Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το πρότζεκτ «Ιερές Μελωδίες της Κύπρου» θα φιλοξενήσει το Πολιτιστικό Κέντρο Πανεπιστημίου Κύπρου «Μιχάλης Πιερής», στο πλαίσιο του 28ου Πολιτιστικού Φεστιβάλ του Πανεπιστημίου Κύπρου, υπό τη διεύθυνση του διεθνούς φήμης δεξιοτέχνη του νέι και πρεσβευτή της UNESCO για την τέχνη Kudsi Erguner. Πρόκειται για μία ιδιαίτερη συναυλία, η οποία γεννήθηκε μέσα από τη βαθύτατη ανάγκη έκφρασης του κοινού πλούτου των μουσικών στοιχείων που προκύπτουν από τη συνύπαρξη της βυζαντινής και της σουφιστικής μουσικής παράδοσης, οι οποίες θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος του μουσικού τοπίου της Κύπρου. Στη συναυλία, μαζί με τον Kudsi Erguner, συμπράττουν οι μουσικοί Γιάννης Κουτής, στο ούτι και τη φωνή, ο οποίος έκανε και τη σχετική έρευνα, και ο Νίκος Ανδρίκος στη λάφτα και τη φωνή. Για τις «Ιερές Μελωδίες της Κύπρου» μιλάει στην «Κ» ο Γιάννης Κουτής, ο οποίος αναφέρει πως θα παρουσιαστεί ένα ρεπερτόριο κινούμενο σε κάποιες από τις κλασικές αλλά και ανέκδοτες συνθέσεις που αντιπροσωπεύουν μερικώς την απεραντοσύνη της βυζαντινής και σουφιστικής μουσικής παράδοσης και επισημαίνει πως πρόκειται για έναν διάλογο μεταξύ των δύο, «με σχεδόν ταυτόσημο μουσικό παρονομαστή, στον οποίο η μόνη αλληλοδιαδοχή που προκύπτει αφορά ουσιαστικά το στοιχείο της διαφορετικής γλώσσας». Ο κ. Κουτής λέει επίσης πως η ευτυχής σύμπτωση της τοποθεσίας του Αρχοντικού της Αξιοθέας θεωρεί πως έρχεται ως εκ του φυσικού να επισφραγίσει τρόπον τινά την «πολυ-εθνική» πολιτισμική υπόσταση της Κύπρου και σε αυτή την περίπτωση της Λευκωσίας.
–Ιερές Μελωδίες της Κύπρου… τι θα ακούσουμε στην πολύ ενδιαφέρουσα σύμπραξή σου με τον Kudsi Erguner και τον Νίκο Ανδρίκο;
–Η ιδέα αυτή, η συνύπαρξη δηλαδή της βυζαντινής και της σούφι μουσικής με την Κύπρο ως κοινό έδαφος έμπνευσης και συνάντησης γεννήθηκε αρκετά χρόνια πριν. Πρωτογνώρισα τον Kudsi Erguner, όταν μετακόμισα στην Ολλανδία το 2014 για τις ανάγκες των μεταπτυχιακών μου σπουδών στο Κονσερβατόριο του Ρότερνταμ. Από τις πρώτες μας κιόλας συναντήσεις ξεκίνησε να ανθίζει μία ιδιαίτερη σχέση, βασιζόμενη στη βαθιά μας αγάπη και το γνήσιο ενθουσιασμό για την πλούσια και πολυδιάστατη μουσική της Ανατολής. Θυμάμαι συχνά στις κουβέντες μας να μου εκφράζει την ένθερμη επιθυμία του μια μέρα να καταφέρουμε να κάνουμε μία παρουσίαση στην Κύπρο, με την εν λόγω θεματολογία. Μετά από αρκετές μας συναυλίες σε διάφορα σημεία του κόσμου, θα έχουμε λοιπόν τη χαρά στις 9 Ιουλίου να πραγματοποιήσουμε αυτή μας την επιθυμία στον πανέμορφο χώρο του Αρχοντικού Αξιοθέας, στο πλαίσιο του 28ου Πολιτιστικού Φεστιβάλ του Πανεπιστημίου Κύπρου. Μαζί με τον εξαίρετο Νίκο Ανδρίκο στη λάφτα και τη φωνή, θα παρουσιαστεί ένα ρεπερτόριο κινούμενο σε κάποιες από τις κλασικές αλλά και ανέκδοτες συνθέσεις που αντιπροσωπεύουν μερικώς την απεραντοσύνη της βυζαντινής και σουφιστικής μουσικής παράδοσης. Πρόκειται για έναν διάλογο μεταξύ των δύο, με σχεδόν ταυτόσημο μουσικό παρονομαστή, στον οποίο η μόνη αλληλοδιαδοχή που προκύπτει αφορά ουσιαστικά το στοιχείο της διαφορετικής γλώσσας.
–Πώς τεκμηριώνεται η συνύπαρξη της βυζαντινής και της σουφιστικής μουσικής παράδοσης στην Κύπρο;
–Έχουμε εικόνα αναρίθμητων συνθέσεων, οι οποίες θεωρούνται ως η «ραχοκοκαλιά» της βυζαντινής λατρευτικής μουσικής, ενώ τέτοιας «ομόφωνης εκτίμησης» συνθέσεις μετρούμε ακόμα και από την εποχή του σπουδαίου Ιωάννη Κουκουζέλη (13ος – 14ος αιώνας), ο οποίος θεωρείται ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της βυζαντινής μουσικής παράδοσης. Από την άλλη μεριά υπάρχει ένα δείγμα πρωτότυπου μελωδικά συνθετικού δυναμικού στη βυζαντινή μουσική ιστορία της Κύπρου, όπως λόγου χάρη η περίπτωση του Ιερώνυμου Τραγουδιστή του Κύπριου (16ος αιώνας), μιας λόγιας προσωπικότητας τόσο με θεωρητικό όσο και με συνθετικό έργο σε βυζαντινή αλλά και δυτική μουσική. Το δεδομένο είναι η ανά τους αιώνες διατήρηση της απόδοσης των «κλασικών» ύμνων στις ορθόδοξες εκκλησίες του νησιού μέχρι και τις μέρες μας. Αντιστοίχως τόσο στον ιστορικό Τεκέ (1593) των Μεβλεβί Δερβίσηδων (του κυριότερου τάγματος Σούφι) στην κατεχόμενη Λευκωσία αλλά και σε άλλα σημεία του νησιού όπως το Χαλά Σουλτάν Τεκέ στη Λάρνακα, το τρίτο πιο σημαντικό σημείο για τον μουσουλμανικό κόσμο μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα, η μουσική παράδοση των μυστικιστών Σούφι εκτελείτο για τις λατρευτικές τους ανάγκες κινούμενο πάνω σε ένα φάσμα «κλασικών» πάλι συνθέσεων. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ουσιαστικά τη σημαντικότητα της ανατολιτικότροπης μουσικής στο πνευματικό σύμπαν των δύο κόσμων, μιας μουσικής σχεδόν ταυτόσημης όσον αφορά τη θεωρητική υπόσταση με διαφορές όμως ως προς το πλαίσιο απόδοσής της.
–Αυτή η μουσική παράδοση σήμερα πόσο επιβιώνει;
–Θεωρώ πως τόσο η βυζαντινή αλλά και η σουφιστική μουσική παράδοση και κατ’ επέκταση η λεγόμενη οθωμανική μουσική έχουν αιώνες τώρα αποδείξει τη διαχρονικότητά τους, όντας παράλληλα αποκομμένες από την όποια συνθήκη «μουσειοποίησης». Αυτό διαπιστώνεται και με το γεγονός ότι ακόμα διατηρείται ένα συνεχές ενδιαφέρον για δημιουργία πρωτότυπου συνθετικού υλικού, βασισμένο στα προγενέστερα υφολογικά βήματα αλλά εμπλουτισμένο ή καλύτερα αποδιδόμενο μέσα από τα φίλτρα των καιρών μας. Πέραν αυτού η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική συνεχίζει να είναι αναπόσπαστο και βασικότατο μέρος της θρησκευτικής λατρείας ενώ από την άλλη εξακολουθούν ακόμα να υπάρχουν σε όλο τον κόσμο Σουφιστικές Αδελφότητες, οι οποίες εξακολουθούν να καλλιεργούν το πνεύμα και την ψυχή τους, να εκφράζονται μέσα από την εν λόγω μουσική παράδοση.
–Μακάμ και Οκτώηχος… είναι λέτε μια κοινή μουσική γλώσσα, επειδή εκφράζουν βαθύτερα συναισθήματα ή έχουν κοινή απώτερη καταγωγή, ή και τα δύο;
–Η κοινή μας ανάγκη έκφρασης βαθύτερων συναισθημάτων μέσα από τη γλώσσα της τροπικής μουσικής της Ανατολής είναι μέρος της ιδιοσυγκρασίας μας και αδιαμφισβήτητα της πολιτισμικής μας κουλτούρας. Ο κόσμος της βυζαντινής μουσικής και του συστήματος της Οκτωήχου, πάνω στο οποίο βασίζεται, σε αντιστοιχία με εκείνον του συστήματος των Μακάμ που συναντάται στη σουφιστική και οθωμανική μουσική παράδοση είναι ισχυρά αλληλένδετοι, τόσο εθνομουσικολογικά όσο και πρακτικά. Ουσιαστικά οι βασικότερες πηγές αυτού που θεωρείται ως τροπική μουσική της Ανατολικής Μεσογείου δεν είναι άλλες από τις ήδη ανεπτυγμένες προ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μουσικές παραδόσεις της βυζαντινής, αραβικής και περσικής μουσικής. Αναλόγως του πλαισίου, θρησκευτικού, κοινωνικού, γεωγραφικού κτλ. μέσα στο οποίο ευδοκιμούσε η κάθε μορφή χαράκτηκε και η ανάλογη πορεία της μέσα στους αιώνες, διατηρώντας όμως σε τεράστιο βαθμό τον πρωτόλειο ομοιογενή πυρήνα της.
Αξιοθέα: Σημείο καλλιτεχνικού διαλόγου
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΤΗΣ: Θεωρώ πως τόσο η βυζαντινή αλλά και η σουφιστική μουσική παράδοση και κατ’ επέκταση η λεγόμενη οθωμανική μουσική έχουν αιώνες τώρα αποδείξει τη διαχρονικότητά τους, όντας παράλληλα αποκομμένες από την όποια συνθήκη «μουσειοποίησης», λέει ο μουσικός Γιάννης Κουτής.
–Πρόσφατα βρέθηκες και στη Βενετία, με τον Kudsi Erguner… η Δύση πόσο κοντά είναι στις ιερές μελωδίες της Ανατολής;
–Πρόσφατα είχαμε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε σε έναν μοναδικό χώρο στο San Giorgio Maggiore της Βενετίας την ίδια θεματολογία αλλά σε αυτή την περίπτωση αποδιδόμενη από μία 10μελή βυζαντινή χορωδία από εξαιρετικούς Κύπριους ψάλτες και μία 10μελή χορωδία Σούφι τραγουδιστών, χορωδίες οι οποίες δημιουργήθηκαν αποκλειστικά γι’ αυτό τον σκοπό. Εκτός από τον Kudsi Erguner είχαμε τη χαρά να έχουμε μαζί μας τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Reza Mirjalali, δύο μουσικούς τους οποίους εκτιμώ βαθύτατα. Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή η συναυλία έγινε πραγματικότητα χάρη στην οικονομική υποστήριξη του Leventis Foundation και του Fondazione Giorgio Cini. Τέτοιου είδους θεματολογίες αγκαλιάζονται ένθερμα από τον κόσμο της Δύσης μιας και η ιδιομορφία του χαρακτήρα και του ήχου αυτών των παραδόσεων έχουν την ικανότητα να κεντρίζουν το ενδιαφέρον του ακροατή από όποια γωνιά του κόσμου και αν προέρχεται. Δεν είναι άλλωστε σύμπτωση η επιβίωση και συνεχής άνθηση των μουσικών αυτών παραδόσεων καθώς και η εξάπλωσή τους πλέον σε όλο τον κόσμο.
–Παίζετε στην Αξιοθέα… λίγα μόνο μέτρα μακριά από τον τεκέ των Μεβλεβήδων της Λευκωσίας… λίγο πιο πέρα οι ορθόδοξοι ναοί του Αγίου Κασσιανού και άλλων, και κάπου στο μέσο και ο καθεδρικός των Λατίνων, η Αγία Σοφία… Πώς το προσλαμβάνεις ως συνθήκη;
–Θα μπορούσα να πω πως ο χώρος της Αξιοθέας ποτίστηκε χρόνια τώρα με πρωτεργάτη τον αείμνηστο Μιχάλη Πιερή, και εξακολουθεί να ποτίζεται με μια θάλασσα από πλειάδα μουσικών κουλτουρών του κόσμου, γεγονός που τον καθιστά ως ένα ιδιαίτερης σημασίας σημείο διασταύρωσης, συνάντησης και καλλιτεχνικού διαλόγου. Από την άλλη η ευτυχής σύμπτωση της τοποθεσίας του θεωρώ πως έρχεται ως εκ του φυσικού να επισφραγίσει τρόπον τινά την «πολυ-εθνική» πολιτισμική υπόσταση της Κύπρου και σε αυτή την περίπτωση της Λευκωσίας. Είναι μία συνθήκη η οποία μας δημιουργεί ανάταση πνεύματος και ιδιαίτερη έμπνευση καθιστώντας μας τυχερούς του να είμαστε μέρος αυτής της μουσικής παρουσίασης, σε αυτόν τον μοναδικό χώρο. Μιας παρουσίασης που θεμέλιο σκοπό έχει την ανάδειξη των πολυάριθμων κοινών χαρακτηριστικών που συνδέουν τις κοινότροπες παραδόσεις της βυζαντινής και σούφι μουσικής στο πλαίσιο των «Ιερών Μελωδιών της Κύπρου».
Πληροφορίες
«Ιερές Μελωδίες της Κύπρου», Kudsi Erguner, καλλιτεχνικός διευθυντής, νέι, Γιάννης Κουτής, έρευνα, ούτι, φωνή, Νίκος Ανδρίκος, λάφτα, φωνή. 9 Ιουλίου, ώρα 8:30 μ.μ. Πολιτιστικό Κέντρο Πανεπιστημίου Κύπρου «Μιχάλης Πιερής», Αρχοντικό Αξιοθέας, Αξιοθέας 7, Λευκωσία.
