Kathimerini.gr
ΤΗΣ ΜΑΡΩ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥΣ
Μοιάζει με σκηνή σε ταινία επιστημονικής φαντασίας, αλλά μπορεί σύντομα να συμβαίνει στα υπόγεια των μεγάλων μουσείων του κόσμου, όπου φυλάσσονται χιλιάδες έργα τέχνης: Ενας πίνακας του Ματίς, για παράδειγμα, ή ένα έργο του Πικάσο βρίσκεται «σε ύπνωση» σε ειδικό κουτί/θήκη που καταγράφει με ανεπτυγμένα τεχνολογικά μέσα την ατμόσφαιρα που το περιβάλλει. Τα δεδομένα για το μικροκλίμα του κουτιού και τα στοιχεία που δίνουν οι αισθητήρες υγρασίας λαμβάνει μέσω WiFi ο συντηρητής του έργου στο κινητό του τηλέφωνο. Και όλα αυτά σε μια τιμή προσιτή, που θα επιτρέψει την ευρεία χρήση τους.
Οι κόκκινες χρωστικές ουσίες που χρησιμοποίησε ο Βαν Γκογκ στο «Υπνοδωμάτιο» έχουν αλλοιωθεί με τον χρόνο (πηγή: Art Institute of Chicago).
Η συζήτηση με τον Κωνσταντίνο Γαλιώτη, καθηγητή στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών και συνεργαζόμενο μέλος ΔΕΠ στο ΙΤΕ/ΙΕΧΜΗ ((Ιδρυμα Τεχνολογικής Ερευνας/Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής), προσφέρει πληροφορίες που φαίνεται να έρχονται από το μέλλον, αλλά είναι ήδη εδώ. Με την ομάδα του στο ΙΤΕ/ΙΕΧΜΗ πραγματοποιούν πρωτοπόρο ερευνητική δραστηριότητα γύρω από ένα καινοτόμο υλικό, το γραφένιο, που έχει πολλές τεχνολογικές εφαρμογές. Αυτό το εξαιρετικά λεπτό υλικό –το λεπτότερο που έχει απομονωθεί από τον άνθρωπο–, με πάχος μόλις ενός ατόμου άνθρακα, έχει την ίδια δομή άνθρακα με τον γραφίτη και η ανακάλυψή του χάρισε σε δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, τους Γκάιμ και Νοβοσέλοβ, το Νομπέλ Φυσικής το 2010. «Ενα εκατοστό από γραφίτη ισοδυναμεί με 3 εκατομμύρια στρώσεις γραφενίου, συνεπώς πρόκειται για μια δισδιάστατη μεμβράνη με εξαιρετικές ιδιότητες», μας εξηγεί ο κ. Γαλιώτης. Πώς, όμως, το γραφένιο συνδέεται με τη συντήρηση των έργων τέχνης; Ποια ήταν εκείνη η σκέψη που γεφύρωσε τον κόσμο της τεχνολογίας με εκείνον της τέχνης;
Στη φωτογραφία, η ομάδα Σύνθετων και Νανοδομημένων Υλικών του ΙΤΕ/ΙΕΧΜΗ με επιβλέποντα τον K. Γαλιώτη. Στην πρώτη σειρά, από αριστερά προς δεξιά: η ερευνήτρια dr Maria-Giovanna Pastore-Carbone, ο καθηγητής Κ. Γαλιώτης και η υποψήφια διδάκτωρ Μαρία Κωτσίδη. Στη δεύτερη σειρά, από αριστερά προς δεξιά: ο υποψήφιος διδάκτωρ Γ. Πατεράκης και ο ερευνητής δρ Γ. Αναγνωστόπουλος. Στην τρίτη σειρά: δεύτερος από αριστερά, ο ερευνητής δρ Γ. Γκοργκόλης.
«Ως φιλότεχνος ήξερα ότι τα μουσεία έχουν πρόβλημα με την προστασία των έργων τους από βλαπτικούς παράγοντες, όπως η υγρασία και οι οργανικές ενώσεις, όταν αυτά βρίσκονται στις αποθήκες», μας εξηγεί. «Γνώριζα επίσης ότι υπάρχουν δεκάδες αναφορές σε γνωστά έργα που κινδυνεύουν, όπως το “Υπνοδωμάτιο” και τα “Ηλιοτρόπια” του Βαν Γκογκ ή η “Κραυγή” του Μουνχ, επειδή τα χρώματά τους αλλοιώνονται και ξεθωριάζουν. Κύριοι εχθροί τους είναι το ηλιακό φως, η υγρασία και ενίοτε κάποιες πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs). Διαπιστώνοντας λοιπόν από τις μετρήσεις που κάναμε ότι το γραφένιο απορροφά επιλεκτικά την υπεριώδη ακτινοβολία, συνέδεσα τα δεδομένα».
Η μεταβολή των χρωμάτων στην «Κραυγή» του Μουνχ. Επάνω δεξιά, μια λεπτομέρεια του πίνακα όπως είναι σήμερα. Κάτω δεξιά, μια ψηφιακή αναπαράσταση του πώς πιθανότατα εμφανιζόταν στην εποχή του.
Το αποτελέσματα είναι πολύ ενθαρρυντικά. Το γραφένιο είναι ένα ιδανικό υλικό για την προστασία έργων που εκτίθενται σε μουσεία και γκαλερί, χάρη στις φυσικές του ιδιότητες: ένα σχεδόν αόρατο «πέπλο» με υψηλή αντοχή και μεγάλη ευκαμψία, μη διαπερατό από διαβρωτικά αέρια και υγρασία. Δημιουργεί ασπίδα προστασίας για τους πίνακες, καθώς απορροφά ένα ποσοστό της υπεριώδους ακτινοβολίας. Επιπλέον, προσκολλάται εύκολα σε οποιαδήποτε καθαρή επιφάνεια και αφαιρείται εξίσου εύκολα. Στο πλαίσιο του ανταγωνιστικού ευρωπαϊκού προγράμματος του Εuropean Research Council GRAPHENART, με συντονιστή το ΙΤΕ/ΙΕΧΜΗ και σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, που έχει άριστη τεχνογνωσία στη συντήρηση έργων τέχνης, οι Ελληνες ερευνητές παρήγαγαν υψηλής ποιότητας γραφένιο σε μεγάλη κλίμακα και ανέπτυξαν ένα καινοτόμο σύστημα αυτόματης εναπόθεσης μεμβρανών πάνω σε πίνακες ζωγραφικής. Αξιοποιώντας τα επιστημονικά ευρήματα του GRAPHENART κατοχυρώθηκε ελληνικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, ενώ πρόσφατα κατατέθηκε αίτηση διεθνούς κατοχύρωσης για τη συγκεκριμένη πατέντα, με θετική ανταπόκριση. Οι τρέχουσες δραστηριότητες της ερευνητικής ομάδας είναι η ανάπτυξη υλικών για την προστασία των αποθηκευμένων μουσειακών αποκτημάτων στο πλαίσιο ενός νέου προγράμματος με τίτλο APACHE. Η έρευνα αποσκοπεί στην ανάπτυξη νέων απορροφητικών υλικών για την υγρασία και τους αέριους ρύπους, αλλά και στη δημιουργία ειδικών θαλάμων αποθήκευσης.
Τέλος, αισθητήρες υγρασίας με βάση το γραφένιο θα μπορούν σε πραγματικό χρόνο να καταγράφουν τα επίπεδα υγρασίας μέσα στους θαλάμους. Ο σκοπός του APACHE είναι οι τεχνολογίες αυτές να εφαρμοσθούν άμεσα στα μουσεία που είναι εταίροι στο πρόγραμμα, όπως το Georges Pompidou στο Παρίσι, το Guggenheim στη Βενετία και τα εθνικά μουσεία Σλοβενίας και Ουγγαρίας, με τα οποία έχουν στενή συνεργασία.
