Του Απόστολου Κουρουπάκη
Καλά φυλαγμένοι αρχαιολογικοί θησαυροί στη γη της Κύπρου έρχονται στο φως και εκπλήσσουν ειδικούς και μη. Το τελευταίο διάστημα από τη μία η αρχαιολογική σκαπάνη, ως οφείλει, έχει αποκαλύψει πολύ σημαντικά ευρήματα και από την άλλη άσχετες με τα αρχαιολογικά εργασίες έφεραν στο φως θησαυρούς που πλουτίζουν τις γνώσεις μας γύρω από την ιστορία αυτού του τόπου. Οι ανακαλύψεις σε Λάρνακα και Ακάκι είναι σημαντικές διότι φωτίζουν μία εποχή μεταίχμιο, που κινείται μεταξύ του τέλους του αρχαίου κόσμου και των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Εντυπωσιάζει η εξαιρετική τεχνοτροπία των ψηφιδωτών, αλλά και η επιλογή της θεματολογίας, ενώ και οι θέσεις στις οποίες ευρέθησαν έχουν τη δική τους σημασιολογία.
Η τυχαία ανακάλυψη
Η περίπτωση του ψηφιδωτού της Λάρνακας είναι μία ενδεικτική αλλά αρκούντως σημαντική περίπτωση ανακάλυψης ενός μνημείου. Κατά τη διάρκεια εκσκαφών για το αποχετευτικό σύστημα της πόλης, οι εργαζόμενοι είδαν έκπληκτοι ότι αυτός ο άσημος δρόμος έκρυβε στα σπλάχνα του ένα πολύ σημαντικό εύρημα, ένα ψηφιδωτό με παραστάσεις από τους άθλους του Ηρακλή, που χρονολογείται κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή. Το ψηφιδωτό δάπεδο που ήρθε στο φως, καθώς και το κτήριο στο οποίο ανήκει, αποτελούν σημαντική μαρτυρία της ανάπτυξης της πόλης κατά τη ρωμαϊκή περίοδο και της αρχαιολογικής αξίας της περιοχής του λιμανιού του Κιτίου και είναι πολύ πιθανόν μέρος κάποιου λουτρού. Γνωρίζουμε από γραπτές πηγές και επιγραφές ότι κατά τη ρωμαϊκή περίοδο το αρχαίο Κίτιο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εδραίωση του ρωμαϊκού πολιτισμού στην Κύπρο, ωστόσο έλειπαν οι απτές αποδείξεις, οπότε οποιαδήποτε νέα ευρήματα έχουν ιδιαίτερη αξία.
Το εξαιρετικό ψηφιδωτό στο Ακάκι
Η περίπτωση του αρχαιολογικού χώρου στα Πιάθκια της κοινότητας του Ακακίου είναι διαφορετική. Στην εν λόγω τοποθεσία, οι αρχαιολόγοι δουλεύουν συστηματικά από το 2014 (οι εργασίες γίνονται υπό την επίβλεψη της αρχαιολογικού λειτουργού δρος Φρύνης Χατζηχριστοφή, με τη βοήθεια της αρχαιολόγου δρος Βασιλικής Λυσάνδρου) και πέρυσι ανακαλύφθηκε, μεταξύ άλλων πολύ σημαντικών ευρημάτων, ένα εξαιρετικής τεχνοτροπίας και θεματολογίας ψηφιδωτό δάπεδο. Σύμφωνα, μάλιστα, και με τις δηλώσεις των ειδικών, η τοποθεσία που βρέθηκε, ένας οικισμός της ενδοχώρας, κάνει το εύρημα ακόμη πιο σημαντικό, διότι ανοίγει διαφορετικούς δρόμους στην ανάγνωση της ιστορίας. Η αποκάλυψη ολόκληρου του ψηφιδωτού δαπέδου και οι νέες παραστάσεις που εμφανίστηκαν σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις χρονολογούνται στον 4ο αιώνα μ.Χ. Ήδη κατά την πρώτη ανασκαφική περίοδο το 2014 είχαν εντοπιστεί οικοδομικά κατάλοιπα σε ελάχιστο βάθος κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Σημαντική θεωρείται και μία τεράστια δεξαμενή διαστάσεων 10x14 μέτρα.
Το έκπληξη στα Πιάθκια
Το ψηφιδωτό έχει μήκος 26 μέτρα και πλάτος 4 μέτρα, καλύπτει δηλαδή επιφάνεια 104 τ.μ. και απεικονίζει παράσταση αρματοδρομιών σε εξέλιξη εντός ιπποδρόμου και πλούσιο γεωμετρικό διάκοσμο. Η εικονική σκηνή περιλαμβάνει τέθριππα, στα οποία απεικονίζεται όρθιος ο ηνίοχος, τα οποία αγωνίζονται γύρω από τον εύριπο (spina). Κάθε άρμα συνοδεύεται από δύο επιγραφές. Στην ανατολική άκρη του ευρίπου διακρίνεται η meta, δηλαδή το σημείο στροφής των αρμάτων, η οποία αποδίδεται ως ένα κυκλικό βάθρο πάνω στο οποίο στηρίζονται τρεις κώνοι που απολήγουν σε ωό. Πάνω στον εύριπο απεικονίζονται επίσης τρεις κίονες που απολήγουν σε τρία χάλκινα δελφίνια, από τα οποία ρέει νερό, και ένας ναΐσκος. Ανάμεσα στα άρματα εμφανίζονται ένας έφιππος άνδρας και δύο πεζοί άνδρες που κρατούν ο ένας μαστίγιο και ο άλλος αγγείο με νερό. Απ’ ό,τι φαίνεται στο ψηφιδωτό απεικονίζονται οι τέσσερις διαφορετικές φάσεις ενός αγώνα με τέσσερα τέθριππα στον ιππόδρομο. Τα δύο ονόματα που συνοδεύουν κάθε τέθριππο αντιστοιχούν το ένα στον ηνίοχο και το άλλο σε ένα από τα άλογα. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Φρύνη Χατζηχριστοφή, οι σκηνές ιπποδρόμου θεωρούνται σπάνιες, ιδιαίτερα στις ανατολικές επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα, μόλις δύο συναντούνται στην Ελλάδα και συνολικά επτά στον κόσμο και δη στις δυτικές επαρχίες της αυτοκρατορίας: Βόρεια Αφρική, Γαλλία και Ισπανία. Ενδιαφέρον έχουν και τα οκτώ μετάλλια που φέρουν προτομές γυναικείων μορφών. Παρόλο που το δάπεδο δεν έχει ακόμη συντηρηθεί και καθαριστεί από τα άλατα που καλύπτουν τα περισσότερα μετάλλια, μπορούμε ωστόσο να ταυτίσουμε τις μορφές με τις εννέα μούσες, εφόσον η καθεμία κρατά το σύμβολο της ιδιότητάς της. Σύμφωνα πάντα με την κ. Χατζηχριστοφή, η θεματολογία του ψηφιδωτού μπορεί να είναι ενδεικτική και για την παιδεία της ανώτερης τάξης στην Κύπρο και μάλλον ανήκει σε πλούσια έπαυλη. Άλλωστε και η τεχνοτροπία του δεν παραπέμπει καθόλου σε επαρχιακή τέχνη, τόνισε η κ. Χατζηχριστοφή.
Οι ανακαλύψεις αυτές αποδεικνύουν όχι μόνο πόσο πλούσια πολιτιστικά είναι η Κύπρος, αλλά κυρίως ότι ο πολιτισμός και η ορθή ανάγνωσή του μπορούν να αποτελέσουν μοχλό ανάπτυξης. Ζητούμενο από την Πολιτεία είναι η έμπρακτη συμπαράστασή της στις υπηρεσίες που ασχολούνται με αυτά τα ζητήματα και η ενίσχυσή τους με τα μέσα εκείνα που είναι απαραίτητα για την απρόσκοπτη και ενδεδειγμένη λειτουργία τους (ανθρώπινο δυναμικό, οικονομικά μέσα). Από την άλλη, τα αρμόδια κυβερνητικά τμήματα θα πρέπει να μεριμνούν για τη συντήρηση, διαφύλαξη και σωστή ανάδειξη των ευρημάτων, αλλά και για την εύρεση τρόπων επικοινωνίας με τους υπόλοιπους θεσμούς και την κοινωνία στο σύνολό της, ώστε αυτά να γίνουν κτήμα απάντων.
