«Θα καταστρέψεις τους δικαίους μαζί με τους αμαρτωλούς;»
Γένεσις (18:23)
«Μόλις τελειώσει ο πόλεμος, εμείς οι Ισραηλινοί θα πρέπει να κοιτάξουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη, στον οποίο θα δούμε την αντανάκλαση μιας κοινωνίας που δεν προστάτεψε τους πολίτες της από τη δολοφονική επίθεση της Χαμάς και παραμέλησε τους [ομήρους της], αλλά διέπραξε αυτή την πράξη στη Γάζα – αυτή τη γενοκτονία που θα λερώσει την εβραϊκή ιστορία από τώρα και για πάντα. Θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα και να κατανοήσουμε το βάθος της φρίκης που έχουμε επιφέρει».
Ντάνιελ Μπλάτμαν και Αμος Γκόλντμπεργκ.
Ο σκεπτόμενος άνθρωπος έχει τάξει τον εαυτό του να προβληματίζεται. Αν, μάλιστα, είναι κριτικά σκεπτόμενος αναζητά την αλήθεια, εστιάζοντας διαρκώς στο σωκρατικό ερώτημα: σκέπτομαι σωστά; Όσο πιο σαφής είναι ο αξιακός πυρήνας της σκέψης του, τόσο πιο πιεστικό το ερώτημα.
Tο ερώτημα αυτό αντιμετώπισαν, μεταξύ άλλων, οι κομμουνιστές διεθνώς, στα μέσα του περασμένου αιώνα, όταν άρχισε να διαπιστώνεται ο ολοκληρωτικός χαρακτήρας των κομμουνιστικών καθεστώτων. Διαθέτοντας, πλέον, εμπειρικά στοιχεία [από τις δίκες-παρωδία της Μόσχας (1936-38) μέχρι τη σοβιετική εισβολή στην Πράγα (1968)], ήταν αδύνατον να αποφύγουν το εξουθενωτικό ερώτημα: μπορώ να υποστηρίζω ένα καταπιεστικό καθεστώς; Ο Άρθουρ Κέσλερ, ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Δημήτρης Ραυτόπουλος ανήκαν σε εκείνους τους διανοούμενους που γνωρίζουμε πώς το απάντησαν: ανα-θεώρησαν τις απόψεις τους. Επρόκειτο για γενναία πράξη αυθυπέρβασης.
Ανάλογο θάρρος καλούνται να επιδείξουν σήμερα οι κριτικά σκεπτόμενοι Ισραηλινοί, Εβραίοι της διασποράς, και φίλοι του Ισραήλ, ερχόμενοι αντιμέτωποι με τη γενοκτονία στη Γάζα. Μπορώ να υποστηρίζω τον γενοκτονικό πόλεμο της ακροδεξιάς κυβέρνησης Νετανιάχου;
Η «γενοκτονία» είναι τεχνικός όρος για να περιγράψει, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, «πράξεις που διαπράττονται με πρόθεση να καταστρέψουν, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα». Αυτά που συμβαίνουν εδώ και ένα χρόνο στη Γάζα έπαψαν να είναι θεμιτή αυτοάμυνα – συνιστούν γενοκτονία. Πώς το ξέρουμε; Όπως ξέρουμε για τη γενοκτονία στη Ρουάντα (1994) και στη Σρεμπρένιτσα (Βοσνία, 1995) – το βεβαιώνουν εμπεριστατωμένα πορίσματα έγκριτων διεθνών οργανισμών. Ο ΟΗΕ, το Διεθνές Δικαστήριο του ΟΗΕ, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, η Διεθνής Αμνηστία, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, χαρακτήρισαν, είτε ρητά (συνήθως), είτε έμμεσα, τις πράξεις του ισραηλινού στρατού στη Γάζα ως «γενοκτονία» ή «πράξεις γενοκτονίας» ή «εγκλήματα πολέμου» και «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας». Παρομοίως, διακεκριμένοι μελετητές του Ολοκαυτώματος, όπως οι καθηγητές του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ Ντάνιελ Μπλάτμαν και Αμος Γκόλντμπεργκ, επισημαίνουν ότι «η Γάζα, ως ανθρώπινη, εθνική-συλλογική οντότητα, δεν υπάρχει πλέον. Έτσι ακριβώς μοιάζει η γενοκτονία. Αυτό που συμβαίνει στη Γάζα δεν είναι το Ολοκαύτωμα. Εκεί δεν υπάρχει Άουσβιτς και Τρεμπλίνκα. Ωστόσο, πρόκειται για έγκλημα της ίδιας οικογένειας – έγκλημα γενοκτονίας» (Haaretz, 30/1/25).
Με θαυμαστό θάρρος, παρόμοιες επισημάνσεις κάνουν πρώην αξιωματούχοι του κράτους του Ισραήλ. Ανθολογώ ενδεικτικά. Γράφει ο τέως πρωθυπουργός Εχούντ Ολμέρτ (Haaretz, 27/5/25): «Αυτό που κάνουμε τώρα στη Γάζα είναι ένας πόλεμος καταστροφής: αδιάκριτες, απεριόριστες, σκληρές και εγκληματικές δολοφονίες αμάχων. […] Ναι, το Ισραήλ διαπράττει εγκλήματα πολέμου».
Επισημαίνει ο πρώην υποδιοικητής των ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων Γιαΐρ Γκόλαν: «Ένα λογικό κράτος δεν διεξάγει πόλεμο εναντίον αμάχων, δεν σκοτώνει τα μωρά ως χόμπι και δεν θέτει ως στόχο τον εκτοπισμό του πληθυσμού» (BBC, 21/5/25). Ο πρώην υπουργός Άμυνας του Ισραήλ Μοσέ Γιααλόν, χαρακτήρισε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα ως «εθνοκάθαρση» και «εγκλήματα πολέμου» (Haaretz, 22/5/25).
Θαρραλέοι Ισραηλινοί διαμαρτύρονται για τη γενοκτονική βία της ακροδεξιάς κυβέρνησης Νετανιάχου: διαδηλώνουν, συλλέγουν υπογραφές, μερικοί αρνούνται να καταταγούν. O Γιουβάλ Γκριν λ.χ. αρνήθηκε να υπηρετήσει στη Γάζα, όταν έπρεπε να πυρπολήσει δύο κτίρια κατοικιών χωρίς προφανή λόγο (Haaretz, 27/6/24). Ο Ντάνιελ Γιαχαλόμ έγινε αντιρρησίας συνειδήσεως: «είναι ηθικό καθήκον μου να αρνηθώ», δήλωσε (Haaretz, 26/5/25). Η ανήσυχη συνείδηση εξεγείρεται.
Είναι λίγοι αλλά δεν είναι μόνοι. Τα μέλη του Συμβουλίου Αντιπροσώπων των Βρετανών Εβραίων έγραψαν, σε επιστολή τους στους Financial Times (16/4/25): «Γράφουμε ως εκπρόσωποι της βρετανικής εβραϊκής κοινότητας από αγάπη για το Ισραήλ. Η τάση να αποστρέψουμε το βλέμμα μας είναι έντονη, καθώς αυτό που συμβαίνει είναι αφόρητο, αλλά οι εβραϊκές μας αξίες μάς αναγκάζουν να μιλήσουμε. […] Η σιωπή θεωρείται ως υποστήριξη για πολιτικές και ενέργειες που αντιβαίνουν στις εβραϊκές μας αξίες. Στεκόμαστε ενάντια στον πόλεμο. Αναγνωρίζουμε και θρηνούμε την απώλεια της ζωής των Παλαιστινίων».
Νιώθοντας άβολα, η γρηγορούσα συνείδηση ανα-στοχάζεται. Δεν αποστρέφει το βλέμμα, δεν σιωπά, δεν αποφεύγει το φορτίο της σκέψης. Αντιθέτως, η αδρανής, μεροληπτική ή αμήχανη συνείδηση αποφεύγει να αναμετρηθεί με τα δύσκολα. Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος λ.χ. όχι μόνο σιωπά αλλά αναδημοσιεύει άρθρα απολογητικά των επαίσχυντων θέσεων Νετανιάχου («γιατί δεν πρόκειται για γενοκτονία στη Γάζα»). Κρίμα.
Στις κρίσιμες στιγμές κρίνεται η ποιότητα του χαρακτήρα: ακολουθείς την αναπαυτική πεπατημένη ή περπατάς τον δρόμο που ανοίγει η στοχαστική σκέψη σου; Βολικά εκλογικεύεις ή τολμηρά ανα-θεωρείς; Μιλάς ή σιωπάς;
Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και αντεπιστέλλον Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών.
