Kathimerini.com.cy
Η ατέρμονη διαφοροποίηση του γλωσσικού συστήματος που επισυμβαίνει με το πέρασμα του χρόνου σηματοδοτεί αλλαγές σε κάθε πτυχή της γλώσσας. Οι διαφοροποιήσεις στον γραπτό λόγο πραγματοποιούνται περισσότερο επιβραδυντικά σε σχέση με αυτές του προφορικού λόγου. Σε αυτό το άρθρο γίνεται αναφορά στο σύμφωνο κόππα (Ϙ) που απαντούσε σε πρώιμες μορφές του ελληνικού αλφαβήτου και το οποίο σήμερα σταμάτησε να υπάρχει ως σύμβολο στο νεοελληνικό αλφάβητο.
Το κόππα βρισκόταν ανάμεσα στο «π» και το «ρ». Το σύμφωνο προφερόταν ως υπερωικό /k/ πριν από «ο» και «υ» (όπως στη λέξη «κόσμος») και συνυπήρχε μέχρι και τον 6ο αιώνα π.Χ. με το ουρανικό σύμφωνο /c/ (κάππα) που εμφανιζόταν κυρίως πριν από «α» και «ε» (όπως στη λέξη «κενός»). Το συμπέρασμα είναι ότι τουλάχιστον μέχρι την αρχαία ελληνική εποχή υπήρχαν δύο αλλόφωνα του φωνήματος /k/, κάτι το οποίο ισχύει και σήμερα όσον αφορά στην προφορά, αλλά όχι στη γραφή.
Με άλλα λόγια, σήμερα, είτε προφέρουμε «κενός» είτε «κόσμος», και οι δύο λέξεις θα γραφούν με το ίδιο σύμβολο ως αρχικό σύμφωνο («κ»), ανεξάρτητα αν πρόκειται για δύο διαφορετικά αλλόφωνα. Αντίθετα, πριν από τον 6ο αιώνα π.Χ., αρχαίες επιγραφές μαρτυρούν την χρήση αμφότερων του κόππα και του κάππα ανάλογα με το φωνήεν που ακολουθούσε π.χ. ϘΟΡΕ (κόρη), ϘΟΡΙΝΘΟΣ (Κόρινθος), αλλά ΔΙΚΕ (δίκη), ΑΛΚΙΒΙΑΔΕΣ (Αλκιβιάδης).
Αξίζει να σημειωθεί ότι το γράμμα κόππα υπάρχει στο λατινικό αλφάβητο με τη μορφή του Q που μοιάζει οπτικά με το σύμβολο από το οποίο προέρχεται (Ϙ). Ακόμη, αν λάβει κανείς υπόψη τη θέση που κατέχει το Q στα λατινογενή αλφάβητα διαφόρων γλωσσών, ανάμεσά τους και αυτό της αγγλικής, θα διαπιστώσει ότι βρίσκεται στην ίδια θέση που βρισκόταν και στο αρχαιοελληνικό αλφάβητο, δηλαδή για παράδειγμα στα αγγλικά, βρίσκεται ανάμεσα στο «p» και στο «r» (παράβλεπε «π» και «ρ»).
Η σύγχρονη γραφή του κόππα είναι αυτή του «ϟ», η οποία υποδηλώνει τον αριθμό 90, σύμφωνα με το ελληνικό σύστημα αρίθμησης. Η διάδοσή του κόππα μέχρι την αρχαία ελληνική εποχή ήταν ευρεία, γεγονός το οποίο μαρτυρείται από την επινόηση της έκφρασης «Ουδέ κόππα γιγνώσκων» η οποία χρησιμοποιούνταν για αγράμματους ή αδαείς ανθρώπους. Αν και η συγκεκριμένη έκφραση επινοήθηκε από τον Παρμένωνα, τουλάχιστον 2 αιώνες μετά την κατάργηση του κόππα, εντούτοις συνέχισε να υφίσταται και να χρησιμοποιείται ακόμα και στην ελληνιστική εποχή.
Επιπρόσθετα, μετά το 525 π.Χ., παρά την αχρησία του κόππα, αυτό φαίνεται να εμφανίζεται σε νομίσματα της Κορίνθου αλλά και σε νομίσματα στις ελληνικές αποικίες των Συρακουσών και του Κρότωνα στη σημερινή Ιταλία.
Η εξέλιξη της γλώσσας συνέβαλε σταδιακά στην απαλειφή του κόππα από το ελληνικό αλφάβητο. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε με ακρίβεια αν η αφαίρεση του συμβόλου του κόππα σήμαινε ταυτόχρονα και την εξάλειψη της συγκεκριμένης προφοράς ή αν ήταν απλά μία αλφαβητική απομάκρυνση. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι αλλαγές στη γλώσσα αποκαλύπτουν τη ρευστότητα του γλωσσικού συστήματος, η οποία πάντοτε συναρπάζει τον κάθε έναν όταν τη μελετήσει.
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ακολουθήστε μας στο Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
