Ζούμε σε μια μη φυσιολογική χώρα, το είπαμε ξανά. Με ένα σύνταγμα που άντεξε σε πλήρη λειτουργία για μόλις τρία χρόνια. Από τότε ζούμε, και σωστά, με το δίκαιο της ανάγκης, που από προσωρινό μετρά έξι δεκαετίες ζωής. Από τότε είναι που λειτουργούμε χωρίς θεσμικά αντίβαρα, χωρίς τα γνωστά check and balances, με όλα τα κακά που επέφερε μαζί της αυτή η έλλειψη. Εμπεδώθηκε η αντίληψη «αυτοκράτορα» στον εκάστοτε Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η ισχυρότατη υπερεξουσία συσσωρεύτηκε στα χέρια του πρώτου πολίτη και του υπουργικού του συμβουλίου, αφού μπορούν να αποφασίζουν, χωρίς να χρειάζονται την έγκριση του θεσμικού αντιβάρου. Στο σύνταγμά μας, αυτό θα έπρεπε να το κάνει η τουρκοκυπριακή κοινότητα, σε άλλα κράτη συνήθως το κάνει το κοινοβούλιο.
Πέραν όμως από την υπερεξουσία στην εκτελεστική εξουσία, μεγάλη εξουσία έχει και ο εκάστοτε γενικός εισαγγελέας. Η εξουσία εκεί, για να είμαστε δίκαιοι, εκπορεύεται από τη μήτρα του συντάγματος, δεν λειτουργούσε δηλαδή ούτε και πριν το 1964 ο Τουρκοκύπριος βοηθός γενικός εισαγγελέας ως αμιγές αντίβαρο. Βεβαίως με την πάροδο των χρόνων, αλλά και με την εμπειρία άλλων χωρών που ακολουθούν το Κοινό Δίκαιο, πείστηκαν σχεδόν όλοι οι εμπλεκόμενοι πως ήρθε η ώρα για να προχωρήσουμε στη συνταγματική μεταρρύθμιση που θα διαχωρίζει τον ρόλο του γενικού εισαγγελέα σε δύο. Σε αυτόν του Νομικού Συμβούλου και σε αυτόν του Δημόσιου Κατήγορου. Η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η εμπειρία μας εδώ και είκοσι χρόνια, με τις παρατηρήσεις - εισηγήσεις που προκύπτουν από τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κατάσταση του Κράτους Δικαίου αλλά και της Greco, βοήθησαν σίγουρα στο να εμπεδωθεί αυτή η ανάγκη για την αλλαγή. Μαζί με τον χρόνο κύλησε και μπόλικο νερό. Το ζήτημα της συνταγματικής μεταρρύθμισης και του διαχωρισμού του ρόλου του γενικού εισαγγελέα απασχόλησε την προεκλογική εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του 2023, όπου η πλειοψηφία των υποψηφίων, συμπεριλαμβανομένου και του Προέδρου της Δημοκρατίας, δήλωσαν θετικοί σε μια τέτοια μεταρρύθμιση. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο υπουργός Δικαιοσύνης προχώρησαν, όχι με ταχύ ρυθμό, αλλά προχώρησαν, στο επόμενο βήμα. Τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε, ο κ. Χαρτσιώτης ανακοίνωσε πως έχει έτοιμο το πλέγμα των νομοθεσιών που χρειάζονται. Μαζί βεβαίως με τις αλλαγές στη Νομική Υπηρεσία, αλλάζει, και σωστά κατά τη γνώμη μου, και ό,τι αφορά στον γενικό ελεγκτή. Πρόθεση του νομοθετήματος είναι να μετεξελιχθεί σε ένα σώμα, Ελεγκτικό Συμβούλιο ή Ελεγκτικό Συνέδριο, όπου η σοφία των πολλών θα είναι καλύτερη από τη σοφία τους ενός. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως της πρωτοβουλίας της κυβέρνησης προηγήθηκε πρωτοβουλία εννέα βουλευτών, με την οποία καταθέσαμε πρόταση νόμου για συνταγματική αλλαγή σε άρθρο του συντάγματος όπου δημιουργεί υπηρεσία δημόσιου κατήγορου και ανοίγει στην ουσία τον δρόμο για τη μεταρρύθμιση. Όσο και αν προσπάθησαν κύκλοι της κυβέρνησης, νομικοί, δικαστικοί και άλλοι κύκλοι να χλευάσουν την πρωτοβουλία των εννέα βουλευτών, λειτούργησε ως μοχλός πίεσης για να εκδηλωθεί η πιο πάνω πρωτοβουλία της κυβέρνησης.
Η αλήθεια είναι πως σήμερα, σχεδόν εννέα μήνες από την εξαγγελία, έγιναν συναντήσεις με τις ηγεσίες των κοινοβουλευτικών κομμάτων, παρουσιάστηκαν οι εισηγήσεις στον γενικό εισαγγελέα και στον γενικό ελεγκτή, και ανέλαβε το γραφείο του γενικού εισαγγελέα να επεξεργαστεί την αρχική ιδέα και να παρουσιάσει τα νομοσχέδια. Ανακοινώθηκε από τον γενικό εισαγγελέα, κάπου στον Νοέμβριο, η δημιουργία μιας ομάδας έγκριτων και έμπειρων νομικών - συνταγματολόγων που θα συμβούλευε τον γενικό εισαγγελέα για τον καταρτισμό των νομοσχεδίων. Φαίνεται πως πλησιάζουμε στο τέλος αυτής της διαδικασίας, και δεν αργεί η μέρα που θα παραδοθούν αυτά τα κείμενα στην εκτελεστική εξουσία.
Στις 27 Ιουνίου θα διοργανωθεί από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου μια ημερίδα - συζήτηση για αυτό το πολύ σημαντικό θέμα. Στη συζήτηση θα συμμετάσχει ο γενικός εισαγγελέας αλλά και μέλη της ομάδας συμβούλων που όρισε. Πιστεύω πως είναι μια συζήτηση που χρειάζεται να γίνει και που θα βοηθήσει προς τον τελικό σκοπό. Θα είμαστε εκεί για να ενισχύσουμε αυτή την προσπάθεια.
Ο Δημήτρης Μ. Δημητρίου είναι βουλευτής Δημοκρατικού Συναγερμού στη Λευκωσία, πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Θεσμών.
