Kathimerini.gr
Η Λιβύη έχει πάψει εδώ και χρόνια να είναι απλώς άλλη μία «κανονική» χώρα… Η πλούσια σε πετρέλαιο πατρίδα του Καντάφι, με τη μακρά μεσογειακή ακτογραμμή και τη στρατηγικά κρίσιμη γεωγραφική θέση (δίπλα στην Αίγυπτο με την οποία μοιράζεται κοινά σύνορα μήκους 1.115 χιλιομέτρων, απέναντι από την ευρωπαϊκή Κρήτη από την οποία τη χωρίζουν περίπου 300 χιλιόμετρα, στις «πύλες» του γεωπολιτικά Σαχέλ), διανύει έναν πολυετή εμφύλιο από τον οποίο ακόμη δεν έχει βγει.
Επισήμως, παραμένει κομμένη στα δύο. Από τη μια πλευρά, τη δυτική, της Τριπολίτιδας, βρίσκεται η διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) του Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα· και από την άλλη πλευρά, την ανατολική, της Κυρηναϊκής, η Κυβέρνηση Εθνικής Σταθερότητας (GNS) του Οσάμα Χαμάντ, η οποία μπορεί τυπικά να μην απολαμβάνει διεθνούς αναγνώρισης αλλά αποτελεί την ντε φάκτο αρχή στα υπό τον δικό της έλεγχο εδάφη (Βεγγάζη, Τομπρούκ) με τη στήριξη της Βουλής των Αντιπροσώπων (HoR) του Ακίλα Σάλεχ και του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) του Χαλίφα Χαφτάρ.
Ακόμη και αυτά τα δύο μεγάλα μπλοκ ωστόσο «σπάνε» σε ανταγωνιστικά υποσύνολα, ενώ το όλο σκηνικό θυμίζει περισσότερο κινούμενη άμμο και λιγότερο σκακιέρα, αφού οι υποστηρικτές του ενός μπορεί αύριο να πάνε με τον άλλον και αντιστρόφως.
Η δυτική Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, αν και διεθνώς αναγνωρισμένη, έχει χρονικά υπερβεί κατά πολύ τα όρια της εντολής της. Οι εκλογές που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να είχαν διεξαχθεί στη χώρα πριν από τα τέλη του 2021… ακόμη αναμένονται. Υπό αυτήν την έννοια, η νομιμότητά της θα μπορούσε να αμφισβητηθεί και για αυτό πολλοί επιλέγουν πια να την αποκαλούν «παράνομη» ή «προσωρινή». Αλλά και από την άλλη πλευρά, την ανατολική, το de jure δεν συνάδει ακριβώς με το de facto.
Οταν το de jure δεν συνάδει με το de facto
Στην προσπάθειά μας να αντικρούσουμε τα τουρκολιβυκά μνημόνια που είχε υπογράψει η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης το 2019, είχαμε υποδεχθεί στην Αθήνα τα περασμένα χρόνια τον ίδιο τον Χαλίφα Χαφτάρ (το 2020) καθώς και τον Ακίλα Σάλεχ (στα τέλη του 2019 και έπειτα ξανά το 2021). Τώρα, όμως, που η Βεγγάζη παρουσιάζεται να «φλερτάρει» κι εκείνη με την Τουρκία, επιχειρούμε να (επανα)προσεγγίσουμε μέσω «θετικής ατζέντας» την πλευρά της Τρίπολης. Ωστόσο, η Τρίπολη δεν έχει αποκηρύξει τα τουρκολιβυκά μνημόνια του παρελθόντος. Στον αντίποδα μάλιστα, σύμφωνα με δημοσιεύματα που δεν έχουν διαψευστεί επισήμως, εκείνες οι τουρκολιβυκές συμφωνίες ενδέχεται στο κοντινό μέλλον να επικυρωθούν και από τις διοικήσεις σε Βεγγάζη και Τομπρούκ.
Αντιφάσεις;
Από τη μία πλευρά, τη δυτική, έχουμε μια διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση την οποία επικρίναμε λόγω του τουρκολιβυκού αλλά τώρα προσεγγίζουμε· και από την άλλη, την ανατολική, ένα μπλοκ δυνάμεων το οποίο άλλοτε προσεγγίζαμε ως «αντιτουρκικό» αλλά τώρα νιώθουμε ότι «χάσαμε» ή ότι «χάνουμε».
Παράλληλα ωστόσο, έχουμε και την Τουρκία η οποία, αν και υποψήφια προς ένταξη στην Ε.Ε. και νατοϊκή, πέρασε τα τελευταία χρόνια ακυρώνοντας στην πράξη τις επιχειρήσεις της ευρωπαϊκής EUNAVFOR MED IRINI που είχε ως αποστολή «να συμβάλει στην εφαρμογή του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ κατά της Λιβύης […] διεξάγοντας επιθεωρήσεις σκαφών στα ανοικτά των λιβυκών ακτών για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι μεταφέρουν όπλα ή συναφές υλικό».
Η Λιβύη είναι μια χώρα με ιδιαιτερότητες. «Γεννά» μεταναστευτικές ροές μεν, χωρίς όμως να γεννά μετανάστες. Οι καραβιές με τους μετανάστες που φεύγουν από τα παράλιά της δεν περιλαμβάνουν Λίβυους, κι αν περιλαμβάνουν αυτοί είναι λίγοι σε σχέση με όλους τους άλλους. Παρά τον πολυετή εμφύλιο και τον διχασμό, οι Λίβυοι δεν έφυγαν όπως είχαν φύγει για παράδειγμα οι Σύροι επί Ασαντ. Γνωρίζουν ότι η χώρα τους έχει πλούτη (τα μεγαλύτερα αποθέματα αργού στην Αφρική) και άλλα γεωπολιτικά «δυνατά χαρτιά», κι αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στο μέτωπο των όποιων διαπραγματεύσεων.
Κινούμενη άμμος και ιδιαιτερότητες
Τούτων λεχθέντων, ακόμη και μέσα σε συνθήκες κινούμενης άμμου, υπάρχουν κάποια δεδομένα.
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019 είναι ένα τέτοιο δεδομένο, το οποίο ξαναβρίσκουμε μπροστά μας, όπως ήταν άλλωστε αναμενόμενο, παρά τη μερική οριοθέτηση με την Αίγυπτο του 2020 και τις ανακοινώσεις της Ε.Ε. που το αποκηρύσσουν ως παράνομο. Σημειώνεται ότι επί της ουσίας δεν μιλάμε για ένα αλλά για τρία τουρκολιβυκά μνημόνια: δύο που υπεγράφησαν τον Νοέμβριο του 2019 για τη στρατιωτική συνεργασία και τις θαλάσσιες οριοθετήσεις, κι ένα τρίτο που υπεγράφη τον Οκτώβριο του 2022 για την τουρκολιβυκή συνεκμετάλλευση των λιβυκών υδρογονανθράκων, ενώ στις 25 Ιουνίου του 2025 υπεγράφη κι άλλη μία συμφωνία στην Κωνσταντινούπολη ανάμεσα στη Λιβυκή Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου (NOC) και την Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) για έρευνες σε θαλάσσιες περιοχές στα ανοιχτά της Λιβύης. Κατά «σύμπτωση», μόλις λίγες ημέρες νωρίτερα τον περασμένο Ιούνιο, η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης είχε θέσει ζήτημα αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας σε περιοχές νοτίως της Κρήτης για τις οποίες η ελληνική πλευρά θέλει να παραχωρήσει άδειες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων.
Το μεταναστευτικό είναι ένα άλλο δεδομένο, το οποίο παρουσιάζει ραγδαία επιδείνωση το τελευταίο διάστημα, επηρεασμένο προφανώς από τη στάση ανοχής ή ακόμη και ενθάρρυνσης των λιβυκών Αρχών οι οποίες δείχνουν να υιοθετούν μοντέλο Τουρκίας, εκβιάζοντας τους Ευρωπαίους με σημείο πίεσης τις ενισχυμένες μεταναστευτικές ροές στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν ανταλλάγματα (οικονομικά, αλλά και πολιτικά).
Η τουρκική διείσδυση είναι επίσης δεδομένη και, εάν άλλοτε ήταν περιορισμένη στα δυτικά, πλέον επεκτείνεται στα ανατολικά. Με φόντο της ανάγκη ανοικοδόμησης των πληγεισών από τις βροχές και τις πλημμύρες του 2023 περιοχών στην Ντέρνα (ανατολική Λιβύη), η Τουρκία του Ερντογάν θα άρχιζε τα τελευταία χρόνια να κυνηγά επιχειρηματικά ντιλ στα ανατολικά σε συνεργασία με εταιρείες (και) από την Αίγυπτο, κορτάροντας τους υιούς του Χαφτάρ. Σημειώνεται άλλωστε ότι η Αγκυρα είχε εν τω μεταξύ αποκαταστήσει τις σχέσεις με παραδοσιακούς υποστηρικτές του Χαφτάρ όπως ήταν/είναι η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η ρωσική παρουσία είναι κι αυτή δεδομένη, στα ανατολικά. Ειδικά έπειτα από την πτώση του Μπασάρ αλ Ασαντ τον περασμένο Δεκέμβριο, οι Ρώσοι θα άρχιζαν μάλιστα να ενισχύουν αυτήν την παρουσία μεταφέροντας στην ανατολική Λιβύη (αλ-Καντίμ) δυνάμεις από τις βάσεις τους στη δυτική Συρία (Ταρτούς και Χμεϊμίμ-Λατάκεια). Για τη Μόσχα, η βόρεια Αφρική λειτουργεί ως μεσογειακή βάση αλλά και ως εφαλτήριο εισόδου προς την περιοχή του Σαχέλ όπου δραστηριοποιούνται παλαιόθεν Ρώσοι μισθοφόροι (της Wagner παλαιότερα, των Africa Corps πιο πρόσφατα). Με σημείο αναφοράς την επιδείνωση του εξ Αφρικής ορμώμενου μεταναστευτικού, πολλοί σπεύδουν τώρα να δουν ρωσικό δάκτυλο πίσω από τις αυξημένες ροές και στόχους αποσταθεροποίησης της Ε.Ε. την οποία, όπως καταγγέλλεται, οι Ρώσοι θέλουν να «τιμωρήσουν» επειδή επιμένει να στηρίζει τους Ουκρανούς. Ο ρόλος που διαδραματίζει ωστόσο η -σε μεγάλο βαθμό απορροφημένη από τον πόλεμο στην Ουκρανία- Ρωσία στο συγκεκριμένο μέτωπο ίσως να υπερτονίζεται, τόσο από εκείνους που την καταγγέλλουν παρουσιάζοντας τη Μόσχα ως μια εντεινόμενη απειλή που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί συνολικά, όσο και από τους άλλους, τους «φιλορώσους», που την επικροτούν υπογραμμίζοντας τα σημεία πίεσης της ρωσικής ισχύος που θα πρέπει, κατά την άποψή τους, πάντοτε να λαμβάνονται υπόψη. Η ρωσική εμπλοκή στην ανατολική Λιβύη είναι δεδομένη, όπως προαναφέρθηκε. Ωστόσο, αφενός οι Ρώσοι δεν παίζουν μπάλα μόνοι στην περιοχή και αφετέρου ο Χαφτάρ δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη Μόσχα καθώς έχει κι άλλα ερείσματα.
Μέσα σε ένα τέτοιο πολυπαραγοντικό πλαίσιο, ήρθε να λάβει χώρα χθες το απόγευμα το «διπλωματικό επεισόδιο» με την αποστολή των Ευρωπαίων αξιωματούχων (του επιτρόπου Μετανάστευσης Μάγκνους Μπρούνερ και των τριών υπουργών Μετανάστευσης από Ελλάδα, Ιταλία και Μάλτα) που «απελάθηκαν» από την ανατολική Λιβύη (Βεγγάζη) προτού προλάβουν να συναντήσουν τον Χαλίφα Χαφτάρ. Ο λόγος για ένα επεισόδιο το οποίο φανερώνει ακόμη ένα δεδομένο, όπως είναι εν προκειμένω εκείνο των σκληρών διαπραγματευτικών διαθέσεων που εκδηλώνουν οι ίδιοι Λίβυοι, οι οποίοι όμως κοντράρονται όχι μόνον με τους «έξω» αλλά και μεταξύ τους.
Συγκλίνουσες πληροφορίες μιλούν για «διπλωματική ενέδρα» που είχε στηθεί εκ των προτέρων από τους ιθύνοντες στα ανατολικά (Οσάμα Χαμάντ, Χαλίφα Χαφτάρ) προκειμένου να σταλούν μηνύματα πίεσης προς διαφορετικές πλευρές εντός αλλά και εκτός των λιβυκών συνόρων. Εργαλειοποιώντας κάποια «ζητήματα πρωτοκόλλου», οι αρχές της Ανατολικής Λιβύης «έστειλαν πίσω» τους Ευρωπαίους αξιωματούχους χωρίς να τους συναντήσουν, αφού όμως είχαν προηγουμένως επιχειρήσει να τους φέρουν προ τετελεσμένων. Η καλούμενη Κυβέρνηση Εθνικής Σταθερότητας (GNS) του Οσάμα Χαμάντ δεν αναγνωρίζεται επισήμως από την Ε.Ε. Ωστόσο, εάν ισχύουν όσα διέρρευσαν ως πληροφορίες, χθες στη Βεγγάζη επιχείρησε να εκβιάσει κατά τρόπο αιφνιδιαστικό και προμελετημένο μια τέτοιου τύπου αναγνώριση όταν απαίτησε οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι να συναντηθούν με δική της αντιπροσωπεία κι όχι μόνον με τον Χαλίφα Χαφτάρ όπως εκείνοι ανέμεναν. Πίσω από αυτόν τον λιβυκό «αιφνιδιασμό» θα μπορούσαν να κρύβονται διαφορετικές στοχεύσεις, ενδεχομένως αλληλοσυμπληρούμενες κι όχι αλληλοαναιρούμενες: η απαίτηση μεγαλύτερων οικονομικών ανταλλαγμάτων από την Ε.Ε. για τον έλεγχο του μεταναστευτικού, η πολιτική αναβάθμιση της Κυβέρνησης Εθνικής Σταθερότητας ενώπιον των Ευρωπαίων, η ενίσχυση της Βεγγάζης έναντι της Τρίπολης κ.ά. Τα ενδεχόμενα, πολλά. Πάντως το μόνο βέβαιο είναι ότι μια ήδη περίπλοκη συνθήκη… μόλις περιεπλάκη ακόμη περισσότερο.
