Του Απόστολου Κουρουπάκη
Στις 9 Ιουλίου 2021 ανοίγει τις πύλες της η έκθεση «1821: Συλλογικές Μνήμες», την οποία διοργανώνει ο Δήμος Λεμεσού στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών-Αποθήκες Παπαδάκη έως, υπό την επιμέλεια της δρος Νάτιας Αναξαγόρου, προϊστάμενης Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Δήμου.
Η έκθεση, όπως σημειώνει η δρ Αναξαγόρου, αναδεικνύει πώς το σημαντικό γεγονός της 9ης Ιουλίου 1821, με τον απαγχονισμό του αρχιεπισκόπου Κυπριανού, αρχιερέων και προκρίτων έγινε αφορμή για ποικίλες καλλιτεχνικές διερευνήσεις, με αφορμή το ποίημα του Βασίλη Μιχαηλίδη «Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία (Κύπρου)». Όπως λέει η δρ Αναξαγόρου «οι σημειοδοτήσεις αυτές αναφύονται σε πολλαπλές εκφάνσεις κυρίως μέσα από τη συσσωρευμένη βιωματική τελετουργία της εορταστικής επετείου της 25ης Μαρτίου, με τους σημαιοστολισμούς, τις παρελάσεις, καθώς και τη συναφή πανηγυρική ρητορική, η οποία ως άλλοθι μιας δοξαστικής εικαστικής αιτιολόγησης συχνά ενεργοποιεί τους δημιουργούς να αγγίξουν τα πιο βαθιά στρώματα της ιστορίας». Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι στα έργα που παράχθηκαν και παρουσιάζονται στην έκθεση η έννοια της 9ης Ιουλίου και των συνακόλουθων γεγονότων ενίοτε γίνονται αφαιρετικά, και στον αντίποδα έχουμε έργα όπου οι απεικονίσεις είναι πλούσιες και φέρουν πλήρη καλλιτεχνική αποτύπωση της στιγμής ή των συναισθημάτων που αυτή πυροδότησε και όπως εξηγεί η δρ Αναξαγόρου οι καλλιτέχνες «άλλοτε επιλέγουν να αφαιρέσουν, αποφορτίζοντας το περιττό ή αχρείαστο νοηματικό λίπος που βαραίνει τις ιστορικές στιγμές και άλλοτε τις αποτυπώνουν με μια περιγραφική πληρότητα δραματική και μνημειακή».
Συλλογισμοί και αιχμές
Όπως τονίζει η δρ Αναξαγόρου «μέσα από τις συλλογικές μνήμες αναδύονται στο έργο τους Έλληνες και Κύπριοι αγωνιστές και μέλη της Φιλικής Εταιρείας, κλεφταρματολοί και γυναικείες μορφές που συνέδραμαν τον αγώνα για την ελευθερία, με τις χαρακτηριστικές τους ενδυμασίες να συνιστούν ξεχωριστό κεφάλαιο καλλιτεχνικής έκφρασης». Στην έκθεση παρουσιάζονται και «εικαστικές αιχμές» που αναφέρονται στην παροιμιώδη αθυροστομία του Γεωργίου Καραϊσκάκη, σε μια σύγχρονη, εναλλακτική προσέγγιση ως προς τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τις Σουλιώτισσες. Επίσης, δημιουργούνται και έργα που δείχνουν τον ανταρτοπόλεμο της ΕΟΚΑ ως συνέχεια της Ελληνικής Επανάστασης. Με ιδιαίτερο δε ενδιαφέρον ο θεατής μπορεί να αντικρίσει τους διάχυτους σε όλα τα έργα του συμβολισμούς: «Το κυανόλευκο της σημαίας, το κόκκινο της αιματοχυσίας, ο σταυρός, το γιαταγάνι και η ημισέληνος, η αρχιεπισκοπική μίτρα και το μουσουλμανικό τουρμπάνι ανάγονται σε εμβληματικούς συμβολισμούς μιας συλλογικής ταυτότητας με υπόσταση που σαφώς ξεπερνά τη διπολική συγκρουσιακή αντιπαραβολή καλού και κακού και διεισδύει σε μια αντίστροφη προοπτική συμφιλιωτικής δυναμικής στη θέαση της Ιστορίας» εξηγεί η δρ Αναξαγόρου. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου υπήρξε καθοριστική για την έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης, παρά την πλήρη απουσία των Ελλήνων σ’ αυτήν. Έκτοτε, η πορεία της Επανάστασης θα εξαρτάτο πια από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις και θα ήταν το αποτέλεσμα διπλωματικών ενεργειών. Εξ ου και ένα από τα ζωγραφικά έργα της έκθεσης συνιστά αφιέρωμα στη φρεγάδα του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού «Ναυαρίνον», η οποία κατέπλευσε στο λιμάνι της Λεμεσού για τη διακοσιοστή επέτειο των εορτασμών από την Επανάσταση του 1821. Ανήμερα της 25ης Μαρτίου 2021, ο αντιπλοίαρχος της φρεγάδας, Σπυρίδων Μαζαράκης, παρευρέθηκε στην πανηγυρική δοξολογία στην εκκλησία της Αγίας Νάπας, στη Λεμεσό, ενώ στη συνέχεια κατέθεσε στεφάνι στο Μνημείο Ηρώων, στην ομώνυμη πλατείας της πόλης.
Σημαντικά έργα
Ως αντιπροσωπευτικό δείγμα της προσφιλούς θεματογραφίας και της επικρατούσας τάσης στην ελληνική ακαδημαϊκή ζωγραφική των αρχών του 20ού αιώνα, κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του οποίου έζησε στη Λεμεσό, ο εξ Ελλάδος ζωγράφος και αγιογράφος Όθων Γιαβόπουλος, η έκθεση παρουσιάζει έργο του, στο οποίο αποτυπώνεται σκηνή από μάχη της Ελληνικής Επανάστασης, σε διάθεση νεορομαντικού νατουραλισμού, που παραπέμπει στην παράδοση την οποία εισήγαγε ο Eugène Delacroix. Το έργο του Όθωνα Γιαβόπουλου αποτελεί δάνειο από την Εφορεία Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λεμεσού και το Αθηναΐδειο Γυμνάσιο Καθολικής.
Η έκθεση δανείζεται επίσης την προτομή του Κύπριου αγωνιστή της Επανάστασης Ιωάννη Σταυριανού από το Κοινοτικό Συμβούλιο της γενέτειράς του, της Λόφου, ενώ από την οικογένεια του γλύπτη Θεόδουλου Θεοδούλου που φιλοτέχνησε την προτομή, δανείζεται το προσχέδιό του με μολύβι σε χαρτί για το συγκεκριμένο γλυπτό. Διηγήσεις της εποχής, εμβαπτισμένες στη μυθοπλασία, οι οποίες απολήγουν λαϊκές ζωγραφιές και τοιχογραφίες, σε καφενεία και δημόσιους χώρους, επαναδιατυπώνονται σε έργα της έκθεσης, η οποία εγκύπτει και στην εικαστική ερμηνεία στίχων από τους φιλέλληνες ποιητές Λόρδο Βύρωνα (George Gordon, Lord Byron) και Percy Bysshe Shelley. Σε υφασματογραφία που έγινε ειδικά για την έκθεση, ο ουρανός και η θάλασσα βάφονται στο κόκκινο του αίματος και τα βουνά στο μαύρο της σκλαβιάς, εξηγεί η δρ Αναξαγόρου, με έμπνευση τους στίχους από το ποίημα του Λόρδου Βύρωνα «Τα νησιά της Ελλάδας» που κυκλοφόρησε το 1819. Μια δεύτερη υφασματογραφία επικεντρώνεται στους ποιητικούς στοχασμούς του Percy Bysshe Shelley, ο οποίος μερικούς μήνες μετά την έκρηξη της Επανάστασης, έγραψε «Είμαστε όλοι Έλληνες», εννοώντας ότι όλοι οι λαοί της Ευρώπης είχαν χρέος να συμπαρασταθούν στην Ελλάδα, αφού σ’ αυτήν οφείλουν τον πολιτισμό τους.
Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι στα έργα που παράχθηκαν και παρουσιάζονται στην έκθεση η έννοια της 9ης Ιουλίου και των συνακόλουθων γεγονότων ενίοτε γίνονται αφαιρετικά, και στον αντίποδα έχουμε έργα με πλήρεις απεικονίσεις
Οι καλλιτέχνες
Η έκθεση περιλαμβάνει έργα που δημιούργησαν, είτε μέσα από τα χρόνια είτε ειδικά για τη φετινή επέτειο, οι καλλιτέχνες: Σούζαν Βάργκας, Παναγιώτης Βίττης, Όθων Γιαβόπουλος, Γόρης Γρηγοριάδης, Σάκης Θεοδοσίου, Θεόδουλος Θεοδούλου, Γιώτα Ιωαννίδου, Γλαύκος Κουμίδης, Μαρία Κυπριανού, Μαριάννα Κωνσταντή, Αργύρης Κωνσταντίνου, Μαρία Λαδόμματου, Ανδρέας Μακαρίου, Άγγελος Μακρίδης, Αντώνης Νεοφύτου, Ελένη Νικοδήμου, Λευτέρης Ολύμπιος, Ανδρέας Παρασκευά, Χάρης Πασπαλλής, Ρήνος Στεφανή, Nina Sumarac, Πανίκος Τσαγγαράς, Τατιάνα Φεραχιάν, Δέσποινα Φυσέντζου, Νίκος Χαραλαμπίδης, Μαρία Χατζητοφή.
Πληροφορίες
Την έκθεση εγκαινιάζει την Παρασκευή, 9 Ιουλίου, στις 7:00 μ.μ. στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών-Αποθήκες Παπαδάκη, ο δήμαρχος Λεμεσού κ. Νίκος Νικολαΐδης και προλογίζει η Προϊστάμενη Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Δήμου Λεμεσού και επιμελήτρια δρ Νάτια Αναξαγόρου
