Θανάσης Φωτίου
Ναι, όντως οι θεσμοί διατηρούν ακόμη το κλασικό περίγραμμά τους, τα κόμματα την προσαρμοσμένη σε νέα τεχνολογικά μέσα ρητορική τους, οι λέξεις πάνε κι έρχονται, άλλοτε με ένταση κι άλλοτε με πάθος, υπηρετώντας πιστά τον ρόλο τους. Μόνο το νόημα απουσιάζει. Κάπου στον δρόμο χάθηκε. Η δημοκρατία δείχνει σημάδια υπερκόπωσης. Όχι κατάρρευσης. Τουλάχιστον όχι ακόμα. Αλλά εκείνης της ύπουλης κόπωσης που προηγείται της παραίτησης.
Και επειδή στις προηγούμενες σελίδες έχουμε ήδη μιλήσει για την «εισβολή» του λαϊκίστικου φαινομένου που σαρώνει κοινωνίες, υποσχόμενο ημέρες ανάλογες της βιβλικής Βασιλείας των Ουρανών, ένα μέλλον όπου δεν θα υπάρχει πόνος, ή λύπη ή στεναγμός, αλλά μόνο ζωή ατελεύτητη, δεν ήρθε η ώρα να θέσουμε το δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων; Έστω κι αν μοιάζει αργά. Θα μας πάρει που θα μας πάρει και θα μας σηκώσει. Τουλάχιστον ας μας πάρει εν πλήρη συνειδήσει της προσωπικής ευθύνης που είχαμε –και έχουμε– για το αδιέξοδο που βιώνουμε. Ας μη φυγομαχήσουμε και μ’ αυτό. Ας μη φοβηθούμε να ανοίξουμε τις επτά σφραγίδες της πολιτικής μας αποκαλύψεως.
Θεωρώ, λοιπόν, ότι η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ορισμένων βασικών συστατικών, απαραίτητων για μια κοινωνία πολιτικά υγιή, δημοκρατική, ανεκτική, προοδευτική, με ελπιδοφόρο μέλλον. Συστατικών καθοριστικής σημασίας. Οντολογικής, θα έλεγα. Δεικτικής όχι μόνο ποιότητας πολιτικής, αλλά και ήθους συλλογικού.
Πρώτη σφραγίδα: η ωριμότητα της αυτοκριτικής.
Ο παραταξιακός ανταγωνισμός – αυτή η μάστιγα. Η επιτομή της στενομυαλιάς. Οι υπερορθόδοξοι κάθε κομματικής «φυλής» καθαγιάζουν και εξιδανικεύουν το παρελθόν και τη δική τους Ιστορία. Πλάθουν μύθους, ζουν μ’ αυτούς, φυγόμαχοι της πραγματικότητας. Ο «εχθρός» δε, αυτός και μόνο αποτελεί λόγο ύπαρξης. Αρκεί, θαρρούν, να υποδύονται το αντίβαρο. Η αυτοκριτική θεωρείται προδοσία. Κι όμως, χωρίς αυτήν, καμία πολιτική παράταξη δεν ωριμάζει· απλώς κρύβεται, μασκαρεύεται.
Δεύτερη σφραγίδα: η ποιότητα της αμφιβολίας. Της αμφισβήτησης.
«Ό,τι δεν εμπεριέχει την ποιότητα της αμφιβολίας είναι επικίνδυνο», μου είχε πει πριν από χρόνια ένας γηραιός αρχιμανδρίτης. Και μιλούσε, να φανταστείτε, για τον Θεό (του) τον ίδιο. Οι «πολιτικοί θεοί», όμως, εξαιρούνται. Δεν επιτρέπουμε να περάσουν αυτή τη δοκιμασία. Το αλάθητο δεν αποτελεί προτέρημα του Πάπα, αλλά και των κομμάτων μας και των πολιτικών τους αρχηγών. Η βεβαιότητα χωρίς αμφιβολία δεν είναι δύναμη· είναι προθάλαμος της ανοησίας.
Τρίτη σφραγίδα: η συνέπεια.
Ήθος, μέτρο, αντικειμενικότητα, συνέπεια, συνέχεια. Μια αλληλουχία που δεν ακολουθείται. Θέλουμε να πείθουμε χωρίς να δεσμευόμαστε. Να καταγγέλλουμε χωρίς να θυμόμαστε τι είπαμε χθες. Κι όμως, η συνέπεια έχει περισσότερη σημασία από τη συμφωνία. Είναι το μόνο στέρεο που μας έχει απομείνει σε μια εποχή ρευστή, όπου όλα αλλάζουν. Όλα εκτός από την ευκολία της ασυνέπειας.
Τέταρτη σφραγίδα: το ενδιαφέρον για τα κοινά.
Η εγρήγορση παραχώρησε ευγενικά τη θέση της στο «μη μου τους κύκλους τάραττε» και στο «κρύψε να περάσουμε». Ας βγάλουν άλλοι τα κάστανα από τη φωτιά. Εμείς είμαστε υπεράνω. Σιγά μην ασχοληθούμε. Εμείς γκρινιάζουμε, χωρίς να συμβάλλουμε. Δεν αρκεί αυτό; Ενίοτε, ακόμη κι αυτή η «αγανάκτηση» δεν είναι παρά το μασκάρεμα της απάθειας. Κι όμως. Στις μέρες μας, οι νέες ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές δεν αφορούν στο πατροπαράδοτο δεξιά–αριστερά. Το σημειώνουν και οι δημοσκοπήσεις: Ρευστό το εκλογικό σώμα, λένε. Και πάλι, όμως. Οι διαχωριστικές γραμμές έχουν να κάνουν ανάμεσα σε όσους έχουν αίσθηση καθήκοντος και σε όσους επιμένουν να επιβιώνουν αναπαυόμενοι.
Πέμπτη σφραγίδα: ο προβληματισμός. Το βασάνισμα της σκέψης.
Ο άνθρωπος δεν πρέπει να σωπαίνει. Αυτό που πρέπει να κάνει είναι να σκέφτεται πριν μιλήσει. Ζούμε στην εποχή της άποψης χωρίς σκέψη και της φωνής χωρίς περιεχόμενο. Η σιωπή της σκέψης, όμως, είναι πιο επικίνδυνη από τη σιωπή του λόγου.
Έκτη σφραγίδα: η αντίληψη και η κριτική σκέψη.
Στο μυαλό μας κυριαρχεί η σύγχυση. Μια σούπα όλα. Δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε το πολιτικό από το κομματικό, το φιλοσοφικό από το ιδεολογικό, το σύνθημα από το επιχείρημα. Έτσι ο λαϊκισμός δεν επιβάλλεται, απλώς βρίσκει χώρο. Τον έχουμε ήδη αδειάσει.
Έβδομη σφραγίδα: η σοβαρότητα.
Με ό,τι αυτή συνεπάγεται. Στον λόγο, στη στάση, στην ευθύνη. Σοβαρότητα δεν σημαίνει έλλειψη πάθους. Σημαίνει επίγνωση των συνεπειών. Σημαίνει να καταλαβαίνουμε ότι η πολιτική δεν είναι παιχνίδι ρόλων, αλλά πεδίο αποφάσεων που αφήνουν ίχνη. Και πληγές.
Τα πιο πάνω δεν είναι παρά μια προσωπική άποψη. Δεν διεκδικεί καθολική αποδοχή, ούτε απαιτεί τη σύμφωνη γνώμη της κοινής γνώμης. Η μόνη της φιλοδοξία είναι να προκαλέσει έστω έναν μικρό, ενοχλητικό προβληματισμό. Διότι αν κάτι μας λείπει σήμερα, δεν είναι οι ιδέες. Είναι η διάθεση να κοιταχτούμε στον καθρέφτη χωρίς συνθήματα. Να αναγνωρίσουμε ότι, πριν δείξουμε τον λαϊκισμό με το δάχτυλο, του έχουμε στρώσει τον δρόμο. Και πως οι σφραγίδες αυτές δεν ανοίγουν μόνες τους. Ανοίγουν μόνο αν το αντέξουμε.
Πάει, λοιπόν, ο παλιός ο χρόνος… Την ουτοπική συνέχεια, μαζί θα τη ζήσουμε.
