Οι όροι καλλιτέχνης και τέχνη φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά περίπλοκοι, που απ’ ό,τι φαίνεται δύσκολα κατανοούνται ακόμη και από την ίδια την Πολιτεία και το καθεστώς εργοδότησης του καλλιτέχνη στην Κύπρο είναι ένα θέμα εξαιρετικά αναγκαίο να επιλυθεί. Μέσα σε αυτές τις δύσκολες εποχές που διανύουμε το να αναγνωρίσει η Πολιτεία τους ανθρώπους που παράγουν πολιτισμό εκτός από αυτονόητο είναι και άμεσης ανάγκης. Τα ερωτήματα είναι πολλά και για πολλούς. Η «Κ» μίλησε με τέσσερις ανθρώπους του πολιτισμού, προσπαθώντας να διαφωτίσει περισσότερο αυτό το σημαντικό ζήτημα, που αφορά χιλιάδες συμπολίτες μας. Η εικαστικός Μαρία Λοϊζίδου, πρόεδρος του Φυτωρίου Εικαστικής Καλλιέργειας σημειώνει ότι «με την δημιουργία του καθεστώς θα δηλώσουμε κατ’ αρχή την αναγνώριση της αναγκαιότητας της τέχνης. Θα δηλώσουμε κυρίως στους νέους ανθρώπους ότι τους χρειαζόμαστε, ότι πρέπει να παραμείνουν στην κοινότητα των τεχνών». Ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Καθηγητών Τέχνης και επιμελητής της Μπιενάλε Λάρνακας Βασίλης Βασιλειάδης λέει ότι οι διαφωνίες προέκυψαν από την προσπάθεια των εμπνευστών του νομοσχεδίου να χρησιμοποιήσουν τον όρο «αυτοεργοδοτούμενος» για να περιορίσουν τις παροχές του νομοσχεδίου προς αποκλειστικό όφελος μιας μικρής μερίδας καλλιτεχνών. Ο Δημήτρης Νεοκλέους εικαστικός και μέλος του ΕΚΑΤΕ, είπε στην «Κ» ότι το πρόβλημα έγκειται στο ότι το σύστημα, το ΥΠΑΝ, η Βουλή, ετοιμάζεται να παγιδέψει τις επόμενες γενιές σε έναν κυκεώνα αποδείξεων. Και η νεαρή εικαστικός Ελπίδα Φραγκεσκίδου είπε ότι η δύσκολη περίοδος της πανδημίας πρέπει να μας ενώσει και εμάς του πολιτισμού μεταξύ μας αλλά και με την κοινότητα.
ΜΑΡΙΑ ΛΟΪΖΙΔΟΥ: «Με τη δημιουργία του καθεστώτος θα εξασφαλίζονται σε όλους τα απαραίτητα για μην αφανιστεί το είδος».
Η Μαρία Λοϊζίδου, εικαστικός και πρόεδρος του Φυτωρίου Εικαστικής Καλλιέργειας, μίλησε στην «Κ», ξεκινώντας με την αρχή αυτού θέματος. «Άρχισε από άτομα όπως είναι ο Νίκος Κουρούσιης και ο Θεόδουλος Γρηγορίου, οι οποίοι επεσήμαναν στο κράτος τη σημαντικότητα ενός καθεστώτος το οποίο θα απαντούσε σε κοινωνικές πρόνοιες για τον αυτοεργοδοτούμενο καλλιτέχνη». Η κα Λοϊζίδου εξηγεί, «αυτοεργοδοτούμενος είναι ο καλλιτέχνης που εξασφαλίζει τη ζωή του από τη δουλειά του, χωρίς να εργοδοτείται μόνιμα από κάποιο δημόσιο φορέα, ο οποίος του εξασφαλίζει τις κοινωνικές πρόνοιες. Είναι αυτός που συμβάλλει στη δημιουργία και συντήρηση του πολιτισμού του τόπου, που είναι δραστήριος και αντιπροσωπεύει τον τόπο διεθνώς. Παρ’ όλα αυτά ακόμη και εάν πληρώνει τις κοινωνικές του ασφαλίσεις ως αυτοεργοδοτούμενος οι πρόνοιες ως προς τη σύνταξη και μέχρι πρόσφατα την ιατρική περίθαλψη είναι μηδαμινές. Που σημαίνει ότι στην καλύτερη των περιπτώσεων λαμβάνει τη χαμηλότερη σύνταξη, αυτή που αποκαλεί το κράτος «σύνταξη οικοκυράς». Η δυσκολία που προκύπτει για την επίλυση αυτού του θέματος είναι διότι εμπλέκονται τρία υπουργεία, «Η μεγάλη δυσκολία με αυτό το θέμα είναι ότι πρέπει να έρθουν σε συμφωνία τρία υπουργεία. Το υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, το υπουργείο Οικονομικών και το υπουργείο Εργασίας. Κάτι που φαίνεται να είναι εξαιρετικά περίπλοκο» λέει η κα Λοϊζίδου.
Φτάνοντας στο σήμερα, μετά από δέκα χρόνια, για την επαναφορά του θέματος, «Κατά τη διάρκεια διεκδίκησης των μέτρων στήριξης για τους ανθρώπους των τεχνών και όσων συμβάλλουν στην ανάπτυξη πολιτισμού στον τόπο καταφέραμε η φωνή μας να ακουστεί. Αυτό οφείλεται κυρίως στη δημιουργία της ομάδας Artists of Cyprus, που είναι μια ομάδα από αντιπροσώπους όλων των οργανωμένων συνόλων απ’ όλο το φάσμα των τεχνών, κάτι που έγινε για πρώτη φορά στην Κύπρο χάρη στη πρωτοβουλία της Λέας Μαλένη, η οποία κατάφερε να μας φέρει όλους μαζί».
Για να μπορέσει να γίνει η κατοχύρωση του επαγγέλματος θα πρέπει να ξεκαθαριστεί τι σημαίνει καλλιτέχνης, η κα Λοϊζίδου ως πρόεδρος του Φυτωρίου εξηγεί, «Καλλιτέχνης όπως τον ορίζει ο Σύνδεσμος Εικαστικών Καλλιτεχνών και Θεωρητικών Τέχνης Φυτώριο, είναι ο άνθρωπος, ο οποίος δραστηριοποιείται τοπικά και διεθνώς στον τομέα των εικαστικών τεχνών, συμβάλλει στην παραγωγή σκέψης και αφήνει έργο, το οποίο προβάλλεται δημόσια. Είναι ο εικαστικός καλλιτέχνης και ο θεωρητικός τέχνης, ο οποίος ζει από την εργασία της τέχνης. Ο άνθρωπος που έμπρακτα την ημέρα του τη διανύει συμβάλλοντας στον πολιτισμού του τόπου. Επίσης τονίζει ότι, «Φυσικά και ο άνθρωπος που δουλεύει ως καθηγητής τέχνης στο σχολείο αλλά παράλληλα δραστηριοποιείται στον τομέα των τεχνών κατατάσσεται ως καλλιτέχνης και μέσα στις πρόνοιες του καταστατικού θα εξασφαλίζει αυτό που του αναλογεί. Ο σύνδεσμός μας δεν ορίζει καλλιτέχνη μόνο τον άνθρωπο που ζει από τη δουλειά του ως αυτοεργοδοτούμενος». Είναι η αναγνώριση, αυτό που προέχει, η Πολιτεία να αναγνωρίσει τους ανθρώπους του πολιτισμού, ότι υπάρχουν, «Με τη δημιουργία του καθεστώτος θα εξασφαλίζονται σε όλους τα απαραίτητα για μην αφανιστεί το είδος. Σε πρώτο στάδιο δεν είναι το οικονομικό, μάθαμε να ζούμε και με τα λίγα, σε πρώτο στάδιο είναι ο σεβασμός της κοινωνίας απέναντι σε όλους εμάς». Τελειώνοντας την συνέντευξη η εικαστικός δήλωσε τονίζοντας: «Με την δημιουργία του καθεστώς θα δηλώσουμε κατ’ αρχή την αναγνώριση της αναγκαιότητας της τέχνης. Θα δηλώσουμε κυρίως στους νέους ανθρώπους ότι τους χρειαζόμαστε, ότι πρέπει να παραμείνουν στην κοινότητα των τεχνών, προκειμένου να μην υπάρξει ούτε μια απώλεια καλλιτέχνη του οποίου η ιδιαιτερότητα είναι αναγκαία πρόσθεση στο σύνολο των ποιοτήτων των ανθρώπων που συμβάλουν στην παραγωγή του πολιτισμού του τόπου και μας συνδέουν με τον κόσμο.»
Προστασία του καλλιτεχνικού έργου
ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ: « Το νομοσχέδιο στηρίζει και πάλι άτομα όχι την Τέχνη»
Ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Καθηγητών Τέχνης και επιμελητής της Μπιενάλε Λάρνακας Βασίλης Βασιλειάδης εξήγησε στην «Κ» ότι οι διαφωνίες για την επίλυση της κατοχύρωσης του επαγγέλματος του καλλιτέχνη προκύπτουν για τους εξής λόγους: «Πρώτον, το επίμαχο νομοσχέδιο δεν ήταν αποτέλεσμα δημόσιας διαβούλευσης ούτε κοινής απόφασης των οργανωμένων καλλιτεχνικών συνόλων. Δεύτερο, τα κριτήρια για να αποκτήσει κάποιος το «καθεστώς του καλλιτέχνη» είναι τόσο αυστηρά που με βάση ακόμη και τα παγκόσμια δεδομένα, ελάχιστοι καλλιτέχνες στη χώρα μας θα πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις. Τρίτο, η αυστηρή, συγκεντρωτική δομή της Επιτροπής μετατρέπεται σε εμπόδιο για την εκπλήρωση της αποστολής της. Πρακτικά είναι αδύνατον να γνωρίζει τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε μορφής τέχνης ώστε να αποφασίζει για όλα όσα σχετίζονται με τον πολιτισμό. Τέταρτο, χωρίς καμία λογική σχέση, συνδέεται η κατοχύρωση του καθεστώτος του καλλιτέχνη με την αγορά υπηρεσιών από την Κυπριακή Δημοκρατία. Πέμπτο, το νομοσχέδιο στηρίζει και πάλι άτομα όχι την Τέχνη. Και έκτο, ολόκληρη η πρόταση νομοσχεδίου βασίζεται πάνω στον επινοημένο όρο του «αυτοεργοδοτούμενου» καλλιτέχνη. Αγνοώντας ότι βάσει ερευνών, το 98% των καλλιτεχνών παγκοσμίως επιβιώνει οικονομικά εξασκώντας άλλο επάγγελμα». Ο κ. Βασιλειάδης πρόσθεσε ότι «οι διαφωνίες προέκυψαν όχι τόσο από αυτές τις ερμηνείες όσο από την προσπάθεια των εμπνευστών του νομοσχεδίου να χρησιμοποιήσουν τους όρους αυτούς για να περιορίσουν τις παροχές του νομοσχεδίου προς αποκλειστικό όφελος μιας μικρής μερίδας καλλιτεχνών». Ο ίδιος θεωρεί σωστό το κριτήριο ένας καλλιτέχνης να κατοχυρωθεί, «το κριτήριο είναι ένα και ονομάζεται καλλιτεχνική δραστηριότητα. Ο κάθε καλλιτέχνης μπορεί, εάν θέλει, να συμμετάσχει σε κοινά ταμεία και να απολαμβάνει τις πρόνοιές τους ανάλογα με την προσφορά του. Ούτε οι τίτλοι σπουδών, ούτε οι διεθνείς συμμετοχές, ούτε οι οικονομικοί πόροι του καθενός μπορούν να αποτελούν κριτήρια. Πρέπει επιτέλους να καταλάβουμε ότι η κατοχύρωση του καθεστώτος του καλλιτέχνη έχει να κάνει με την προστασία του καλλιτεχνικού έργου και την κοινωνική ασφάλιση του ατόμου. Δεν είναι διαδικασία έκδοσης πιστοποιητικών καλλιτεχνίας από καμία Επιτροπή!».
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΕΟΚΛΕΟΥΣ: «Δεν είναι διά της αφαίρεσης που προχωρά μια χώρα μπροστά. Είναι μόνο με όραμα»
Ο Δημήτρης Νεοκλέους εικαστικός και μέλος του ΕΚΑΤΕ, είπε στην «Κ» ερωτώμενος σχετικά: «Τι είναι ο καλλιτέχνης; Είναι ποιητής, έμπορας, δημιουργός, τυχερός, μποέμ, επαγγελματίας, διανοούμενος; Είναι πολυδύναμη και χαρισματική προσωπικότητα? Ιδιόρρυθμο κομμάτι του κοινωνικού συνόλου; Ανήκει σε αυτό ή είναι η συνέχεια του μεσαιωνικού αναχωρητή; Είναι επαναστάτης ,είναι πολιτικός; Είναι η φωνή του κόσμου, ο εκφραστής ,το μάτι ,το χέρι, το μυαλό που προσφέρει με ανιδιοτέλεια;» Επίσης πρόσθεσε λέγοντας, «Όταν συζητούμε την κατοχύρωση ενός επαγγέλματος τότε μιλούμε για έναν τομέα της κοινωνίας που είναι αποδεκτός από τον κόσμο σαν κομμάτι της καθημερινότητας. Τα πιο πάνω αν τα κάνουμε μαθηματικά μάλλον δεν βγαίνουν. Λέω μαθηματικά γιατί το ΥΠΑΝ το ενδιαφέρουν οι αριθμοί και οι φόρμουλες. Αρά η μαθηματική πράξη λέει ότι το αποτέλεσμα θα έπρεπε να ήταν μια δυναμική βιομηχανία. Αν πάρουμε τα δεδομένα έχουμε τα πιο κάτω:
1. Δυναμικό που ύστερα από πολύχρονες σπουδές μένει στα αζήτητα.
2. Δυναμικό που για να ζήσει (εκτός αν έχει κάποιο μικρό ή μεγάλο οικογενειακό ή άλλως πως στήριγμα) πρέπει να εργαστεί σε δουλείες του ποδαριού ή σε φροντιστήρια ή σε άλλους τομείς (αν προκύψει και κανένα παιδί τότε το πράγμα γίνεται ακόμα πιο δύσκολο).
Το παράξενο με τους καλλιτέχνες είναι ότι όσα χρονιά και αν ταλαιπωρούνται η έγνοια τους είναι να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν τους στόχους τους . Ποιοι είναι αυτοί οι στόχοι? Να μπορούν να συντηρούν τον εαυτό τους με την επιστήμη που σπούδασαν και να εξελίσσονται μέσα από αυτό.
3. Γκαλερί που επιβιώνουν στη κόψη του νήματος.
4. Συλλέκτες που μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.
5. Καλλιτέχνες που δημιουργούν σε μια περιοχή του πλανήτη από την οποία αν διανοηθείς να μεταφέρεις έργο αεροπορικά το τιμολόγιο της μεταφορικής εταιρείας θα σε πείσει ότι το έργο σου έχει φοβερή αξία .
Μπορώ να προσθέσω και αλλά δυστοπικά για να δείξω το οξύμωρο του να ελπίζει κάποιος καλλιτέχνης ότι το νομοσχέδιο τούτο έχει μέσα του υποσχέσεις για το μέλλον.» O κ. Νεοκλέους ως ενεργός εικαστικός μάς εξηγεί ότι, «Το παράξενο με τους καλλιτέχνες είναι ότι όσα χρόνια και αν ταλαιπωρούνται η έγνοια τους είναι να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν τους στόχους τους. Ποιοι είναι αυτοί οι στόχοι; Να μπορούν να συντηρούν τον εαυτό τους με την επιστήμη που σπούδασαν και να εξελίσσονται μέσα από αυτό». Όπως αναφέρει ο εικαστικός στην «Κ», «το πρόβλημα όμως είναι ότι το σύστημα, το ΥΠΑΝ, η Βουλή ετοιμάζεται να παγιδέψει τις επόμενες γενιές σε έναν κυκεώνα αποδείξεων. Ευπρόσδεκτο είναι ένα νομοσχέδιο που θα προστατεύει του καλλιτέχνες, θα στηρίζει τη δημοκρατική και ελεύθερη έκφραση χωρίς ταμπέλες. Δεν είναι διά της αφαίρεσης που προχωρά μια χώρα μπροστά. Είναι μόνο με όραμα».
ΕΛΠΙΔΑ ΦΡΑΓΚΕΣΚΙΔΟΥ: «Πρέπει να υπάρχει ένα πλάνο, θέλει οργάνωση και εκσυγχρονισμό»
Η Ελπίδα Φραγκεσκίδου μίλησε στην «Κ» σαν μια νέα καλλιτέχνιδα στον τόπο, «Αυτή η δύσκολη περίοδος της πανδημίας είναι η περίοδος που πραγματικά πρέπει να μας ενώσει και εμάς του πολιτισμού μεταξύ μας αλλά και με την κοινότητα. Είναι όμως και απαραίτητο να την αντιπροσωπεύει μια ομάδα που να αναγνωρίζει τη σοβαρότητα και να έχει αντίληψη για την ευθύνη που έχει στον τομέα μας. Πρέπει να υπάρχει ένα πλάνο, θέλει οργάνωση και εκσυγχρονισμό, υπάρχουν πολλά μοντέλα που απευθύνονται σε όλα τα άτομα που δουλεύουν σκληρά και με συνέπεια. Ο πολιτισμός αποτελείται από ένα μεγάλο φάσμα ιδιοτήτων και είναι απαραίτητο όσοι μπουν στη διαδικασία να μας εκπροσωπήσουν να το αντιληφθούν, και να αναγνωρίσουν κάθε κομμάτι του, καθώς και φύση του. Ρόλος τους είναι να ενώσουν αυτή την αλυσίδα που δεν έχει σχήμα και να λειτουργήσουν όλα υπό μία συνθήκη πραγματικής αλληλεπίδρασης, πλάθοντας έτσι πολλαπλές εμπειρίες με τις υπόλοιπες ομάδες». Η Ελπίδα επισημαίνει για τη σημαντικότητα της κατοχύρωσης του επαγγέλματος, «Είναι σημαντικό, γιατί είσαι μέρος της κοινωνίας ως καλλιτέχνης. Γιατί έχεις ένα χρέος σε αυτή την κοινωνία και είναι εξίσου σημαντικό όπως για κάθε επάγγελμα. Γιατί η ισότητα στα δικαιώματα αλλά και στις υποχρεώσεις είναι εκεί! Μία τέτοια κοινωνία ξεπερνάει κάθε εμπειρία, κάθε προσπάθεια, δίνει φωνή στην κριτική και στη νέα δύναμη των εργαζόμενων καλλιτεχνών. Μια νέα φωνή, που έχει να μας δώσει αλλαγές που χρειάζονται». Η νεαρή εικαστικός μας λέει πώς οραματίζεται το μέλλον με την κατοχύρωση του επαγγέλματος, «Θέλω να το βλέπω αισιόδοξο, να το βλέπω σε μια συλλογική διαπραγμάτευση. Το να φροντίζουμε όλο τον κήπο ενός σπιτιού είναι πάρα πολύ σημαντικό, καθώς δεν γυρνάμε πλάτη στο υπόλοιπο μισό. Με αυτό τον τρόπο έχουμε τη δυνατότητα για νέους καρπούς, που ίσως δεν περιμέναμε…».
Αντιλαμβάνομαι, λοιπόν, συζητώντας με τους ανθρώπους της Τέχνης πως παρόλες τις διαφωνίες που προκύπτουν, το μόνο που ζητούν από την Πολιτεία, αλλά και από την κοινωνία είναι να τους αντιμετωπίζουν ως ισότιμα μέλη της, και να λάβει το επάγγελμα του καλλιτέχνη την απαιτούμενη αναγνώριση, όπως και τα αλλά επαγγέλματα. Ο πολιτισμός είναι το οξυγόνο για κάθε χώρα, είναι ένας σημαντικός παράγοντας, που μας κράτησε ενεργούς ψυχικά και πνευματικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
