Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο Δημήτρης Αληθεινός είναι ένας από τους εικαστικούς που προσπαθούν να διαμορφώσουν τον εικαστικό λόγο, διαλέγοντας κάθε φορά την κατάλληλη λέξη που μπορεί να είναι ένα χρώμα, ένα υλικό ή μία ιδέα. Κάθε φορά, όμως, θα πρέπει η προσθήκη να ενσωματώνεται ομαλά. Ο Δημήτρης Αληθεινός περιγράφει τις Κατακρύψεις, τον δικό του καλλιτεχνικό τρόπο αντίδρασης στα όσα συμβαίνουν στον πλανήτη αλλά και στον άνθρωπο. Μας μιλάει ακόμα για τον χρόνο και λέει ακόμα ότι ο δημιουργός δεν είναι ηγέτης, οφείλει απλώς να λειτουργεί ως ξυπνητήρι συνειδήσεων.
–Κύριε Αληθεινέ, η τέχνη σας έχει χαρακτηριστεί και ως αντιτέχνη, τι είναι τέχνη και τι αντιτέχνη για εσάς;
–Την εποχή του ’70, τότε που γεννήθηκε ο όρος αντιτέχνη, επιθυμούσαμε ως νέοι «επαναστάτες» την ανατροπή του ακαδημαϊσμού, θέλαμε να καταργήσουμε οτιδήποτε «μύριζε» μουσείο, θέλαμε να αλλάξουμε όχι μόνο τον κόσμο, όχι μόνο τον υπάρχοντα μύθο αλλά και κάθε μύθο. Σήμερα, μπορώ να πω ότι εξελίξαμε το παλιό με το δικό μας καινούργιο που πιθανόν σήμερα να έχει ήδη παλιώσει και να ζητάει με τη σειρά του την ανανέωση. Συμμετείχα σε αυτό το ρεύμα, δούλεψα και συνεχίζω να δουλεύω για την ανατροπή των ακαδημαϊσμών.
–Με ποιον τρόπο το προσπαθήσατε και απ’ ό,τι καταλαβαίνω το προσπαθείτε ακόμα;
– Η ζωγραφική είναι μία γλώσσα, και η προσπάθεια-επιθυμία του ποιητή είναι να προσθέσει στο γλωσσάρι της μία καινούργια λέξη. Αυτό επιθυμούσα και επιθυμώ να κάνω κι εγώ. Όμως, για να μπει μία καινούργια λέξη ανάμεσα στις υπάρχουσες, πρέπει να γίνει χώρος για να χωρέσει η καινούργια, συνταιριάζοντας με τις άλλες τις «παλιές», να συνυπάρξει, δίχως να τις ταράξει. Κατά καιρούς ο ποιητής πρέπει να παλέψει με τους «ακαδημαϊκούς φρουρούς» της γλώσσας, και τότε ακριβώς φαίνεται η σύγκρουση των γενεών, των εποχών, των απόψεων, που στην ουσία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η εξέλιξη. Έτσι εξελίσσεται η ιστορία, έτσι εξελίσσεται και η τέχνη.
–Οπότε είναι καλό να έχουμε και συγκρούσεις κάποτε.
–Πάντα. Όταν οι συγκρούσεις έχουν ως βάση τον δημιουργικό διάλογο, όταν ξεκινάνε με επιχειρήματα και καταλήγουν σε έργα, είναι απαραίτητες. Ο δημιουργικός διάλογος είναι η βάση της εξέλιξης των ιδεών, και του ανθρώπου γενικά.
–Είστε ακόμη αντιεξουσιαστής μέσω της τέχνης σας;
–Και μέσω της ζωής μου, όχι μόνο της τέχνης μου. Αντιπαθώ να με εξουσιάζουν, και για τον ίδιο λόγο δεν μου αρέσει να εξουσιάζω. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο, όμως δυστυχώς δεν είναι, και ίσως χρειάζεται να το τονίσουμε: οι άνθρωποι είναι όλοι ίσοι. Κανείς δεν δικαιούται να εξουσιάζει κάποιον άλλο. Προσωπικά δεν συμπαθώ την εξουσία, όταν μου επιβάλλεται. Αν υπάρχει ένα κοινώς αποδεκτό πρόγραμμα μέσα σε μία ομάδα ή σε έναν λαό, είναι λογικό ότι πρέπει να εφαρμοστεί κοινή συναινέσει και με ευθύνη του ίδιου του λαού που το θέλησε. Κανόνας που υποτίθεται ότι υπάρχει στις δημοκρατίες. Εκεί υπακούω, όμως σε όλα τα άλλα, σε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας –για να ξεκινήσουμε από την αυταρχική πολιτεία και να καταλήξουμε στην αυταρχική οικογένεια– είμαι αντίθετος.
–Αυτή την αντίθεσή σας πώς την εκφράζετε;
–Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις τρόποι, τρεις όψεις του έργου μου, οι δύο εκ των οποίων είναι άμεσα ενάντια σε κάθε εξουσία. Η πρώτη είναι οι Κατακρύψεις, τα έργα δηλαδή που είναι κρυμμένα μέσα στη γη και που δεν μπορεί με τίποτα κανείς να τα οικειοποιηθεί. Η εξουσία έχει τη δύναμη να οικειοποιείται τα πάντα, κραυγαλέο παράδειγμα είναι το γκράφιτι που γεννήθηκε στους τοίχους των πόλεων και αυτή τη στιγμή έχει μπει στις γκαλερί και τις ιδιωτικές συλλογές. Μα την Κατάκρυψη η εξουσία δεν θα μπορέσει ποτέ να την αποκτήσει. Η δεύτερη όψη είναι η Συνεργασία και η Υποστήριξη των Πολιτισμών, που ούτε κι εκεί η εξουσία μπορεί να παρέμβει. Και τέλος το εικαστικό μου έργο. Οι δυο τρόποι (οι Κατακρύψεις και οι Πολιτισμοί) καταγγέλλουν την καταστροφή του πλανητικού περιβάλλοντος, την απειλή εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους και την αλλοίωση των Πολιτισμών. Ο άλλος αγγίζει τη συνείδηση του θεατή, ταρακουνώντας την. Μην ξεχνάμε, άλλωστε ότι ο ποιητής (με την έννοια του ποιώ) δεν είναι ηγέτης, απλώς εγείρει τις συνειδήσεις.
–Εσείς, λοιπόν, προτείνετε μέσω του έργου σας τρόπους έγερσης της συνείδησής μας.
–Εγώ είμαι το αγκάθι που τσιμπάει το δέρμα, αν τσιμπήσει την καρδιά και το μυαλό ακόμα καλύτερα, αλλά είμαι ένα αγκάθι καλοπροαίρετο, ένα ξυπνητήρι καλοπροαίρετο, και προσπαθώ όχι μόνο να αφυπνίσω τους άλλους, αλλά να παραμένω κι εγώ σε εγρήγορση.
–Ο χρόνος πόσο σας απασχολεί;
–Ο χρόνος είναι φίλος μας, απόδειξη ότι όσο πιο πολύ χρόνο έχουμε, τόσο καλύτερα αισθανόμαστε. Αυτό που με προβληματίζει περισσότερο από τον χρόνο είναι ο χώρος, διότι η φθορά έχει άμεση σχέση με τον χώρο. Από το καθημερινό άγχος, έως την μόλυνση του περιβάλλοντος όλα έχουν να κάνουν με τον χώρο. Αν θα ονόμαζα τον χρόνο απόλαυση, θα έλεγα τον χώρο ασφυξία.
–Η τέχνη σας είναι γεμάτη χρόνο;
–Αφού ο χρόνος, όπως είπα, είναι φίλος μου, τα έργα μου μαρτυρούν αυτή τη σχέση. Στα έργα μου, τα οποία εμπεριέχουν ρολόγια, ο ήχος είναι όμοιος με τον ήχο της καρδιάς, αυτό το προσωπικό μας ρολόι που ενώ δεν το ακούμε μας καθορίζει. Πιστεύω ότι θα έπρεπε να ακούμε πιο συχνά, αυτή την καρδιά-ρολόι, κι αν την ακούμε προσεκτικά, αν διαβάζουμε τον ήχο των χτύπων της, ίσως κάποια στιγμή γίνουμε σοφότεροι.
– Πείτε μου δυο λόγια για την έκθεση σας με τίτλο «Τα όνειρά μου γεννούν εικόνες», που έκλεισε την περασμένη εβδομάδα.
–Οι εικόνες μας γεννιούνται από συναισθήματα. Με τη δουλειά μου αυτή, αποκαλύπτω κάτι πολύ απλό: η αλήθεια, η προσωπική αλήθεια του καθενός από εμάς, δεν υπάρχει στο φως όπως μας μαθαίνουν, αλλά στο σκοτάδι. Μόνο εμείς γνωρίζουμε (ή πολύ συχνά, υποθέτουμε) τι κρύβεται βαθιά μέσα μας, και δεν πρόκειται –είμαι σίγουρος εκατό τοις εκατό– να το αποκαλύψουμε ποτέ. Οι κρυφές μας αλήθειες, αυτές που φτερουγίζουν μέσα μας σαν τα πουλιά της νύχτας, είναι τόσο σημαντικές, ώστε τα τελευταία χρόνια η εξουσία, μέσω της επιστήμης, βάλθηκε να κατακτήσει τον τρόπο με τον οποίο θα μπαίνει στο μυαλό μας, θα μαθαίνει τι αισθανόμαστε, τι σκεφτόμαστε. Αν βρουν τον τρόπο, σκλαβωθήκαμε. Όσο μπορούμε να διαφυλάξουμε κρυφή την αλήθεια μέσα μας, τόσο θα είμαστε ελεύθεροι. Μπορεί να ακούγεται απλό, και είναι τόσο απλό όσο ο νόμος της βαρύτητας.
Οι Κατακρύψεις πράξη εικαστικής αντίδρασης
–Τι είναι οι Κατακρύψεις; Είπατε ότι είναι ένα μέσο αντίδρασης.
–Θα χαρακτήριζα το έργο των Κατακρύψεων, ως έργο συνειδητοποίησης. Από την πρώτη φορά, το 1981, έως και σήμερα, κάθε Κατάκρυψη χτυπάει το καμπανάκι της ολοκληρωτικής καταστροφής. Παλιά πίστευα ότι ο κίνδυνος απειλεί μόνο τον πλανήτη, το περιβάλλον, όμως κάποια στιγμή κατάλαβα ότι ο πλανήτης Γη, το σπίτι μας, θα υπάρχει όσο υπάρχει ο ήλιος. Αυτό που θα χαθεί θα είναι ο άνθρωπος, το ανθρώπινο είδος. Η τέχνη είναι η πανανθρώπινη μνήμη, ό,τι πιο πολύτιμο φτιάξαμε, κι εγώ, θέλοντας να δηλώσω αυτή την απειλή, κρύβω τη μνήμη. Από την πρώτη Κατάκρυψη έχουν περάσει ήδη τριάντα πέντε χρόνια και έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής 199 έργα, από τον Βόρειο Πόλο στον Νότιο και γύρω γύρω τη Γη. Το σύνθημά μου, όσο κι αν ακούγεται υπερβολικό, είναι «σώστε το μέλλον, σώστε το ανθρώπινο είδος».
–Τι εννοείτε, κινδυνεύει τόσο πολύ ο άνθρωπος;
–Μη σας φαίνεται υπερβολικό. Τα στοιβαγμένα αποθέματα πυρηνικής ενέργειας είναι τρομακτικά πολλά, και μην ξεχνάτε ότι δεν λείπουν οι τρελοί «ηγέτες-ιδιοκτήτες» πυρηνικής βόμβας. Έτσι, λοιπόν, αν γίνει σε οποιοδήποτε σημείο μια σύρραξη, τουλάχιστον εκεί θα εξαφανιστεί η ζωή και φυσικά οι άνθρωποι. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχει και η καθημερινή διάβρωση. Παράδειγμα ο μολυσμένος αέρας, το απόλυτο δικαίωμά των όντων στην αναπνοή καταργείται σταδιακά, το ίδιο με το νερό, το χωράφι, την τροφή. Όλα αυτά κάποιος πρέπει να τα εκφράσει και μέσω της Τέχνης. Ένας είμαι εγώ.
– Τι πρέπει να περιέχει ένα έργο και πόσω μάλλον ένα έργο που προορίζεται για Κατάκρυψη;
– Σε κάθε έργο υπάρχει (ή θα έπρεπε να υπάρχει) το κοινωνικό περιεχόμενο από τη μία, και από την άλλη η έρευνα της εικαστικής γλώσσας. Οι Κατακρύψεις κάνουν μια παρεμβολή στον πυρήνα της ζωγραφικής. Αν φανταστείτε ότι ένα εικαστικό έργο γίνεται για να είναι ορατό, και αυτά τα έργα, αν και μη ορατά, υπάρχουν, μιλάμε γι’ αυτά, ρωτάμε γι’ αυτά και συχνά τα μεταπλάθουμε προφορικά, όπως τα παραμύθια, τότε καταλαβαίνεις και τον πειραματισμό της έρευνας.
–Με τις Κατακρύψεις και τα έργα αυτά που είναι ωσεί παρόντα, μπορούμε να συνδέσουμε και τη μνήμη;
– Η τέχνη είναι μνήμη έτσι κι αλλιώς. Δεν υπάρχει έργο που να μη φέρει τη μνήμη μέσα του. Το θέμα είναι τι είδους μνήμη φέρει και τι είδους γλώσσα έχει.
–Με την Κατάκρυψη τα έργα σας κρατάνε κάτι από τη διαχρονικότητά τους;
–Δεν είναι αυτό το ζητούμενό μου, δεν είμαι τόσο ματαιόδοξος ώστε να θέλω να υπάρχω σε χίλια χρόνια. Κάνω ό,τι πιστεύω σωστό για το σήμερα. Αν δεν υπάρχει η εξασφάλιση του σήμερα, με τα υπάρχοντα δεδομένα το αύριο είναι αβέβαιο. Θα ήταν καλό, μιας και μιλάμε για το μέλλον, να διδαχτούμε από τις μέλισσες. Ξέρετε, η εργάτρια μέλισσα ζει σαράντα πέντε ημέρες, πράγμα που σημαίνει ότι αυτές που δουλεύουν μαζεύοντας μέλι εντατικά την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, δεν θα ζουν τον χειμώνα να φάνε από το μέλι που μάζεψαν. Όμως το μαζεύουν για τις επόμενες γενιές και για το είδος τους.
Σεμινάριο Τέχνης 30 ωρών με τον Δημήτρη Αληθεινό
Ο Δημήτρης Αληθεινός θέλοντας να γνωρίσει στους νέους καλλιτέχνες αλλά και στο κοινό τους σημαντικούς ζωγράφους του 20ού αιώνα μέσω του σεμιναρίου που διοργανώνει θα παρουσιάσει, θα προσεγγίσει και θα αναλύσει το έργων αυτών που θεμελίωσαν τη μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Θα πραγματοποιηθούν τρεις κύκλοι μαθημάτων, τις ημέρες Παρασκευή-Κυριακή, 4-6, 11-13 και 18-20 Νοεμβρίου. Ώρες μαθημάτων τις Παρασκευές 6:00-8:00 μ.μ. και τα Σαββατοκύριακα 10:00-2:00 μ.μ.
Χώρος διεξαγωγής: Αισχύλου 103, Λευκωσία.
Πληροφορίες: 99469957
