνο, είτε για την ουσία του. Ο μυστικός διάλογός του με τα πράγματα δεν λέγεται σήμερα γλώσσα, αλλά χρήση! Αφότου δηλαδή τα πράγματα δεν περικλείονται μέσα στο όνομά τους, βρίσκονται και εκτός γλώσσας...
Προτού δώσει κάποτε ο άνθρωπος στο δέντρο όνομα, το είδε ως φαινόμενο σε όλες τις φάσεις του: Μικρό βλαστό, μεγάλο δέντρο, με κλαδιά, ανθούς και φύλλα, το είδε ήρεμο κάτω από το φως του ήλιου, και το είδε τρανταζόμενο στην καταιγίδα, έκοψε τους καρπούς του, φύτεψε τους σπόρους του, και όλα αυτά τα φαινόμενα τα συγκέντρωσε μετά στη λέξη «δέντρο». Εντός της η λέξη έκλεινε την «έννοια» πια του δέντρου, όλα δηλαδή όσα το συνόδευαν, και το χαρακτήριζαν ως φαινόμενο. Σήμερα όμως άνθρωπος πληροφορείται πρώτα τη λέξη «αυτοκίνητο» και μετά βλέπει το πράγμα, που «ντύθηκε» με αυτή τη λέξη! Χωρίς ο ίδιος να το ελέγχει, χωρίς να έχει δηλαδή ευθύνη αυτός για το όνομα. Γι’ αυτό και το συγκεκριμένο όνομα, η λέξη, δεν ορίζει, ούτε δεσμεύει το πράγμα, διότι «αυτοκίνητο» (ον) είναι και ο άνθρωπος. Συνεπώς, ούτε και τον ίδιο τον άνθρωπο «δεσμεύει» η λέξη.
Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος σήμερα γνωρίζει ακόμα την επιφάνεια του νέου κόσμου, αγνοεί όμως το βάθος του. Νομίζει ότι συλλαμβάνει τα πράγματα του κόσμου, στην ουσία όμως εκείνος συλλαμβάνεται και γίνεται δέσμιός τους: Νομίζει ότι οδηγεί το αυτοκίνητο, ενώ την επιφάνειά του μόνο είναι που οδηγεί. Στην ουσία το «βάθος» του αυτοκινήτου οδηγεί τον άνθρωπο! Αποκτά έτσι, για τον σύγχρονο άνθρωπο, ο κόσμος τον δαιμονικό του πάλι χαρακτήρα...
Συμπερασματικά, λοιπόν, ο άνθρωπος στέκεται σήμερα μπροστά στον κόσμο της τεχνικής, όπως ο προϊστορικός άνθρωπος στεκόταν, με δέος, μπροστά στη φύση, προτού την κατακτήσει. Με όμοιο δέος, για παράδειγμα, δεν στεκόταν αμήχανος ο άνθρωπος μπροστά στο απρόσιτο από τον ίδιο, τεχνικό γεγονός της Φουκουσίμα; Και όπως ο προϊστορικός άνθρωπος δημιούργησε τη γλώσσα, και μέσω εκείνης έγινε ο εσωτερικός χώρος του κόσμου εκείνου, έτσι και ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται τώρα, να τοποθετήσει την τεχνική μέσα στον λόγο, για να υπερνικηθεί ο δαιμονικός της χαρακτήρας, και να γίνει αυτός ο κύριός της.
Το χρονικό αυτό διάστημα, ως να κατακτήσει (και) την τεχνική στο πνεύμα του, και να αναγεννηθεί μετά σε νέα φάση ζωής λειτουργεί ως η Μεγάλη Παρασκευή της Ιστορίας...
Ο κ. Χάρης Φεραίος είναι διδάκτωρ του ΕΜΠ.
