ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Ο ιός της τέχνης

Ο τόμος «Επιδημίες και Κοινωνία» περιγράφει την επίδραση που είχαν μεγάλες επιδημίες και πανδημίες στις κοινωνίες

Kathimerini.gr

ΤΟΥ ΣΑΚΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ ΚΑΙ ΝΙΚΟΛΑ ΖΩΗ

Κλείνοντας το τηλέφωνο ευχηθήκαμε ο ένας στον άλλο να είμαστε καλά. Δεν ήταν τόσο τυπικό και ας μη γνωρίζαμε στην πραγματικότητα τον επίτιμο καθηγητή Iστορίας και Iστορίας της Iατρικής στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, Φρανκ Σνόουντεν. Εκείνος θα γύριζε στην ερευνητική του δραστηριότητα στην πληττόμενη Ρώμη όπου βρίσκεται αυτές τις μέρες, ενώ εμείς, στην Ελλάδα, θα μαθαίναμε για το προληπτικό κλείσιμο των σχολείων και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων λόγω κορωνoϊού. «Είστε στη Ρώμη», τον ρωτήσαμε, «αποκλεισμένος;», προσπαθώντας να μη φανούμε ανήσυχοι.

«Είμαι στη Ρώμη, ναι. Τα πράγματα δεν είναι τόσο καλά τώρα αλλά εδώ είμαι. Είμαι τόσο χαρούμενος που είμαι εδώ όσο θα ήμουν και στις ΗΠΑ. Προσωπικά πιστεύω ότι (η κατάσταση) θα γίνει το ίδιο κακή ή και χειρότερη στις ΗΠΑ. Ακαδημαϊκά όμως θέλω να καταλάβω πώς αντιμετωπίζεται η επιδημία στην Ιταλία, είναι πολύ σημαντικό», λέει ο καθηγητής και συγγραφέας του βιβλίου «Epidemics and Society» (Επιδημίες και Κοινωνία) που κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες από τις εκδόσεις του Γέιλ. Ο τόμος των περίπου 600 σελίδων περιγράφει αναλυτικά την επίδραση που είχαν μεγάλες επιδημίες και πανδημίες, από την πανώλη και την ευλογιά μέχρι τη φυματίωση, το AIDS, τον SΑRS και τον Εμπολα, στις κοινωνίες, στην πολιτική, στις τέχνες, στην επιστήμη, κάνοντας εκτεταμένη αναφορά στην ιατρική πρακτική του Ιπποκράτη και του Γαληνού.

Ολα όμως ξεκίνησαν για τον ίδιο στην Ιταλία, στις αρχές του ’70, όταν βρέθηκε μάρτυρας ενός ξεσπάσματος ασιατικής χολέρας στη Νάπολη και αργότερα στη Ρώμη. «Είδα τι μπορούσε να προκαλέσει μια επιδημία ακόμη και στον 20ό αιώνα. Η Νάπολη στιγματίστηκε, όπως τώρα η Γουχάν, τα αυτοκίνητα με ναπολιτάνικες πινακίδες λιθοβολούνταν, υπουργοί έλεγαν ότι ο χυμός λεμονιού ήταν θεραπευτικός, όλα αυτά σε μια μεγάλη βιομηχανική δύναμη. Ηθελα να καταλάβω πώς μπορούσαν να συμβαίνουν όλα αυτά», λέει.

Δεν είναι όλες οι επιδημίες ίδιες, λέει ο καθηγητής, ούτε με την ίδια δυναμική ή συνέπειες. Μεγάλος σταθμός σε αυτή την ιστορία είναι φυσικά η πανώλη (πανούκλα) λόγω των εκατομμυρίων θυμάτων που πήρε μαζί του ο «μαύρος θάνατος» σε όλο τον κόσμο και στην Ευρώπη. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε, επισημαίνει ο κ. Σνόουντεν, τη (μακάβρια) συμβολή της στην ανάδυση σύγχρονων κρατικών μηχανισμών. «Για να αντιμετωπίσεις τη μετάδοσή της, έπρεπε να επιβάλεις την καραντίνα στη δημόσια υγεία και αυτό σήμαινε την κατασκευή λοιμοκαθαρτηρίων (pesthouses), τη δημιουργία διοικητικής δομής, πρόσληψη προσωπικού, εξοπλισμού κ.ά. Επρεπε να έχεις μεγάλη ναυτική δύναμη για την περιφρούρηση των πλοίων, στρατό και διοικητικές αρχές, συμβούλια υγείας, πόρους. Ετσι η βουβωνική πανώλη και οι επιδημίες συνέπεσαν με την ανάδειξη σύγχρονων κρατών με κεντρικές δομές εξουσίας».

Η στροφή στη θρησκεία ήταν μονόδρομος για τους περισσότερους, προκαλώντας, κυρίως, δύο φαινόμενα: την αυτοτιμωρία ή την τιμωρία άλλων με μαστιγώματα και άλλους τρόπους για τον εξαγνισμό των αμαρτιών, καθώς η πανώλη θεωρήθηκε αρχικά θεϊκή τιμωρία, και την ανάδειξη νέων αγίων, του Αγίου Σεβαστιανού και του Αγίου Ρόκκου. Η θρησκευτική έξαρση αποτυπώθηκε, μας λέει ο κ. Σνόουντεν, στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη. Χτίστηκαν επιβλητικοί καθεδρικοί ναοί και μεγαλοπρεπή μνημεία (plague columns) σε πλατείες, δηλωτικά της καθαρότητας μιας περιοχής. «Τα θέματα της ευρωπαϊκής εικονογραφίας αλλάζουν με την αναγνώριση ότι η ζωή είναι μικρή. Οι πίνακες γεμίζουν με σύμβολα ματαιότητας (vanitas), όπως κρανία και κόκαλα, λουλούδια που μαραίνονται, κεριά που σβήνουν, θυμίζοντας στους ανθρώπους ότι η μετέπειτα ζωή είναι η σημαντική και πρέπει να είναι έτοιμοι για την τελική κρίση». Την ίδια ώρα ωστόσο γεννάται σε πολλούς ανθρώπους και η αμφιβολία, ένας νέος αγνωστικισμός, που αναρωτιέται γιατί ο Θεός επιτρέπει να πεθαίνουν εκατομμύρια παιδιά στις επιδημίες πανούκλας. «Αν μιλήσουμε με σημερινούς όρους, θα λέγαμε ότι τότε οι άνθρωποι αυτοί υπέφεραν από σύνδρομο μετατραυματικού στρες», σημειώνει ο καθηγητής.

Η πανούκλα μπήκε στη λογοτεχνία με τον Καμύ, τον Βοκκάκιο, τον Ντιφόου, τον Μαντσόνι, η ευλογιά προσέβαλε τους χαρακτήρες του Ντίκενς και του Θάκερι και, όπως και ο κίτρινος πυρετός άλλαξε την έκβαση μαχών και την προέλαση του Ναπολέοντα, το AIDS και ο Εμπολα έγιναν ταινίες.

Καμία όμως ασθένεια δεν εξυψώθηκε στα μάτια των ευγενών όσο η φυματίωση στην εποχή του ρομαντισμού, παρά την τραγική κατάληξη του ασθενούς. Η ασθένεια του Παγκανίνι, του Σοπέν, του Γέιτς, του Σέλεϊ θεωρούνταν νόσος των αριστοκρατών και των ιδιοφυών. Η ασθένεια εξελίσσεται πολύ αργά και στην πραγματικότητα προσβάλλει τους πνεύμονες και «κατατρώει» τον ασθενή εσωτερικά. Ωστόσο καλλιτέχνες, όπως οι προραφαηλίτες ζωγράφοι, είχαν για μοντέλα φυματικές γυναίκες που αργότερα μάλιστα τις παντρεύονταν. Η φυματική όψη θεωρήθηκε για τις γυναίκες πρότυπο ομορφιάς για μια περίοδο του 19ου αιώνα και οι νεαρές της εποχής προσπαθούσαν να είναι πολύ αδύνατες και μην τις βλέπει ο ήλιος ή να μακιγιάρονται με λευκό αλεύρι για να αποκτήσουν την ασθενική χλωμάδα. Χαρακτηριστικό είναι το έργο «Rice Powder» του Τουλούζ Λοτρέκ.

«Για τους άνδρες το πρότυπο ήταν ο Γέιτς, που θεωρούνταν πως όσο αρρώσταινε τόσο πιο ποιητικός γινόταν, ενώ για τον Βίκτωρα Ουγκό οι σύγχρονοί του έλεγαν ότι το μόνο του ελάττωμα ως συγγραφέα ήταν η γερή του κράση». Αυτή η θεώρηση, μας λέει ο κ. Σνόουντεν, σταμάτησε απότομα μόλις έγινε γνωστό το μικρόβιο που προκαλεί τη φυματίωση και τότε έγινε η ασθένεια των φτωχών.

Ασθένειες όπως η φυματίωση και η σύφιλη –η οποία για ορισμένους όπως ο Μποντλέρ θεωρούνταν «παράσημο» ερωτικών επιδόσεων– είχαν και τη «φυλετική» τους ερμηνεία. Η φυματίωση θεωρούνταν η «πανούκλα των λευκών» και της ανώτερης τάξης, ενώ και για τη σύφιλη υπήρχε η θεωρία ότι τη βίωναν με διαφορετικό τρόπο οι λευκοί από τους μαύρους.

Τέλος, ρωτάμε τον κ. Σνόουντεν εάν ο κορωνοϊός θα είναι από τις επιδημίες που θα μείνουν στην Ιστορία, αλλά είναι ιδιαιτέρως προσεκτικός στην απάντησή του. «Είμαστε ακόμη στην αρχή αυτής της πανδημίας και δεν γνωρίζουμε πόσο θα κρατήσουν η ίδια και οι συνέπειές της. Είναι περισσότερα όσα δεν γνωρίζουμε», επισημαίνει, προσθέτοντας βέβαια ότι στην εποχή μας δεν είμαστε στο έλεος των ιών. Ωστόσο, τα μαθήματα που πήραμε από τον SARS, λέει ο καθηγητής, κράτησαν λίγο και μετά μειώθηκαν τα κονδύλια της ιατρικής έρευνας και τα εργαλεία για την παραγωγή εμβολίων για τις οικογένειες των ιών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιούσε το 2019 για την επικινδυνότητα των ιών του αναπνευστικού. «Κανείς δεν θέλει να υποφέρει τα δεινά μιας επιδημίας, αλλά αν μπορεί να βγει κάτι θετικό από αυτή την περιπέτεια, ίσως είναι ότι για πρώτη φορά οι κυβερνήσεις και η ανθρωπότητα θα συνειδητοποιήσουν ότι αυτό είναι κάτι που θα επιστρέψει και πρέπει να είμαστε έτοιμοι».

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS

Εικαστικά: Τελευταία Ενημέρωση

Στο Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή στα Πλατανίσκια θα παρουσιαστούν χαρακτικές εικονογραφήσεις μιας περιόδου 46 χρόνων, από το ...
Του Απόστολου Κουρουπάκη
 |  ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
Το κοινό προσκαλείται να παρακολουθήσει τη δημιουργική διαδικασία του καλλιτέχνη από τις 28 Φεβρουαρίου, ενώ η μεγάλη τελετή ...
Kathimerini.com.cy
 |  ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
X