Μια όαση στην καλλιτεχνική Σαχάρα του τόπου

Η έκθεση «Ανατέλλων Αστήρ, Λουκία Νικολαΐδου», σε επιμέλεια Ευαγόρα Βανέζη και Χριστίνας Λάμπρου, που παρουσιάζεται μεταξύ 16 - 18 και 23 - 25 Μαΐου στο σπίτι όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε η Λουκία Νικολαΐδου, στην οδό Ειρήνης 65, στη Μαραθευτογειτονιά της Λεμεσού, φέρνει στο φως παλαιά και νέα έργα της ζωγράφου, και εκείνο το μεγαλοαστικό σπίτι της πόλης γίνεται ένα χώρος βιωματικός, ένας χώρος παρατήρησης με επίκεντρο τα έργα της Λουκίας Νικολαΐδου-Βασιλείου. Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται από το άρθρο της εφημερίδας «L’Intransigeant» με αφορμή τη συμμετοχή της ζωγράφου στο Salon d’Automne του 1932, με το έργο «La Petite Normande» (Η Μικρή Νορμανδή). Το άρθρο της γαλλικής εφημερίδας δημοσιεύτηκε στην κυπριακή εφημερίδα «Χρόνος» στις 5 Μαρτίου 1933, και όπως μεταφράζεται: «Ένας ανατέλλων αστήρ είναι μία νεαρά ζωγράφος εκ Κύπρου, η Δ)νις Λουκία Νικολαΐδου».

Η συμπαθής συμπολίτιδα, όπως την αποκαλεί ο συντάκτης στο εισαγωγικό κείμενό του, θα εκθέσει στην Κύπρο, έχοντας επιστρέψει στην Κύπρο από το 1933, τρεις φορές, το 1934, το 1935 και το 1936. Το κοινό δεν είναι έτοιμο να εκτιμήσει τα έργα της, ο Τεύκρος Ανθίας και ο Παν (Πάνος Ταλιαδώρος) την εκτιμούν, όμως δεν αρκούν, και όπως αναφέρει ο Παν στη στήλη του «Παρενθέσεις» το 1933: «Η καλλιτέχνις είναι απογοητευμένη. […] χωρίς να ευχαριστήσουν πάντως την καλή κοπέλα, πούχε την άτυχη έμπνευση να μας αποδείξη πως μέσα στην καλλιτεχνική Σαχάρα του τόπου μας υπάρχουνε κι’ άγνωστες οάσεις». Σκέφτομαι τη Λουκία Νικολαΐδου να επιστρέφει στην πατρική της οικία στη Λεμεσό και καθισμένη σε κάποια πολυθρόνα στο αστικό σαλόνι του σπιτιού να αναρωτιέται πώς από τον παρισινό της θρίαμβο τώρα παλεύει για να αποδείξει την αξία της… άλλωστε εκείνη την περίοδο της Κύπρου, τη ζωγράφο την απασχολεί καλλιτεχνικά ο περίγυρός της, παρατηρεί τον κόσμο γύρω της, θέλει να τον αποτυπώσει στον καμβά, ζωγραφίζει τοπία, συνεχίζει με άλλον τρόπο το γυμνό… ζει στην Κύπρο, στη Λεμεσό, από το 1933 ώς το 1937, έχοντας ζήσει στη Μονμάρτη… στο Παρίσι, από το 1929 ώς το 1933… και από το 1937 ώς το τέλος της ζωής της, το 1994, στο Λονδίνο, τρεις σταθμοί, τρεις κόσμοι, τρεις ζωές.

Όπως μού λέει ο Ευαγόρας Βανέζης, εκ των επιμελητών της έκθεσης, προσπάθησαν να δείξουν πώς εξελίσσεται η Νικολαΐδου στην Τέχνη της, και πώς σταδιακά βρίσκει την ταυτότητά της, αλλά και την επιθυμία της να εργαστεί ως ζωγράφος, μέσα σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον. Οι δύο επιμελητές δεν στοχεύουν στο να επανασυστήσουν την πρωτοπόρα καλλιτέχνη στο κοινό, αλλά να δημιουργήσουν νέα γνώση, και να προωθήσουν σύγχρονες αναγνώσεις και θεματικές που αφορούν την ευθύνη μας απέναντι στην κληρονομιά του μοντέρνου στην Κύπρο.

Οι επιμελητές της έκθεσης Ευαγόρας Βανέζης και Χριστίνα Λάμπρου δεν στοχεύουν στο να επανασυστήσουν την πρωτοπόρα καλλιτέχνη στο κοινό, αλλά να δημιουργήσουν νέα γνώση, και να προωθήσουν σύγχρονες αναγνώσεις και θεματικές που αφορούν την ευθύνη μας απέναντι στην κληρονομιά του μοντέρνου στην Κύπρο.

Ωσεί παρούσα

«Συνιστώμεν δε απλώς να προσαρμοσθή εις το κοινωνικόν περιβάλλον μας με τας γνωστάς απαιτήσεις του και είμεθα βέβαιοι, ότι τότε θέλει αποβή πολύ ωφέλιμος και μορφωτική», να προσαρμοστεί λοιπόν η Λουκία Νικολαΐδου, αυτό της συστήνει ο ειδικός συνεργάτης της εφημερίδας «Νέος Κυπριακός Φύλαξ» Μ.Κ.Μ., ο οποίος καλύπτει την Γ΄ Έκθεση Κυπριακής Τέχνης, του 1935, στην οποία συμμετέχει η Νικολαΐδου. Ο συνεργάτης της εφημερίδας βέβαια βρίσκει «εξαιρετικόν καλλιτεχνικόν ταλέντον και ουδείς δύναται να αρνηθή εις αυτήν λαμπράν καλλιτεχνικήν μόρφωσιν», αλλά ακόμα το κοινό δεν ήταν δεκτικό σε νέες τάσεις, πόσω μάλλον από μία γυναίκα. Η Νικολαΐδου μετά από λίγα χρόνια θα φύγει για το Λονδίνο, όπου για λίγο θα συνεχίσει να ζωγραφίζει. Με τη γέννηση των κορών της σταδιακά θα αφήσει τη ζωγραφική με σκοπό τη δημόσια έκθεση των έργων της. Για αρκετά χρόνια η Λουκία Νικολαΐδου-Βασιλείου (1909 - 1994), η πρώτη Κύπρια ζωγράφος, θα μπει ξεχαστεί. Θα την επαναφέρει στο προσκήνιο η Ελένη Νικήτα, με τη μεγάλη αναδρομική έκθεση στους τρεις ορόφους της Κρατικής Πινακοθήκης, το 1992. Έκτοτε η πρωτοπόρος ζωγράφος της Λεμεσού και της Κύπρου μετά θάνατον έζησε μια δεύτερη καριέρα, ωσάν να της το όφειλε η ζωή. Και με αυτή την έκθεση η Νικολαΐδου-Βασιλείου ωσεί παρούσα επιστρέφει στο πατρικό της και επαναφηγείται τις επιλογές της και το κοινό θα έχει την ευκαιρία να ακολουθήσει τα βήματά της και να προσπαθήσει να ερμηνεύσει τι εστί μοντέρνο, στη Λεμεσό της δεκαετίας του 1930 και στην Κύπρο του 2025…

Το έργο της Νικολαΐδου-Βασιλείου ακόμα και σήμερα είναι πρωτοποριακό, όχι ως προς τις τεχνικές ή τη θεματολογία, αλλά ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ζωγράφου, που σε εποχές που η γυναίκα στην Κύπρο το περισσότερο που μπορούσε να γίνει επαγγελματικά είναι μια καλή μοδίστα ή οικογενειακά να μνημονεύεται ως «φιλόστοργος μήτηρ». Η Νικολαΐδου-Βασιλείου βέβαια για χάρη της οικογένειάς της παράτησε την τέχνη, έχοντας ωστόσο θέσει θεμέλια για τη γυναικεία χειραφέτηση. Κλείνοντας, σκέφτομαι πώς θα συνομιλούσαν άραγε η Λουκία Νικολαΐδου-Βασιλείου με τη Σοφία Λασκαρίδου (της πρώτης γυναίκας που έγινε δεκτή στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα) και οι δύο πρωτοπόρες και σπουδάστριες της Académie Colarossi…

Η Νικολαΐδου-Βασιλείου ωσεί παρούσα επιστρέφει στο πατρικό της και επαναφηγείται τις επιλογές της και το κοινό θα έχει την ευκαιρία να ακολουθήσει τα βήματά της και να προσπαθήσει να ερμηνεύσει τι εστί μοντέρνο, στη Λεμεσό της δεκαετίας του 1930 και στην Κύπρο του 2025…

Πληροφορίες: Ειρήνης 65, Λεμεσός, στο οικογενειακό σπίτι της ζωγράφου. Λειτουργία: 16 - 18 Μαΐου και 23 - 25 Μαΐου, 18:00 - 21:30. Παρουσίαση πειραματικού ηχητικού ντοκιμαντέρ από τον Λοΐζο Ολύμπιο: 23 Μαΐου, Δημοτική Πινακοθήκη. Διαγενεακό Εργαστήριο από τη μουσειο-παιδαγωγό Έλενα Παναγιώτου: 24 Μαΐου, 17:00 - 20:00 στον χώρο της έκθεσης. Ξενάγηση Έκθεσης και ανοικτή συζήτηση: 25 Μαΐου, 19:00 - 20:30, στον χώρο της έκθεσης.

Χορηγός: C.O.S.T. - European Cooperation in Science and Technology | Toolkit of Care. Διοργάνωση: Serious Products Lab, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Στηρίζουν: MAD Lab, Τμήμα Πολυμέσων και Γραφικών Τεχνών (Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου), Pylon Art & Culture, Λεμεσός 2030 Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης - Υποψήφια Πόλη, VΙΜΑ Art Fair.

Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα της ζωγράφου από τη συλλογή της οικογένειας Κοραή και κάποια παρουσιάζονται για πρώτη φορά.