Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Η Επιστροφή της Ιφιγένειας» του Γιάννη Ρίτσου έρχεται από τη βιταμίνα. Στη δράση συμμετέχουν η ηθοποιός Βαρβάρα Χριστοφή και ο μουσικός Δημήτρης Σπύρου, δίνοντας φωνή στο ποιητικό σύμπαν του Ρίτσου, αναδεικνύοντας τον συναισθηματικό και υπαρξιακό πλούτο του κειμένου στο εδώ και τώρα. Ο Δημήτρης Σπύρου μαζί με τη Βαρβάρα Χριστοφή αναμοχλεύουν το κείμενο του Ρίτσου. Για την παράσταση οι δύο συντελεστές μίλησαν στην «Κ» και όπως λέει η κα Χριστοφή η Ιφιγένεια μιλά με γλώσσα σύγχρονη, ποιητική, συμβολική για τη δύναμη του ανθρώπου και την επιστροφή μας σ’ αυτήν. Δεν επιστρέφει για να εξηγήσει ή να δικαιωθεί, αλλά για να διηγηθεί την ιστορία της. Όσο για τη μουσική ο Δημήτρης Σπύρου λέει πως η βάση της μουσικής είναι απλή: «επαναλαμβανόμενα μοτίβα, ήχοι από μέταλλο, ξύλο, τραγουδίσματα και ανάσες, μαζί με στοιχεία από loops και theremin. Όλα αυτά μπλέκονται απαλά, χωρίς να σπρώχνουν το κείμενο, το ακολουθούν, το στηρίζουν, του δίνουν βάθος εκεί που χρειάζεται».
–Γιατί και πώς επιστρέφει η Ιφιγένεια, τι θυμάται και τι έχει ξεχάσει;
–ΒΑΛΑΝΤΩ ΧΡΙΣΤΟΦΗ: Ο Ρίτσος δίνει φωνή στη μυθική Ιφιγένεια των Ατρειδών, η οποία επιστρέφει στην πατρίδα της μετά τη θυσία της και την περιπέτεια χρόνων απουσίας. Η Ιφιγένεια μιλά με γλώσσα σύγχρονη, ποιητική, συμβολική για τη δύναμη του ανθρώπου και την επιστροφή μας σ’ αυτήν. Δεν επιστρέφει για να εξηγήσει ή να δικαιωθεί, αλλά για να διηγηθεί την ιστορία της. Η Ιφιγένεια του Ρίτσου είναι μια μορφή μετέωρη ανάμεσα στην ύπαρξη και τη μνήμη, που θυμάται θραύσματα, εικόνες και ήχους που τη στοιχειώνουν.
–Θυσία, απώλεια… η μνήμη του ανθρώπου είναι πεπερασμένη… Πόσο αντέχει η μνήμη να ζει… επιλέγει τι να θυμάται ο άνθρωπος;
–ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΠΥΡΟΥ: Η μνήμη δεν είναι ούτε απόλυτα πιστή ούτε απόλυτα ειλικρινής. Δεν αποτελεί απλώς ένα αρχείο γεγονότων, αλλά ένα ζωντανό, ασταθές τοπίο που μεταμορφώνεται διαρκώς μέσα στον χρόνο και τις ανάγκες μας. Θυμόμαστε ό,τι μπορούμε να αντέξουμε, ή έστω ό,τι νομίζουμε πως μπορούμε να αντέξουμε. Η μνήμη είναι ταυτόχρονα ευεργεσία και παγίδα. Από τη μία, μας διασώζει, κρατώντας ζωντανά τα ίχνη όσων αγαπήσαμε ή όσων μας καθόρισαν, από την άλλη, μας δεσμεύει, εγκλωβίζοντάς μας σε στιγμές που δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε να αφήσουμε πίσω. Η μεγαλύτερη παγίδα της μνήμης είναι η νοσταλγία που δεν μας επιτρέπει να αντιληφθούμε το τώρα. Πλέον, έχω αποκτήσει μια επιλεκτική και, συχνά, χιουμοριστική μνήμη: ό,τι με πλήγωνε κάποτε, το θυμάμαι χαχανίζοντας, είτε για τη μικρότητα των άλλων είτε για τη δική μου. Είναι βαθιά απελευθερωτικό να αντιληφθείς ότι ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος μιας ψευδαίσθησης. Κι έτσι, ό,τι συμβαίνει γύρω σου καταλήγει να σου προκαλεί, αν όχι συγκίνηση, τουλάχιστον γέλιο.
–Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς την έννοια της παρηγοριάς…;
–Δ.Σ.: Παρηγοριά για τον άλλον δεν είναι να προσπαθήσεις να διορθώσεις τον πόνο του ούτε να του δώσεις συμβουλές. Παρηγοριά είναι να σωπάσεις και να ακούσεις. Προτέρημα στον άνθρωπο δεν είναι να ξέρει να μιλάει όμορφα, αλλά να ξέρει πότε πρέπει απλώς να ακούει.
Προσωπική μου παρηγοριά είναι η γνώση ότι ο άνθρωπος είναι ένα μικροσκοπικό, αδύναμο ον μέσα σε ένα τεράστιο σύμπαν και αυτό τελικά είναι που μας κάνει όλους ίσους, όσο κι αν κανείς δεν θέλει να το παραδεχτεί. Η Ιφιγένεια του Ρίτσου, με την αφήγησή της, προσπαθεί να παρηγορηθεί και να παρηγορήσει.
–Με ποιον τρόπο η Ιφιγένεια του Ρίτσου ενδιαφέρεται για την ελευθερία του ατόμου;
–Β.Χ.: Η Ιφιγένεια του Ρίτσου, μια γυναίκα που υπήρξε σύμβολο θυσίας, ξαναγεννιέται ως σύμβολο συνείδησης και προσωπικής αξιοπρέπειας. Δεν είναι πια η άβουλη κόρη που θυσιάζεται για έναν συλλογικό σκοπό που ποτέ δεν επέλεξε. Στην εκδοχή του Ρίτσου, η Ιφιγένεια στέκεται με δική της βούληση απέναντι στη ζωή και στη μνήμη, επιμένοντας να ορίσει η ίδια τον εαυτό της. Γνωρίζει ότι η ελευθερία του ανθρώπου δεν είναι απόλυτη. Ότι τα βασικά σημεία της ύπαρξής μας, το πού, το πότε, το γιατί υπάρχουμε, είναι προκαθορισμένα. Όμως μέσα σε αυτά τα όρια, διεκδικεί το πιο ουσιαστικό κομμάτι της ανθρώπινης ελευθερίας: την επιλογή. Επιλέγει τη στάση της, επιλέγει τη μνήμη της, επιλέγει την αξιοπρέπειά της. Και αυτή η επιλογή δεν είναι απλώς μια λογική πράξη, είναι μια πράξη βαθιά γυναικείας φύσης: μια δύναμη ήρεμη, αθόρυβη, αλλά ανυποχώρητη. Δεν χρειάζεται να κραυγάσει ούτε να συγκρουστεί, η δύναμή της εκφράζεται στη σιωπηλή αποφασιστικότητα με την οποία υπερασπίζεται το δικαίωμά της να υπάρχει με τους δικούς της όρους.
–Η μουσική που επέλεξες τι δρόμο ακολουθεί;
–Δ.Σ.: Συνήθως όταν γράφω μουσική για ένα κείμενο προσπαθώ να δω τον άνθρωπο που έχω απέναντί μου πίσω από τις λέξεις. Να πιάσω τον τρόπο που αναπνέει, που κινείται, που σκέφτεται. Σαν να ράβω ένα ρούχο ειδικά για εκείνον. Έτσι και τώρα η μουσική του έργου είναι ένα κουστούμι για τη Βαρβάρα ανάλογα με το πώς αναπνέει, πώς υπάρχει και πώς σκέφτεται, έχοντας ως χρωματικές παλέτες τα χρώματα του κειμένου.
Η βάση της μουσικής είναι απλή: επαναλαμβανόμενα μοτίβα, ήχοι από μέταλλο, ξύλο, τραγουδίσματα και ανάσες, μαζί με στοιχεία από loops και theremin. Όλα αυτά μπλέκονται απαλά, χωρίς να σπρώχνουν το κείμενο, το ακολουθούν, το στηρίζουν, του δίνουν βάθος εκεί που χρειάζεται. Στόχος μου ήταν να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που να στηρίζει τη φωνή της Ιφιγένειας, να την κρατά ζωντανή, χωρίς να τη βαραίνει ή να την οδηγεί αλλού. Να είναι συνοδοιπόρος.
–Πώς αντιλαμβάνεσαι την Ιφιγένεια του Ρίτσου και ποια διάστασή της φέρνεις στη σκηνή;
–Β.Χ.: Αυτό που με συγκινεί βαθιά σε αυτό το αριστουργηματικό κείμενο του Γιάννη Ρίτσου – και χαίρομαι που μου δίνεται η ευκαιρία να το μοιραστώ με το κοινό – είναι η ένταση της ανθρώπινης δύναμης και ευαλωτότητας, η αξιοπρέπεια, καθώς και οι υπαρξιακές αγωνίες που γεννιούνται μέσα από τον πόνο και την απώλεια. Η Ιφιγένεια του Ρίτσου είναι ο καθένας από εμάς· μέσα από τις μνήμες και την περιπέτεια της ζωής επιστρέφουμε για να ανακαλύψουμε – ή και να επαναπλάσουμε – τον ίδιο μας τον εαυτό. Στη σκηνή με ενδιαφέρει να αναδείξω την έντονη ποιητικότητα του λόγου, αλλά και μια ηρωίδα με βαθιά ψυχική δύναμη, αποφασιστικότητα, πρόθυμη να μοιραστεί, να παρηγορήσει και να παρηγορηθεί, να γιατρέψει και να γιατρευτεί.
Πληροφορίες
Παραστάσεις: Λεμεσός, Ξυδάδικο, Γενεθλίου Μιτέλλα 34, 23, 24 και 25 Μαΐου. Λευκωσία, 30 Μαΐου, Θέατρο Χώρα, Κοραή 1, Πλατεία Αρχιεπισκοπής. Έναρξη παραστάσεων 8:30 μ.μ.
Κρατήσεις τηλέφωνο 96 680405
