Δεν είναι η πρώτη φορά, αλλά δεν πιστεύω ούτε και η τελευταία, που η ανθρωπότητα περνά κάποιου είδους κρίση, από πανδημίες, πολέμους, φυσικές καταστροφές. Η ανθρωπότητα έζησε και θα ζήσει έντονες στιγμές πόνου, απόγνωσης και θυμού. Μέσα όμως σε όλη αυτή την κατάσταση που τώρα ζούμε σήμερα και που πλέον ο περισσότερος κόσμος βρίσκεται σε περιορισμό, υπάρχει εντονότερη η ανάγκη για έκφραση και δημιουργία. Ας αναλογιστούμε, για παράδειγμα, ότι στο ελληνικό τραγούδι κατά τη διάρκεια εποχών φτώχειας γράφτηκαν ορισμένα από το πλέον διαχρονικά και όμορφα τραγούδια, φανερώνοντας πως οι δυσκολίες μπορεί να αναδείξουν τις αρετές κάποιων ανθρώπων. Όπως το παράδειγμα με το καλό κρασί: οι αμπελώνες που είναι φυτεμένοι σε άγονο έδαφος αναγκάζουν τις ρίζες να «εργαστούν» σκληρά για να πάρουν θρεπτικά συστατικά για το δέντρο, κάτι που βελτιώνει την ποιότητα της ρόγας του σταφυλιού ως προς τη γεύση, δίνοντας στη συνέχεια καλό ποιοτικό κρασί. Άρα, ίσως μερικές φορές, οι δυσκολίες της ζωής να αναγκάσουν ή να αποτελέσουν κίνητρο για κάποιους καλλιτέχνες να βγουν από την άνεσή τους και να πειραματιστούν με νέες ιδέες. Ίσως και ορισμένοι να αποτυπώσουν τις δυσκολίες, τον πόνο, την ανησυχία μέσα από τα έργα τους.
Σίγουρα με το να μην υπάρχουν ανοιχτές γκαλερί, μουσεία και πολιτιστικά ιδρύματα για κάποιο χρονικό διάστημα δεν παύει να είναι παρά αρνητικό, αλλά η έμπνευση δεν περιορίζεται εκεί. Κυρίως τώρα πλέον που ζούμε στον 21ο αιώνα με τόσες διαδικτυακές πλατφόρμες, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και παράλληλα τα πλείστα μουσεία είναι ανοιχτά σε όλους, με πλούσια διαδικτυακή παρουσία. Ακόμη κάποια από τα μεγαλύτερα μουσεία και χώροι τέχνης έχουν τη δυνατότητα και ανοίγουν τις διαδικτυακές τους «πύλες» προς το κοινό έστω και εικονικά.
Επιπρόσθετα, οι καλλιτέχνες θα βρουν νέους τρόπους έκφρασης. Άλλωστε, ένας καλλιτέχνης δεν περιορίζεται ποτέ από τα συμβατικά πλαίσια της καθημερινότητας. Καλλιτέχνες θα έχουν τη δυνατότητα να κάνουν εκθέσεις σε ζωντανή μετάδοση, προσφέροντας «υλικό» μέσα από το τηλέφωνο, ή τον υπολογιστή, ενώ είναι στο εργαστήριο τους ή ακόμα και από το σαλόνι του σπιτιού τους. Σε τέτοιες στιγμές απομόνωσης, οι καλλιτέχνες ίσως θα μπορέσουν να «γεννήσουν» νέες ιδέες, έχοντας πάρει αποστάσεις από τον θόρυβο της ρουτίνα της καθημερινότητας. Ο συλλογικός και ο προσωπικός πόνος είναι δυνατό να φέρει τους καλλιτέχνες πιο κοντά στην ανώτερή τους συνειδητότητα, ενισχύοντας παράλληλα την δημιουργικότητά τους. Ο δε κόσμος θα ενδιαφερθεί για την τέχνη όχι απλώς για «επίδειξη», αλλά ίσως θα επιδιώξει μια πιο σίγουρη επένδυση, αν αναλογιστούμε ότι πολλές άλλες μορφές επένδυσης υποφέρουν μέσα στην κρίση. Και οι καταναλωτές θα έχουν περισσότερη ανάγκη να «γεμίσουν» την ψυχή του με ουσιώδη και όχι επιφανειακά θέματα.
Οι δυσκολίες ανθίζουν την τέχνη
Μέσα από τον πόνο θα ανθήσει ξανά η τέχνη. Έτσι και αλλιώς δεν είναι η πρώτη φορά που η τέχνη ανθίζει μέσα από τον πόνο ή συνθήκες πολέμου. Τεράστιοι καλλιτέχνες και κινήματα δημιουργήθηκαν κατά περιόδους γενικής καταστροφής. Από τον Φράνσις Μπέικον, στον Πικάσο, σε κινήματα όπως Dada σε Post war, Pop Art ακόμη και Street Art. Το κίνημα Dada βασίστηκε στην ιδέα ότι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος προκλήθηκε από την έμφαση του λόγου και της λογικής πάνω στα συναισθήματα και την ανθρωπότητα και έτσι απάντησαν απορρίπτοντας κάθε αίσθηση λογικής. Η τέχνη του Dada είναι αφιερωμένη στην καλλιτεχνική και πολιτική αναρχία. Ένας από τους πιο στενούς φίλους του Πικάσο ο Sabartés έγραψε: «Ο Πικάσο πίστευε ότι η Τέχνη είναι γιος της Θλίψης και της Περιπέτειας [...] αυτή η θλίψη προσδόθηκε στον διαλογισμό και ότι ο πόνος είναι θεμελιώδης για τη ζωή [...] Αν ζητούμε την ειλικρίνεια ενός καλλιτέχνη, πρέπει να θυμόμαστε ότι η ειλικρίνεια δεν πρέπει να βρεθεί έξω από τη σφαίρα της θλίψης.»
Ένα από τα αγαπημένα μου έργα είναι αυτό του Φράνσις Μπέικον που δημιουργήθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, το 1948. Μέσα από αυτό το έργο, ο Μπέικον ήθελε να αναδείξει τον τρόπο που προσπάθησαν να διαχωρίσουν τα όσα έγιναν στο Άουσβιτς από κοινές υποθέσεις μαζικών δολοφονιών εντός της Σοβιετικής Ένωσης. Και για αυτό δημιούργησε ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα του έργα που λέγεται «Head I». Οι καλλιτέχνες, τόσο λαμπροί όσο και «σπασμένοι», έχουν την ίδια βασική επιθυμία επικοινωνίας μέσω της δημιουργίας. Η ιδέα του «βασανισμένου καλλιτέχνη» έχει συζητηθεί εδώ και πολύ καιρό στον πολιτισμό μας. Η τέχνη είναι μια αντανάκλαση της ανθρωπότητας και η μεγαλύτερη αρετή της ανθρωπότητας είναι η ικανότητά της να ξεπερνά τις αντιξοότητες. Αντί αυτού, καταξιωμένοι καλλιτέχνες και εικαστικοί μετέτρεψαν τη θλίψη τους σε κάτι που θα κοσμούσε ο κόσμος.
Ζούμε στιγμές πρωτόγνωρες για την εποχή μας, ζούμε στιγμές ιστορικές αλλά και επίπονες, η έμπνευση και η δημιουργία δεν πρέπει να σταματούν. Υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα στην ιστορία της τέχνης με τα μεγαλύτερα αριστουργήματα να έχουν δημιουργηθεί σε αντίξοες περιόδους. Η τέχνη είναι σαν ένας φοίνικας από τις στάχτες του οποίου μπορούν να ξαναγεννηθούν θαύματα!
