Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Αφουγκράσου» ονομάζεται η πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση που διοργανώνεται από τον συνθέτη και ερευνητή Δημήτρη Σάββα, στο πλαίσιο του φεστιβάλWindcraft Fest 2025, το Σάββατο 26 Ιουλίου. O Δημήτρη Σάββα διοργανώνει έναν ηχοπερίπατο στα Κατύδατα, την έδρα του Φεστιβάλ, και πρόκειται για δράση που εντάσσεται στο πεδίο της ακουστικής οικολογίας, που Δημήτρης Σάββα μάς εξηγεί στη συνέντευξή του στην «Κ» και κατά πόσο αυτή είναι στη διαδεμομένη στη χώρα μας. Ο Δημήτρης Σάββα λέει πως στην Κύπρο δεν έχει αναγνωριστεί ούτε η πολιτισμική ούτε η οικολογική αξία των ηχοτοπίων, και δεν αντιμετωπίζονται ουσιαστικά τα βασικά προβλήματα ηχορύπανσης, αν και η Κύπρος έχει καταγραφεί ως μία από τις ευρωπαϊκές χώρες όπου σχεδόν το 50 % του αστικού πληθυσμού εκτίθεται σε μη ασφαλή επίπεδα θορύβου.
–Εξηγήστε μας τι σημαίνει ακουστική οικολογία;
–Η ακουστική οικολογία είναι το διεπιστημονικό πεδίο που μελετά τις σχέσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και το ακουστικό του περιβάλλον. Εξετάζει τόσο τις επιβλαβείς επιπτώσεις της ηχορύπανσης όσο και την οικολογική, πολιτιστική και αισθητική σημασία των ηχοτοπίων, προωθώντας την ενεργή συνειδητή ακρόαση ως μέσο κατανόησης και διαχείρισης του ακουστικού περιβάλλοντος. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ακουστική οικολογία, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν στον ιστότοπο της Ελληνικής Εταιρείας Ακουστικής Οικολογίας για σχετικά επιστημονικά άρθρα στην ελληνική γλώσσα, καθώς και στην ιστοσελίδα του Διεθνούς Φόρουμ Ακουστικής Οικολογίας (Word Forum of Acoustic Ecology) για σχετικά επιστημονικά άρθρα στην αγγλική γλώσσα.
–Πόσο διαδεδομένη είναι στη χώρα μας;
–Θα έλεγα ότι η ακουστική οικολογία, γενικά στη χώρα μας δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη. Στην Κύπρο έχουν γίνει περιστασιακά σχετικές δράσεις προώθησής της, όπως ηχοπερίπατοι στο πλαίσιο ακαδημαϊκών συνεδρίων αλλά και ως παιδαγωγικές δραστηριότητες στη μέση εκπαίδευση. Όσον αφορά τη δική μου προσπάθεια προώθησης της ακουστικής ογκολογίας, έχω διοργανώσει – ως μέρος της μεταδιδακτορικής μου έρευνας με τίτλο «Ηχοτοπία των Δασών της Κύπρου και Ακουστική Οικολογία» – δημόσιες σχετικές δράσεις: ενημερωτικά σεμινάρια, ηχοπεριπάτους στο Αλμυρολίβαδο Τροόδους και εργαστήρια σύνθεσης ηχοτοπίων με αναφορά στην ακουστική οικολογία.
–Τι θα περιλαμβάνει ο ηχοπερίπατος στα Κατύδατα;
–Η συγκεκριμένη δράση θα ξεκινήσει με μια σύντομη θεωρητική αναφορά στην ακουστική οικολογία και το ηχοτοπίο. Θα ακολουθήσει ένας σύντομος ηχητικός διαλογισμός, βασισμένος στην πρακτική της «Βαθιάς Ακρόασης» της Πωλίν Ολιβέρος. Στη συνέχεια θα ξεκινήσει η κατ’ εξοχήν δράση, κατά την οποία θα περπατήσουμε αργά και σιωπηλά σε μια προκαθορισμένη διαδρομή, εστιάζοντας στα ηχητικά ερεθίσματα που θα δεχόμαστε. Κατά τη διάρκεια του ηχοπεριπάτου θα σταματήσουμε σε συγκεκριμένα σημεία για να αφουγκραστούμε τα διάφορα ηχοτοπία. Στο τέλος της διαδρομής, όσοι επιθυμούμε, θα μοιραστούμε την εμπειρία που βιώσαμε ο καθένας ξεχωριστά και θα συζητήσουμε θέματα που σχετίζονται με την ενεργή ακρόαση και την ακουστική οικολογία.
–Γίνεται προηγουμένως κάποιου είδους χαρτογράφηση για το πού θέλετε να οδηγήσετε την ακοή και τις αισθήσεις;
–Ναι, ο οδηγός της ηχοπεριπατητικής δράσης συνήθως εξερευνά εκ των προτέρων την περιοχή, ώστε να εντοπίσει ηχητικά περιβάλλοντα – ηχοτοπία, των οποίων η εναλλαγή κατά τη διάρκεια της περιπατητικής διαδρομής αναδεικνύει ποικίλους ήχους και διαφορετικά ηχητικά χαρακτηριστικά και φαινόμενα.
Ας σκεφτούμε πόσο συχνά ακούμε με συγκέντρωση τους ήχους της φύσης όταν βρισκόμαστε σε έναν τέτοιο χώρο. Και έπειτα, ας σκεφτούμε πώς νιώθουμε όταν βρισκόμαστε σε ένα εκδρομικό σημείο στο βουνό με πολύ κόσμο, όπου αντί να ακούμε τη φύση που μας περιβάλλει, ακούμε μουσικές και θορύβους από διάφορες πηγές. ©Konstantinos Kepolas
–Πώς μπορεί να οριστεί η πολιτισμική αξία των ήχων και των ηχοτοπίων;
–Η πολιτισμική αξία των ήχων και των ηχοτοπίων δεν μπορεί, κατά τη δική μου άποψη, να οριστεί με ακρίβεια. Συνήθως σχετίζεται άμεσα με ήχους που προέρχονται από μέρη και αντικείμενα πολιτισμικής σημασία ς, όπως οι καμπάνες των εκκλησιών ή ο αργαλειός. Ταυτόχρονα, ηχοτοπία από λαϊκές αγορές, παραδοσιακά πανηγύρια, γάμους ή κηδείες, επειδή συνδέονται με τις εμπειρίες, τις μνήμες και τις πρακτικές μιας κοινότητας, μπορούν –σε μια διευρυμένη προοπτική– να θεωρηθούν πολιτισμικά πολύτιμα. Για μένα προσωπικά μεγαλύτερη πολιτισμική αξία έχει η ανάπτυξη της ενεργής και συνειδητής ακρόασης των ήχων και των ηχοτοπίων που μας περιβάλλουν. Αυτή η στάση μάς οδηγεί να αντιληφθούμε το ευρύ φάσμα της ηχητικής ποικιλομορφίας: από τα πλούσια, πολυεπίπεδα ηχοτοπία της φύσης μέχρι τα θορυβώδη, μηχανικά, μονότονα και εκκωφαντικά ηχοτοπία της πόλης. Πέρα από τα υπόλοιπα σημαντικά οφέλη της, αυτή η ακουστική στάση μάς φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση της σχέσης μας με το περιβάλλον: πώς εμείς διαμορφώνουμε το ηχοτοπίο και πώς αυτό μας επηρεάζει, επιβεβαιώνοντας επιστημονικές μελέτες που τεκμηριώνουν τόσο τα προβλήματα υγείας που προκαλεί η ηχορύπανση, όσο και τα οφέλη της ηρεμίας, γαλήνης και βαθύτερης σύνδεσης που προσφέρουν τα ήσυχα ηχοτοπία της φύσης.
Ως επακόλουθο αυτής της σχέσης και της παρατήρησής της, θα έλεγα ότι προσωπικά με ενδιαφέρει περισσότερο η οικολογική αξία των ηχοτοπίων. Όχι μόνο ως δείκτης υγείας της φύσης και της βιοποικιλότητας, αλλά και ως αναγνώριση της αισθητικής-πολιτισμικής τους σημασίας. Ας σκεφτούμε πόσο συχνά ακούμε με συγκέντρωση τους ήχους της φύσης όταν βρισκόμαστε σε έναν τέτοιο χώρο. Και έπειτα, ας σκεφτούμε πώς νιώθουμε όταν βρισκόμαστε σε ένα εκδρομικό σημείο στο βουνό με πολύ κόσμο, όπου αντί να ακούμε τη φύση που μας περιβάλλει, ακούμε μουσικές και θορύβους από διάφορες πηγές. Το ίδιο ισχύει και για την παραλία: πώς διαφοροποιείται η εμπειρία μας όταν βρισκόμαστε σε μια απομονωμένη ακτή, όπου μπορούμε να ακροαστούμε καθαρά το φυσικό ηχοτοπίο, σε αντίθεση με μια παραλία όπου επικρατεί βαβούρα από δυνατή μουσική μαγαζιών ή φορητών ηχείων.
Η οικολογική-πολιτισμική αξία των ηχοτοπίων δεν εντοπίζεται μόνο στο περιβάλλον αυτό καθεαυτό, αλλά και στην ικανότητά μας να τα ακούμε ενεργά και συνειδητά, να τα αντιλαμβανόμαστε με λεπτομέρεια και να τα βιώνουμε ουσιαστικά και ολοκληρωμένα.
–Στην Κύπρο έχουμε αναγνωρίσει την αξία τους;
–Στην Κύπρο δεν θα έλεγα ότι έχει αναγνωριστεί ούτε η πολιτισμική ούτε η οικολογική αξία των ηχοτοπίων, όπως και ούτε αντιμετωπίζονται ουσιαστικά τα βασικά προβλήματα ηχορύπανσης. Όσον αφορά τις έννοιες της ενεργούς και συνειδητής ακρόασης, της ακουστικής οικολογίας, του ηχοτοπίου και τις πρακτικές που ενισχύουν την ακουστική μας αντίληψη, πραγματοποιούνται μόνο λίγες και περιστασιακές δράσεις, χωρίς να υπάρχει ευρύτερη παιδεία ή καλλιεργημένη κουλτούρα γύρω από αυτά τα ζητήματα.
Αυτή η έλλειψη δεν αφορά μόνο στην κοινωνική ευαισθητοποίηση, αλλά και στον σχεδιασμό δημόσιων και κοινόχρηστων χώρων όπως πάρκα, νοσοκομεία ή πλατείες. Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, για παράδειγμα, το ακουστικό περιβάλλον ενός πάρκου εξετάζεται από ειδικούς ήδη από τη φάση του σχεδιασμού με στόχο την απομόνωση των θορύβων της κυκλοφορίας και τη δημιουργία ζωνών ησυχίας, με αποδεδειγμένα οφέλη για την ανθρώπινη υγεία. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η Κύπρος έχει καταγραφεί ως μία από τις ευρωπαϊκές χώρες όπου σχεδόν το 50 % του αστικού πληθυσμού εκτίθεται σε μη ασφαλή επίπεδα θορύβου, μια πραγματικότητα που, προς το παρόν, δεν φαίνεται να προκαλεί, ως θα έπρεπε, ιδιαίτερες αντιδράσεις, ούτε από το κοινό ούτε από το κράτος ούτε καν από τις οικολογικές οργανώσεις.
Πληροφορίες
«Αφουγκράσου», Ηχοπερίπατος στα Κατύδατα με τον Δημήτρη Σάββα, Σάββατο 26 Ιουλίου, Κατύδατα, ώρα 17:15-18:30.
