Kathimerini.gr
Είναι από τους διασημότερους μυθιστορηματικούς ήρωες που τα καμώματά του προκαλούν την ίδια ώρα αποστροφή και κρυφό θαυμασμό. Ενας νοσηρός ερωτύλος που καταργεί κανόνες, παραβιάζει συμβάσεις, άπιστος και άθεος, αμετανόητος αλλά αναγνωρίσιμος ανάμεσά μας εδώ και αιώνες. Ο «Δον Ζουάν» του Μολιέρου έγινε αντικείμενο σκανδάλων και λογοκρισίας πριν από 352 χρόνια όταν ανέβηκε πρώτη φορά στη σκηνή και έκτοτε, έρχεται και επανέρχεται μέσω της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου λες και μας στοιχειώνει.
Μα ποιος είναι αυτός ο ήρωας-μύθος; Είναι ο αιώνιος εραστής που σκανδαλίζει ή «μια ουτοπική επανάσταση του ανθρώπου απέναντι σε ό,τι υποδύεται σταθερότητα, γεμάτη θύματα, πραγματικά και φανταστικά» όπως υποστηρίζει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός; Στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση παρουσιάζεται μια σύγχρονη εκδοχή που θα παίζεται έως τις 19/2 στην κεντρική σκηνή με τίτλο: «Δον Ζουάν. Επίσκεψη στον μύθο του Δον Ζουάν και στο κείμενο του Μολιέρου».
Η «Κ» παρουσιάζει δύο ηθοποιούς διαφορετικής γενιάς, τον 90χρονο Γιάννη Βογιατζή και τον 32χρονο Ντένη Μακρή, οι οποίοι περιγράφουν τον ήρωα - αίνιγμα μέσα από τους δικούς τους ρόλους.
Μια μηχανή του σεξ
Η πρώτη επαφή του Γιάννη Βογιατζή με το συγκεκριμένο έργο του Μολιέρου έγινε τα χρόνια της δραματικής σχολής του Εθνικού, όπου έπαιζε τον Σγαναρέλο, τον υπηρέτη του καρδιοκατακτητή. Τώρα παίζει τον Δον Κάρλος, τον αδερφό της γυναίκας του ήρωα, της Ελβίρας.
«Ενας καλός άνθρωπος που θέλει να μονομαχήσει για να ξεπλύνει τη ντροπή της οικογένειας. Ο αδερφός που ζητάει εκδίκηση και ομολογεί πως είτε νικήσει στη μονομαχία είτε πεθάνει θα βγει ζημιωμένος, διότι θα αναγκαστεί να φύγει από το βασίλειο. Τότε, προκειμένου να υπερασπιστείς την τιμή σου, έπρεπε να πεθάνεις έντιμα παρά να ζεις ανέντιμα. Ετσι ρομαντικά χρόνια ήταν και τα ανεβάσματα του Δον Ζουάν στο ξεκίνημά μου. Τώρα ο ρομαντικός άνθρωπος θεωρείται γραφικός. Η εποχή είναι πιο ωμή και φοβάμαι μήπως εν τέλει είναι και πιο αληθινή.
Την υπερβολική ευγένεια ο κόσμος την αντιλαμβάνεται ως κάτι ψεύτικο, γιατί βέβαια προέχει η επιβίωσή του, οπότε έχει οδηγηθεί στον ωμό ρεαλισμό». Τότε τον ρόλο έπαιζε ηθοποιός - κωμικός. «Τώρα δεν υπάρχουν ευτυχώς αυτοί οι διαχωρισμοί. Ο Δον Ζουάν στη γενιά μου ήταν ο ζεν πρεμιέ, ένας γοητευτικός αλήτης, μια μηχανή του σεξ που κάνει οτιδήποτε για να κατακτήσει μια γυναίκα».
Σήμερα, Δον Ζουάν χαρακτηρίζουμε «αυτόν που παριστάνει τον ακαταμάχητο. Θυμάμαι τη μητέρα μου όταν μιλούσε για άντρες που ενοχλούσαν, έλεγε: “α, τον γελοίο!”. Ο Δον Ζουάν αντιπροσωπεύει αυτό που δεν εκτιμάς. Δεν μπορείς να τον πεις “πόρνη”, μπορείς όμως να θεωρήσεις ανέντιμη τη συμπεριφορά του. Υπάρχουν, ωστόσο, γυναίκες που γοητεύονται από το πρότυπο του κυνηγού, παρότι η ανεξαρτησία έκανε και τις ίδιες κυνηγούς. Εχει ενδιαφέρον που ο Μαρμαρινός παρουσιάζει τον ήρωα με μια νέα ματιά, η οποία αναδεικνύει όσα τα παλιότερα χρόνια έκρυβαν σε χαρτί πολυτελείας. Στη ζωή σημασία έχει το περιεχόμενο».
Από τους πρώτους που πηγαίνουν στο θέατρο, όλοι το λένε για τον Γιάννη Βογιατζή. «Αισθάνομαι λυτρωμένος στο θέατρο και το μυαλό μου ελεύθερο όταν είμαι στη σκηνή. Σεισμός να γίνει, θα συνεχίσω να παίζω. Βλέπετε κάνω θέατρο για να ζήσω. Ζωή για μένα δεν είναι ο έρωτας και το φαγητό αλλά η ψυχή μου, η χαρά μου. Οτιδήποτε κι αν γινόταν θα γινόμουν ηθοποιός. Το είχα πει στον Χορν και το κατάλαβε». Και το έπραξε. Αφησε την Ανωτάτη Βιομηχανική και τη δημοσιογραφία στην εφημερίδα «Εμπρός» δίπλα στον Σπύρο Μελά. «Βρήκα τον δρόμο μου. Εγώ άρχισα το θέατρο από το... νήπιο. Θυμάμαι πόσο εύκολα μάθαινα τα ποιήματα, τα παραμύθια, τις διηγήσεις. Η μητέρα μου με υποστήριζε, ο πατέρας, δικαστής στο επάγγελμα δεν μπορούσε να δεχθεί τον γιο του “θεατρίνο”. “Ούτε με τον ηθοποιό Γιάννη Βογιατζή έχω σχέση”, δηλαδή εμένα τον γιο του, έλεγε όταν τον ρωτούσαν, “ούτε με τον τραγουδιστή” που ήταν ανιψιός και βαφτισιμιός. Σε αντίθεση με όσα μου λένε στον δρόμο “εσείς οι παλιοί ηθοποιοί!”, εγώ πιστεύω τη ματιά και την ορμή των νέων καλλιτεχνών».
«Το φυσικό φαινόμενο»
Αυτή τη γενιά των νέων καλλιτεχνών που λέει ο Γιάννης Βογιατζής, εκπροσωπεί ο Ντένης Μακρής. Επτά χρόνια ηθοποιός, απόφοιτος κι αυτός της δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου και υποψήφιος για το βραβείο «Χορν», συνεργάστηκε με τους Νίκο Καραθάνο, Μιχαήλ Μαρμαρινό, Χρήστο Θεοδωρίδη, Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων, Θωμά Μοσχόπουλο, Βίκτωρα Αρδίττη, Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο, Δημήτρη Καταλειφό, Ελένη Σκότη αλλά και τον εικαστικό, συγγραφέα, χορογράφο και σκηνοθέτη Γιαν Φαμπρ επί δύο χρόνια.
«Το έργο ξεπερνάει το πρώτο ανάγνωσμα που είναι το άναρχο του έρωτα που διατυπώνεται με πολλούς τρόπους από την πρώτη σελίδα έως την τελευταία. Περικλείει κομμάτια από κάθε μεριά της ζωής, με έναν κοινωνικό, πολιτικό, ανθρωπιστικό χαρακτήρα. Είναι κείμενο με βάθος στο οποίο, όπως σε κάθε κλασικό έργο, βρίσκεις κομμάτια από τον εαυτό σου. Σε πρώτο επίπεδο μοιάζει με έναν αναρχικό τύπο, αντιδραστικό σε κάθε τι που τον περιορίζει. Ομως ο Δον Ζουάν δεν κατατάσσεται. Είναι σαν ένα φυσικό φαινόμενο που δεν μπορεί να ορίσεις ούτε να περιορίσεις. Προχωράει πέρα από τον τύπο του ακόλαστου που έχει πέραση στις γυναίκες».
Ο Φρανσίσκ που υποδύεται «είναι ένας άνθρωπος που έχει αποφασίσει να ζήσει στο δάσος. Είναι ο φτωχός που συναντά ο Δον Ζουάν, μια ακόμη αντίστιξη του έργου σε σχέση με την αυτάρκεια που μπορεί να έχει ο άνθρωπος ως προς τα υλικά κι όχι μόνο αγαθά. Είναι ένας άνθρωπος που έχει μια αυτονομία, χωρίς να χρειάζεται στέγη ή τα απαραίτητα δίπλα του. Δεν θέλει πολλά ούτε κυνηγάει πολλά. Εχει επιλέξει αυτό που είναι».
Ενας διαφορετικός ρόλος από τον τηλεοπτικό που υποδύεται ο Ντένης Μακρής στο επιτυχημένο «Ταμάμ». «Μια παράσταση που είδα στα 22 μου με έκανε να παρακολουθώ περισσότερο θέατρο, να σκέφτομαι, να γράφω, κι όλο αυτό με οδήγησε να δοκιμάσω ο ίδιος να αφηγηθώ ιστορίες». Η σχολή οδοντοτεχνικής που ξεκίνησε ξεχάστηκε. Τώρα, έπειτα από επτά χρόνια, το θέατρο είναι «μια διαρκής υπενθύμιση για να μην απουσιάζει η συνείδηση σε ό,τι κάνω».
Με τον Γιαν Φαμπρ
Ο θεατρικός πλουραλισμός τον χαροποιεί αλλά επίσης τον θυμώνει. Οσο για τη συνεργασία με τον Φαμπρ, «προέκυψε έπειτα από πολλές επώδυνες ακροάσεις σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. Από την Ελλάδα πήραν έναν μόνο. Τελικά, 15 άνθρωποι από διάφορες χώρες κάναμε την παράσταση, ένα ριμέικ της πρώτης του δουλειάς που έκανε το 1984. Αλλες συνθήκες με άλλο πλαίσιο».
Τι είχαν αυτοί που δεν έχουμε εμείς; «Πρόβα στην πρόβα. Από το τρέινινγκ μέχρι τον χορό, τη γιόγκα, τις εργασίες ήταν σκληρή δουλειά σε όλη την καλλιτεχνική γκάμα. Επρεπε να μπεις και να το υπηρετήσεις. Αυτό που έχουμε στην Ελλάδα είναι ότι βλέπουμε τα πράγματα έξω από τους τίτλους. Κάτι που διέκρινα στους μεσογειακούς λαούς σε σχέση με τους βόρειους είναι επίσης η κρίση». Ποια είναι η γνώμη του για το ελληνικό φιάσκο με τον Φαμπρ; «Εφταιγαν και οι δύο πλευρές. Η ανεπάρκεια που έχουμε πολιτικά, η επιπολαιότητα των αποφάσεων ήταν η μία πλευρά και από την άλλη η καλλιτεχνική αλαζονεία».
Οι περιπέτειες του «Δον Ζουάν»
Ο Μολιέρος κατηγορήθηκε ως άθεος και αναγκάστηκε να προχωρήσει σε περικοπές του κειμένου όταν πρωτοανέβηκε ο «Δον Ζουάν» στο Παλέ Ρουαγιάλ. Ο βασιλιάς του ζήτησε να αποσύρει το έργο, ανανεώνοντας ταυτόχρονα τη δημόσια υποστήριξή του σε αυτόν: αποδέχθηκε να γίνει ο ανάδοχος του πρώτου παιδιού του Μολιέρου και πίστωσε τον θίασό του με γενναία επιχορήγηση και με τον τίτλο του «Βασιλικού Θιάσου».
Ο Μολιέρος απέσυρε την παράσταση και δεν εξέδωσε ποτέ το κείμενο. Πλήρες παρουσιάστηκε το 1841 στο Θέατρο Οντεόν και στην Κομεντί Φρανσέζ το 1847. Ακόμη και το 1947 όταν το ανέβασε ο Λουί Ζουβέ, ο «Δον Ζουάν» μετρούσε μόλις 100 παραστάσεις στην Κομεντί Φρανσέζ. Εκτοτε, το έργο-θύμα των «ορθώς σκεπτόμενων» θεατών καταγράφεται ως κορυφαίο του γαλλικού κλασικού θεάτρου.
«Δον Ζουάν», Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Κεντρική Σκηνή, έως τις 19 Φεβρουαρίου. Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης. Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός. Παίζουν: Γιάννος Περλέγκας, Χάρης Φραγκούλης, Ελενα Μαυρίδου, Γιάννης Βογιατζής, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Τάσος Καραχάλιος, Εφη Γιούση, Adrian Frieling, Ντένης Μακρής, Ilya Algaer.
