Του Παναγιώτη Χριστιά
Το τελευταίο διάστημα οι γαλλόφωνοι χρήστες του διαδικτύου λαμβάνουν σωρεία μικρού μήκους ταινίες και μηνύματα, όλα με επεξεργασία από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης κατά της μετανάστευσης. Ακούγονται λογικοφανή επιχειρήματα κατά των μεταναστών, κατά της φθοράς του δυτικού τρόπου ζωής, κατά της διάβρωσης του κοινωνικού και οικονομικού ιστού που επιφέρουν οι μετανάστες και εν γένει κατά της παρασιτικής, σύμφωνα με τους εμπνευστές τους, παρουσίας εκατοντάδων χιλιάδων «ξένων» στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Τα σποτάκια αυτά δεν έχουν ως μόνο στόχο την επιρροή της κοινής γνώμης στη Γαλλία, ενόψει των επερχόμενων εκλογών. Διαδίδονται μαζικά, καταιγιστικά και ύστερος σκοπός τους είναι η δημιουργία εχθρικού κλίματος κατά των μεταναστών, κοινωνικής πόλωσης και καθημερινής αντιπαράθεσης με τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Η επίθεση δεν απέχει πολύ από τη ναζιστική προπαγάνδα κατά των Εβραίων των δεκαετιών του 1930 και του 1940. Οι μετανάστες κατηγορούνται για όλα τα δεινά της εποχής μας, από την ακρίβεια έως την κοινωνική ανομία και την έλλειψη αλληλεγγύης, χαρακτηριστική του ατομοκεντρικού μοντέλου της νεωτερικότητας.
Σε ένα σατιρικό φιλμάκι, παρακολουθούμε δύο Πολωνούς σε συνέντευξή τους με έναν υπάλληλο του γραφείου μετανάστευσης σε κάποια γαλλική πόλη. Η ερώτηση που απευθύνει στους δύο Πολωνούς ο υπάλληλος είναι γιατί θέλουν να εγκατασταθούν στη Γαλλία. Μήπως φταίει η έλλειψη εργασίας, η ακρίβεια, η στέγαση, η ασφάλεια; Φυσικά δεν είναι τίποτε από όλα αυτά. Οι δυο Πολωνοί απαντούν ότι δεν θα μπορούσαν να παραπονεθούν για τα παραπάνω. «Τότε γιατί;», επιμένει ο υπάλληλος. Παίρνει δε τη σατιρική απάντηση: «Γιατί στη Γαλλία μπορούμε να παραπονιόμαστε για τα πάντα». Είναι φανερό ότι το μήνυμα που περνάει είναι ότι οι Πολωνοί μετανάστες δεν έχουν τίποτε να προσφέρουν στη γαλλική κοινωνία και στη γαλλική οικονομία παρά μόνο μια διαρκή φωνή διαμαρτυρίας κατά των γαλλικών θεσμών. Το μόνο αποτέλεσμα της μετανάστευσης φαίνεται να είναι μια διαβρωτική δράση της μη ικανοποίησης των αιτημάτων των μεταναστών, οι οποίοι δεν έχουν έρθει για να προσφέρουν και να εργασθούν αλλά για να επωφεληθούν από το πλήρως ανεπτυγμένο κοινωνικό πρόγραμμα του γαλλικού κράτους. Σε επόμενο φιλμάκι, ένας αγριεμένος ρήτορας απευθύνει δήθεν ακανθώδη ερωτήματα στο κοινό που τον παρακολουθεί χειροκροτώντας, όπως γιατί δεν μπορούμε να απελάσουμε άνεργους μετανάστες στη Γαλλία. Δεν θα έπρεπε, ρωτάει σε έντονο ύφος ο ακροδεξιός ρήτορας, να μην επιτρέπεται η παραμονή των μεταναστών σε γαλλικό έδαφος αν δεν έχουν εξασφαλίσει επαγγελματική θέση και αν δεν έχουν εισοδήματα από την εργασία τους; Συνεχίζει απαριθμώντας χώρες οι οποίες έχουν ψηφίσει παρόμοιες νομοθεσίες και διερωτάται γιατί και εμείς, οι Γάλλοι, δεν προχωρούμε σε παρόμοια μέτρα.
Οι συγκεκριμένοι ρήτορες βέβαια δεν απευθύνονται ευθέως στους μετανάστες. Απώτερος σκοπός τους είναι να καταγγείλουν το θεσμικό πλαίσιο που έχουν θεσπίσει φιλελεύθεροι και σοσιαλιστές και το οποίο προστατεύει τους μετανάστες. Καταγγέλλουν έτσι την πολιτική αδράνεια όλων των κυβερνήσεων της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας, αφήνοντας σαφές υπονοούμενο ότι μόνο με την εκλογή της ακροδεξιάς στην εξουσία μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Στοχεύουν έναν πληθυσμό κουρασμένο από την παρατεταμένη κοινωνική κρίση στη Γαλλία, έναν ευρωπαϊκό πληθυσμό ταλαιπωρημένο από την ακρίβεια και τις ανατιμήσεις λόγω της επιθετικής οικονομικής δασμών του Αμερικανού Προέδρου Τραμπ και γενικότερα μια μεσαία τάξη, η οποία βλέπει την αγοραστική της δύναμη να χάνεται από τα τέλη της δεκαετίας του προηγούμενου αιώνα. Απευθύνεται κυρίως σε νέες και νέους, οι οποίοι δεν μπορούν πλέον να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους, να βρουν γρήγορα σίγουρη και καλή απασχόληση, να αγοράσουν ακίνητα, να δημιουργήσουν οικογένεια και να πλουτίσουν μέσω της εργασίας τους. Σκοπός της καμπάνιας είναι να εγείρει την αγανάκτηση των Γάλλων και των Ευρωπαίων και να στρέψει την απογοήτευσή τους και τα συναισθήματα που συνδέονται με αυτή κατά των μεταναστών. «Οι μετανάστες είναι η πληγή στο σώμα των ευρωπαϊκών κοινωνιών»: αυτό είναι το μόνο ξεκάθαρο μήνυμα μίσους των εμπνευστών της διαδικτυακής αυτής εκστρατείας.
Στα σύντομα αυτά οπτικοακουστικά προπαγανδιστικά μηνύματα δεν ακούγεται βέβαια κανένας αντίλογος. Οι κατηγορίες φαίνονται να είναι αυταπόδεικτες, χωρίς δυνατότητα απάντησης. Η αγανάκτηση του μισαλλόδοξου ρήτορα, ενισχυμένη από την τεχνητή νοημοσύνη, λειτουργεί αυτοεπιβεβαιωτικά, σαν το συναίσθημά του να είναι αξιωματική αρχή. Κανείς δεν πρέπει να αμφισβητεί την επικινδυνότητα αυτής της καλά και αστραπιαία οργανωμένης εκστρατείας μίσους. Τα φιλελεύθερα καθεστώτα δεν λειτουργούν απαγορευτικά επειδή προστατεύουν την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης. Η ελευθερία του λόγου είναι άλλωστε αυτή που μας δείχνει τη μόνη δυνατή απάντηση, στον βαθμό που θα μπορέσει να προβάλλει με πειστικότητα και αμεσότητα θεωρίες που απαντούν αποτελεσματικά στα μηνύματα μίσους της ακροδεξιάς εκστρατείας. Δύο θεωρίες, μια κοινωνική και μια οικονομική, είναι σε θέση να απαντήσουν στις ψευδείς κατηγορίες και τις σοφιστείες κατά της μετανάστευσης. Η πρώτη αναφέρεται από τον Georg Simmel, ο οποίος στο έργο του «Ο ξένος» εξηγεί ότι μια κοινωνία χωρίς «ξένους» αυτοπαγιδεύεται στην ίδια της την αδιαλλαξία. Οι ξένοι είναι ο κοινωνικός θεσμός που επιτρέπει σε μια κοινωνία να συνδιαλλαχθεί με τον εαυτό της, να αμφισβητήσει τον εαυτό της και να ενδυναμωθεί μέσα από μια συλλογική διαδικασία αυτοελέγχου. Πρόσφατα δε, Αμερικανοί οικονομολόγοι προτάσσουν κατά του αντιμεταστανευτικού προγράμματος Τραμπ την ιδέα της «συμπληρωματικότητας» ανάμεσα σε ντόπιους και ξένους εργαζομένους. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, όταν μετανάστες απελαύνονται, χηρεύουν δύσκολα αναπληρώσιμες θέσεις εργασίας. Με τις θέσεις αυτές των μεταναστών όμως χάνονται μαζί και άλλες, ντόπιων, οι οποίες εξαρτώνται από τις εργασίες που μόνο μετανάστες κάνουν.
* Ο Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
