ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Νέα δυναστεία με υψηλή τέχνη

Η παλαιολόγεια τέχνη είχε πρωταγωνιστική θέση στα καλλιτεχνικά τεκταινόμενα της Φραγκοκρατούμενης Κύπρου

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Του Απόστολου Κουρουπάκη

kouroupakisa@kathimerini.com.cy

 Η έκθεση «Παλαιολόγειες αντανακλάσεις στην τέχνη της Κύπρου (1261-1489)» εγκαινιάστηκε την περασμένη Τρίτη 29 Ιανουαρίου στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄. Η έκθεση παρουσιάζεται με αφορμή την ολοκλήρωση του «Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018», σε συνεργασία του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ με το νεοσύστατο Υφυπουργείο Τουρισμού (η δράση είχε ξεκινήσει από την εποχή του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού).

Στόχος της έκθεσης είναι να δείξει τον πρωταγωνιστικό ρόλο που είχε η παλαιολόγεια τέχνη στο περιβάλλον της φραγκοκρατούμενης Κύπρου και την εξέλιξή της, από την ίδρυση της Δυναστείας των Παλαιολόγων, με τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο έως το 1489, οπότε και η Κύπρος περνάει στα χέρια των Βενετών. Μέσα από τη θεματική αυτή έκθεση και έπειτα απ την επισταμένη έρευνα του υλικού γίνεται σαφές πως η τέχνη της Κύπρου μπολιάζεται και επηρεάζεται από την υψηλή τέχνη των Παλαιολόγων, αν και ακόμη ακολουθείται η τεχνοτροπία του 12ου αιώνα. Για την έκθεση συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 50 έργα (εικόνες, τοιχογραφίες, χειρόγραφα και έργα μικροτεχνίας), στα οποία αποτυπώνεται η μεταφύτευση της νέας τεχνοτροπικής τάσης της Κωνσταντινούπολης στην Κύπρο, καταγράφοντας παράλληλα και επιρροές από τη Δύση. Τα έργα που εκτίθενται προέρχονται από τις συλλογές του Βυζαντινού Μουσείου του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, την Αρχιεπισκοπική περιφέρεια, την Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού και την Ιερά Μονή Οσίου Νεοφύτου στην Τάλα της Πάφου.

Η Παλαιολόγεια Τέχνη

Κατά τον 13ο αιώνα, η τέχνη της Κύπρου ακόμη πορεύεται με τον καλλιτεχνικό τρόπο του 12ου αιώνα, επαναλαμβάνοντας τα μοτίβα του. Ωστόσο, οι επαφές με τη Βασιλεύουσα, μετά τη διάλυση της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, το 1261, εντείνονται, δίνοντας έτσι την ευκαιρία και στην τέχνη να μεταλαμπαδευτεί στην Κύπρο.

Εκείνη την περίοδο αρχίζει να παρατηρείται στις εικόνες υποχώρηση της γραμμής και το πλάσιμο των προσώπων να γίνεται πιο μαλακό. Χαρακτηριστικό της νέας τεχνοτροπίας, μεταξύ άλλων, είναι η προσπάθεια για απόδοση της ψυχολογικής διάθεσης και των όγκων των μορφών, τον αρμονικό συνδυασμό λαμπερών χρωμάτων και το μαλακό πλάσιμο των πτυχώσεων των ενδυμάτων. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που παρατηρείται εκείνη την περίοδο είναι ότι πυκνώνουν οι απεικονίσεις επώνυμων δωρητών, με φωτοσκίαση στα πρόσωπα και ενδυματολογία ζωγραφισμένη εκ του φυσικού, η οποία ανταποκρίνεται στη μόδα της εποχής. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του νεκρικού πορτρέτου της Μαρίας Ξηρού, στην εικόνα με τον Χριστό, Αγγέλους και δωρητές.

Η μελαγχολική μορφή της Μαρίας αποδίδεται με ιδιαίτερη επιμέλεια και θυμίζει ανάλογα πρόσωπα στη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη. Μία ακόμη καινοτομία που εμφανίζεται στη ζωγραφική της Κύπρου από το β΄ μισό του 14ου αιώνα είναι οι νεκρικές εικόνες. Το θέμα αυτό απεικονίζουν αρχικά τέσσερις ιδιόμορφες εικόνες: ο Χριστός με Αγγέλους και δωρητές, ο άγιος Ελευθέριος, το τεμάχιο με δωρητές και η μεταγενέστερη εικόνα της αγίας Παρασκευής, οι οποίες προέρχονται από τον ναό της Παναγίας Χρυσαλινιώτισσας στη Λευκωσία. Είναι ιδιαίτερα στενόμακρες και στο κάτω τμήμα τους απεικονίζουν τους νεκρούς με τα μάτια ανοικτά και τα χέρια σταυρωμένα, όπως οι τεθνεώτες στις γοτθικές ταφόπλακες της περιόδου. Λόγω του ασυνήθιστα στενόμακρου σχήματός τους είναι δυνατόν να εικάσουμε ότι κάλυπταν πεσσούς στο εσωτερικό των ναών.

Οι σχέσεις της Κύπρου με την Κωνσταντινούπολη κατά την παλαιολόγεια περίοδο παραμένουν στενές, λόγω των δεσμών που ακόμη έχει η Ελληνική Εκκλησία της νήσου με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά και λόγω του γάμου της πριγκίπισσας Ελένης Παλαιολογίνας με τον βασιλέα της Κύπρου, Ιωάννη Λουζινιάν. Έτσι, τα νέα εικονογραφικά θέματα που εισάγονται τότε στο Βυζάντιο, όπως ο Ακάθιστος Ύμνος, η Ρίζα Ιεσσαί και η χρήση στοιχείων της Αρχαιότητας (π.χ. μορφές αρχαίων Ελλήνων φιλόσοφων), μεταγγίζονται και στην Κύπρο, φέροντας όλα τα χαρακτηριστικά τους: αφηγηματική διάθεση, πρωσοπογραφικά στοιχεία, μνημειακότητα των παραστάσεων και μεταλλικές λάμψεις στα ενδύματα.

Mεταβυζαντινή ζωγραφική

Από το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα ξεκινά και η συστηματική αναγραφή ονομάτων ζωγράφων, όπως του Μηνά εκ Μυριανθούσης, ο οποίος υπογράφει την εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας από τη Μονή Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου στον Κουτσοβέντη, ο οποίος και τοιχογραφεί το 1474 τον ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά. Ο ζωγράφος Φίλιππος Γουλ τοιχογραφεί το 1495, σύμφωνα με επιγραφή, τον Άγιο Μάμα στον Λουβαρά και το 1505 τον Τίμιο Σταυρό του Αγιασμάτη. Στην πρώιμη ζωγραφική παραγωγή του ίδιου ζωγράφου αποδίδεται η εικόνα με τους αγίους Ιωάννη Καλυβίτη, Θεοδόσιο Κοινοβιάρχη και Αλέξιο άνθρωπο του Θεού, που ανήκει στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, η οποία παρουσιάζει έντονες ομοιότητες τόσο με την εικόνα του αγίου Ιωάννου Προδρόμου από τον ναό της Αγίας Παρασκευής στον Παλαιόσοφο Κερύνειας, όσο και με το τεμάχιο εικόνας με τον Απόστολο Πέτρο από τον ναό της Παναγίας Ασίνου στο Νικητάρι.

Δίγλωσσος κατάλογος

Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσος (ελληνικά-αγγλικά) εικονογραφημένος κατάλογος, στον οποίο γράφουν οι βυζαντινολόγοι πανεπιστημιακοί και ερευνητές Michele Bacci, Δημήτριος Τριανταφυλλόπουλος, Χαράλαμπος Χοτζάκογλου, Ελισάβετ Γιώτα, Χρυσοβαλάντης Κυριάκου, Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου, Ανδρέας Γιακόβλεβιτς και Ιωάννης Ηλιάδης, ο οποίος επιμελήθηκε την έκθεση και τον κατάλογο. Στη μουσειολογική μελέτη της έκθεσης συνέβαλε ο αρχιτέκτονας Σπύρος Νάσαινας.

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ

Εικαστικά: Τελευταία Ενημέρωση

Στο Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή στα Πλατανίσκια θα παρουσιαστούν χαρακτικές εικονογραφήσεις μιας περιόδου 46 χρόνων, από το ...
Του Απόστολου Κουρουπάκη
 |  ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
Το κοινό προσκαλείται να παρακολουθήσει τη δημιουργική διαδικασία του καλλιτέχνη από τις 28 Φεβρουαρίου, ενώ η μεγάλη τελετή ...
Kathimerini.com.cy
 |  ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
X