ΓΛΩΣΣΟ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Ο ορισμός του λάθους συνάδει με την απόκλιση από τη γλωσσική νόρμα η οποία παίρνει τη μορφή του κανόνα σε αυστηρά πλαίσια. Στην αυστηρή αυτή κανονικοποίηση κάποιων συγκεκριμένων προτύπων συμβάλλουν οι διάφορες γραμματικές ή τα διάφορα λεξικά που ορίζουν το σωστό και το λανθασμένο. Βέβαια, όλα αυτά τα εγχειρίδια δεν παρουσιάζουν παρά μόνο μία στατική εικόνα της γλώσσας η οποία δεν αντικατοπτρίζει – και δεν θα μπορούσε άλλωστε – τη ραγδαία εξέλιξη του προφορικού λόγου, αυτού που ονομάζουμε γλώσσα. Έτσι, οι γλωσσικές αλλαγές δεν καταγράφονται στο χαρτί και όλοι οι καταγεγραμμένοι κανόνες αποτελούν νόρμες που είχαν ισχύ μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Σιγά-σιγά η γλωσσική νόρμα που καταγράφεται μέσα στα λεξικά και στις γραμματικές περικλείεται σε μια ατσάλινη ασπίδα και χρησιμοποιείται ως η μία και μοναδική γλωσσική μορφή. Όσοι τολμούν να χρησιμοποιήσουν γραπτά ή προφορικά έναν διαφορετικό γλωσσικό τύπο, στιγματίζονται ως «αμόρφωτοι» ή «διορθώνονται» από τους άριστους γνώστες της επίσημης γραμματικής. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η γλωσσολογία δεν είναι επιστήμη ρυθμιστική αλλά περιγραφική. Δηλαδή, δεν υπηρετεί τη λαθοθηρία και δεν υποδεικνύει το «σωστό» αλλά χρέος της είναι να μελετήσει και να ερμηνεύσει τους λόγους για τους οποίους οι ομιλητές επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν έναν συγκεκριμένο γλωσσικό τύπο και όχι κάποιον άλλον. Η γλώσσα κατασκευάζεται από τους ομιλητές της, δεν είναι ένα μάννα εξ ουρανού, και έτσι δύναται να ενσωματώνει στο σύστημά της ακόμα και στοιχεία που σε προηγούμενη χρονική περίοδο αποτελούσαν αποκλίσεις από τις γλωσσική νόρμα και την επίσημη γραμματική.
Ωστόσο, το ερώτημα που τίθεται είναι αν ο εκπαιδευτικός πρέπει να δέχεται κάθε απόκλιση χωρίς να υποδεικνύει οτιδήποτε στους μαθητές. Ο εκπαιδευτικός δεν είναι γλωσσολόγος και οφείλει να διδάξει τη γλωσσική νόρμα. Παρόλα αυτά, η διδασκαλία αυτή δεν πρέπει να γίνεται μέσα στα αυστηρά κανονιστικά πλαίσια που υποδεικνύουν οι – σχολικές – γραμματικές. Θα πρέπει να γίνει, επίσης, αντιληπτό ότι διάφοροι μηχανισμοί της γλώσσας, που αποτελούν τη βάση για τη γλωσσική εξέλιξη, υποκινούν πολλές φορές αυτά που ονομάζουμε λάθη. Για παράδειγμα, πολλοί είναι αυτοί που χρησιμοποιούν τον εμπρόθετο προσδιορισμό «μετά Χριστού» αντί του τύπου «μετά Χριστόν» που υποδεικνύεται από την επίσημη γραμματική. Το «λάθος» αυτό υποκινείται από τον γλωσσικό μηχανισμό της αναλογίας σύμφωνα με τον οποίο ορισμένες γλωσσικές μορφές σχηματίζονται κατ’ αναλογία κάποιων άλλων. Η αναλογία μαζί με άλλους μηχανισμούς όπως η ενίσχυση και η παρετυμολογία, αποτελεί ένα ισχυρό γρανάζι που έχει την ικανότητα να εξελίξει τη γλώσσα αντικαθιστώντας παλαιότερους τύπους με καινούριους. Ωστόσο, υπάρχουν και τα μεμονωμένα λάθη τα οποία δεν εμπίπτουν σε κάποια διαδικασία ενσωμάτωσης στο γλωσσικό σύστημα ωθούμενα από κάποιο μηχανισμό αλλά δημιουργούνται λόγω ανεπαρκούς γνώσης της γλώσσας από τον χρήστη (π.χ. Πηγαίνο στα σχολείο)
Ο εκπαιδευτικός μπορεί να μην είναι γλωσσολόγος, όμως, οφείλει να αντλήσει γνώσεις από τη γλωσσολογία για να εξηγήσει τη χρήση των γλωσσικών τύπων. Λόγου χάρη, σε περιπτώσεις διπλοτυπίας: θα πρέπει να εξηγήσει στους μαθητές ποιος από τους δύο τύπους είναι προτιμότερος – κυρίως στον γραπτό λόγο. Η προτίμηση αυτή μπορεί να βασίζεται στην ποσότητα χρήσης ή στο αξιολογικό κύρος που λαμβάνει ένας συγκεκριμένος τύπος από τον κοινωνικό περίγυρο. Επιπρόσθετα, ενδείκνυται η χρήση περιγραφικών γραμματικών και λεξικών παρά των αυστηρά δομημένων σχολικών που έχουν ρυθμιστικό χαρακτήρα ετεροκατευθύνοντας τη σκέψη σε μία και μόνο μορφή. Εκείνοι οι οποίοι επιμένουν σε γλωσσικές διορθώσεις τύπων που εκτροχιάζονται από τα επίσημα εγχειρίδια αλλά τυγχάνουν μαζικής χρήσης, απλά δεν γνωρίζουν πώς λειτουργεί η γλώσσα, ούτε ότι ο προφορικός λόγος είναι ένας ζωντανός «οργανισμός» ο οποίος υφίσταται ταχείες διαφοροποιήσεις. Πολλές φορές ο άκρατος συντηρητισμός, η εγωπάθεια, η άγνοια ή οι παρανοήσεις δεν αφήνουν περιθώρια επιστημονικής σκέψης και παράθεσης επιστημονικά τεκμηριωμένων απόψεων. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε τον προπαγανδιστικό ρόλο των εγχειριδίων τα οποία έχουν τη δύναμη να διαμορφώνουν λανθασμένες κρίσεις.
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
