ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Φουστανέλες και… πολιτική στο σινεμά

Οι εκδοχές της Επανάστασης, τα κλισέ, οι «απουσίες» και οι εκπλήξεις

Kathimerini.gr

ΤΟΥ ΑΙΜΙΛΙΟΥ ΧΑΡΜΠΗ

Επιχειρώντας μια αναδρομή στα έργα του ελληνικού κινηματογράφου που σχετίζονται με την Επανάσταση του 1821, πέφτεις αναπόφευκτα πάνω στην ίδια την ιστορία της χώρας κατά τον τελευταίο αιώνα. Οι καλλιτεχνικές τάσεις, οι πολιτικές συγκυρίες, το ιδεολογικό υπόβαθρο είναι σχεδόν πάντα εκεί, εμποτίζοντας με τους δικούς τους χυμούς την πατροπαράδοτη φουστανέλα. Από τον ρομαντισμό των βωβών ταινιών της δεκαετίας του 1920 μέχρι την κιτς μεγαλοπρέπεια εκείνων που γυρίστηκαν κατά τη δικτατορία και τις πιο φιλοσοφημένες του νέου ελληνικού κινηματογράφου, στη διαδρομή συναντάμε διαφόρων μεγεθών παραγωγές, αξέχαστες στιγμές, πασίγνωστους πρωταγωνιστές αλλά και κάποιες ηχηρές απουσίες. Μια τέτοια, όσο παράξενο κι αν φαντάζει, είναι αυτή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Πράγματι ο σπουδαιότερος ήρωας του ξεσηκωμού δεν πρωταγωνιστεί σε ούτε μία σχετική ταινία· αντιθέτως εμφανίζεται σε αρκετές (π.χ. «Παπαφλέσσας», «Η δίκη των δικαστών» κ.ά.) ως δεύτερος ρόλος. Παρ’ όλα αυτά ίσως η πιο συγκινητική – καλτ σκηνή όλης της σχετικής βιογραφίας είναι εκείνη του «Παπαφλέσσα», όπου ο Γέρος του Μοριά (Δημήτρης Ιωακειμίδης) πείθει μόνο με τη δύναμη της θέλησής του τους αλλόφρονες Ελληνες να σταματήσουν και να αντισταθούν στην επέλαση του Δράμαλη. Ηρωες πάντως υπάρχουν αρκετοί όπως και οι σταρ της εποχής που τους ενσαρκώνουν. Κατράκης, Μπάρκουλης, Παπαγιαννόπουλος και Ειρήνη Παπά είναι από εκείνους με τις περισσότερες συμμετοχές. Οσο για το πολιτικό πλαίσιο, αυτό είναι περισσότερο από ποτέ αντιληπτό κατά την περίοδο της χούντας, εκεί όπου γίνεται έντονα η διάκριση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών πρωταγωνιστών, με τους δεύτερους να είναι φυσικά οι ήρωες και οι πρώτοι οι «προδότες» του λαού που τους διώκουν.

Από τις πρώτες εικόνες του ελληνικού σινεμά.

«Το λάβαρο του ’21»

Από τις πρώτες μεγάλου μήκους ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου συνολικά, και φυσικά βωβή. Η εταιρεία παραγωγής Γκρικ Φιλμ του Κώστα Λελούδα δημιουργεί ένα ερωτικό ειδύλλιο ανάμεσα στον Δήμο και στη Βάσω, με φόντο την ύψωση του επαναστατικού λαβάρου από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και το ξέσπασμα της Επανάστασης. Το φιλμ σήμερα είναι μάλλον απίθανο να βρεθεί, ωστόσο ο δημιουργός του τότε προϊδέαζε για μια ταινία «τελεία και αξία των ταινιών του Χόλυγουντ, που θ’ αποδώση εις το Εθνος μας δόξα και τιμή». Αξιοσημείωτο, πάντως, είναι το γεγονός ότι εδώ έχουμε την πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση του Μάνου Κατράκη, μάλιστα στον πρωταγωνιστικό ρόλο του ερωτευμένου νέου.

«Ζάλογγο, το κάστρο της Λευτεριάς»

Σκηνοθετημένη από τον Στέλιο Τατασόπουλο, μία από τις πιο σημαντικές μορφές του πρώιμου ελληνικού κινηματογράφου, η ταινία εξιστορεί τα κατορθώματα των ηρωικών Σουλιωτών, οι οποίοι επί χρόνια καταφέρνουν να απωθούν τις επιθέσεις του Αλή Πασά, που έχει βάλει στο μάτι το ορεινό χωριό τους. Η διαμάχη ωστόσο ανάμεσα στις ξακουστές οικογένειες (Τζαβελαίοι, Μποτσαραίοι κ.ο.κ.), καθώς και η προδοσία, θα οδηγήσει στο τραγικό τέλος και στην περίφημη σκηνή του χορού του Ζαλόγγου. Χρησιμοποιώντας αυθεντικά όπλα εποχής και κανονικό πετροπόλεμο, το φιλμ έχει μια δική του άγρια γοητεία, μαζί και με τους σχετικούς «λεβέντικους» διαλόγους ανάμεσα στους Σουλιώτες. Τη μουσική έχει συνθέσει ο Μάνος Χατζιδάκις.

«Μπουμπουλίνα»

Τέσσερις ταινίες γύρω από την Επανάσταση γυρίστηκαν το 1959, με την Ειρήνη Παπά να ενσαρκώνει κατά σειρά την περίφημη Κυρά Φροσύνη («Η λίμνη των στεναγμών») και τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Στη δεύτερη από αυτές, η σπουδαία ηθοποιός δίνει αγέρωχο παράστημα στην καπετάνισσα, έχοντας στο πλευρό της και τον Ανδρέα Μπάρκουλη, ο οποίος υποδύεται τον πρώτο σύζυγό της. Αξίζει να σημειωθεί ότι όπως συμβαίνει και στις υπόλοιπες ταινίες της εποχής, έτσι κι εδώ υπάρχει ευδιάκριτη η κωμική νότα, το λεγόμενο «comic relief», που ελαφρύνει τη δραματική ένταση, διά χειρός μάλιστα (στην «Μπουμπουλίνα») της μοναδικής Γεωργίας Βασιλειάδου.

«Η έξοδος του Μεσολογγίου»

Η μόνη σκηνοθετική απόπειρα του Ανδρέα Δούκα έχει το δικό της ενδιαφέρον, κυρίως λόγω της σκληρής απεικόνισης των βασάνων και της πείνας που υπέφεραν οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες. Η στέρηση της τροφής και η συνακόλουθη παράνοια-ψευδαισθήσεις μεταφέρονται εδώ με τρόπο άμεσο και ομολογουμένως σοκαριστικό, με τα ποντίκια και τα πικρόχορτα να βρίσκονται στο… μενού. Η δε δράση επικεντρώνεται στις τελευταίες ημέρες πριν από την τραγουδισμένη Εξοδο, με τον Μάνο Κατράκη να είναι ξανά πρωταγωνιστής μαζί με τον Τζαβάλα Καρούσο –και τα περήφανα μουστάκια τους–, τη Δάφνη Σκούρα και την Ιλυα Λιβυκού.

«Ο Αστραπόγιαννος»

Η πρώτη από τις σχετικές ταινίες που γυρίστηκαν κατά τη διάρκεια της επταετίας. Ο Νίκος Κούρκουλος υποδύεται τον Αστραπόγιαννο, έναν ξακουστό αρματολό, ο οποίος επιστρέφει στο χωριό του, όπου ο ντόπιος τσιφλικάς έχει πάρει τη θέση του Τούρκου αγά, συνεχίζοντας να καταπιέζει τους κολίγους. Εδώ δεν υπάρχουν φουστανέλες, ωστόσο η έντονα βουκολική διάθεση, οι αγριάδες (σήμερα θα χαρακτηρίζονταν «τοξικός ανδρισμός») και τα εξάσφαιρα μας βάζουν για τα καλά στο κλίμα της μάχης. Πέρα πάντως από όλα αυτά, η ταινία του Νίκου Τζίμα απεικονίζει με πιστότητα τα όσα συνέβαιναν αμέσως μετά την τουρκοκρατία, ιδιαίτερα στη Θεσσαλία.

«Παπαφλέσσας»

Η απόλυτη «φουστανελάτη» ταινία, η οποία έχει επαναληφθεί αναρίθμητες φορές και στην τηλεόραση. Πρόκειται φυσικά για την ιστορία του Γεωργίου Δικαίου, του κληρικού με την πύρινη γλώσσα, ερμηνευμένου από τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Ξεκινώντας από την προετοιμασία της εξέγερσης στον Μοριά και περνώντας από τον θρίαμβο κατά του Δράμαλη στα Δερβενάκια, για να καταλήξει στο τιμημένο τέλος στο Μανιάκι, η ταινία αποτελεί ένα ηρωικό πορτρέτο με όλα τα χαρακτηριστικά της εποχής. Ο φουστανέλες κυματίζουν εδώ ατσαλάκωτες, οι απόλυτα καλτ ατάκες διαδέχονται η μία την άλλη και το σύνολο παραμένει ένοχα απολαυστικό ακόμη και στην… εικοστή φορά θέασης. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως τα γυρίσματα της ταινίας δεν έγιναν στην Πελοπόννησο αλλά στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας, κοντά στα Τέμπη, με τις πλαγιές της περιοχής να πλημμυρίζουν από το πλήθος των κομπάρσων της πλούσιας, για τα ελληνικά δεδομένα, παραγωγής.

«Μεγαλέξαντρος»

Δίχως να καταπιάνεται άμεσα με το θέμα της Επανάστασης, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος δημιουργεί έναν περίπλοκο όσο και γοητευτικό ήρωα, κάτι ανάμεσα στον μεγάλο στρατηλάτη του τίτλου, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Αρη Βελουχιώτη. Πρωτοχρονιά του 1900, δραπετεύει από τη φυλακή ένας λήσταρχος καβάλα σε άσπρο άλογο. Με τη βοήθεια των παλικαριών του, θα απαγάγει μια ομάδα Αγγλων διπλωματών για να τους οδηγήσει στο χωριό του, όπου επικρατεί μια πρωτοποριακή μορφή λαϊκής δημοκρατίας. Σύντομα, ωστόσο, οι Αρχές θα επέμβουν, ενώ και η κατάσταση στο ίδιο το χωριό αρχίζει να ξεφεύγει από τον έλεγχο. Η ταινία του σπουδαίου κινηματογραφιστή μπορεί να μην έχει ξεκάθαρα ιστορικό περιεχόμενο, ωστόσο, αναφέρεται με ιδιοφυείς τρόπους στη διαρκή εσωτερική διαμάχη που βασανίζει αυτόν τον τόπο ήδη από τα επαναστατικά χρόνια, μέχρι τον Εθνικό Διχασμό και τον Εμφύλιο.

«Μπάυρον, μπαλάντα για έναν δαίμονα»

Ο Νίκος Κούνδουρος αναλαμβάνει να τιμήσει τον περίφημο φιλέλληνα ποιητή με τον δικό του ενδιαφέροντα τρόπο. Ο Μάνος Βακούσης ερμηνεύει έναν Μπάυρον εύθραυστο και ταλαιπωρημένο από τις καταχρήσεις, ο οποίος φθάνει στο Μεσολόγγι ουσιαστικά γνωρίζοντας πως εκεί τον περιμένει το τέλος. Και η μαρτυρική πόλη, ωστόσο, είναι εδώ αλλαγμένη –τα γυρίσματα έγιναν στη Ρωσία–, βυθισμένη σε μια μόνιμη καταχνιά, που παραπέμπει περισσότερο στη βρετανική πατρίδα του ποιητή, δίχως αχτίδα ελληνικού φωτός. Ολόκληρη η ταινία διαποτίζεται από το πνεύμα του ρομαντισμού και τη θανατερή διάθεση του πρωταγωνιστή, ο οποίος κάπου ανάμεσα στην ευφυΐα και στην παραφροσύνη, περιφέρει το ανοικονόμητο, πανσεξουαλικό πνεύμα του στους δρόμους και στα καταγώγια της πόλης, ενώ παράλληλα την προετοιμάζει για την επίθεση των Τούρκων.

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS

Σινεμά: Τελευταία Ενημέρωση

Η προβολή και παρουσίαση της ταινίας μικρού μήκους του Ανδρέα Σεϊτάνη θα γίνει το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου
Kathimerini.com.cy
 |  ΣΙΝΕΜΑ