Η Σύνοδος Κορυφής για την ειρήνη στη Γάζα είχε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που αποκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο κάθε ηγέτης αντιλαμβάνεται τη θέση του στο διεθνές πολιτικό γίγνεσθαι. Είχε ηγέτες με πραγματική πυγμή και αναγνώριση, είχε άλλους που φαιδρύνουν την πολιτική, είχε εθελόδουλους και δουλοπρεπείς, είχε ηγέτες που έγιναν αντικείμενα χλευασμού, είχε ηγέτες που ο πρόεδρος των ΗΠΑ δεν συμπαθεί και είχε ηγέτες αδιάφορους, οι οποίοι είτε πήγαν για να εξασφαλίσουν μια φωτογραφία για τα προσωπικά τους μέσα κοινωνικής δικτύωσης είτε προσκλήθηκαν απλώς για να γεμίσουν το φόντο, ώστε να μην είναι άδεια η πανηγυρική φωτογραφία. Με άλλα λόγια, ζυγίστηκε η αξιοπρέπεια των ηγετών και μετρήθηκε η αξία που ο καθένας και η καθεμία προσδίδει στον εαυτό του/της.
Η έννοια της αξιοπρέπειας, βαθιά ριζωμένη στην ανθρώπινη ύπαρξη και τη φιλοσοφική σκέψη, αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, ιδίως όσον αφορά τη θέση και την αναγνώριση των μικρών κρατών. Ενώ η ανθρώπινη αξιοπρέπεια έχει αποτελέσει θεμέλιο λίθο του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αξιοπρέπεια των κρατών, και ειδικότερα των μικρών, συχνά παραβλέπεται ή υποτιμάται από τις ηγεμονικές δυνάμεις.
Η φιλοσοφική θεμελίωση της αξιοπρέπειας είναι πολύπλοκη και πολυδιάστατη. Ο Ιμμάνουελ Καντ τόνισε ότι η αξιοπρέπεια έγκειται στην ικανότητα του ανθρώπου να είναι αυτόνομος και να δρα σύμφωνα με τον ηθικό νόμο, αντιμετωπίζοντας τον εαυτό του και τους άλλους ως σκοπούς και όχι ως απλά μέσα. Αν και αρχικά επικεντρωμένη στο άτομο, αυτή η καντιανή προσέγγιση μπορεί να επεκταθεί αναλογικά και στα κράτη. Ένα κράτος, ως συλλογική οντότητα που εκπροσωπεί έναν λαό, διαθέτει μια εγγενή αξία που δεν πρέπει να υποβιβάζεται σε απλό εργαλείο για τα συμφέροντα άλλων, ισχυρότερων κρατών. Οι Herbert C. Kelman (1977) και Harold K. Jacobson (1982) υποστήριξαν ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει να αποτελεί την οργανωτική αρχή του διεθνούς συστήματος, με τον Kelman να ορίζει την αξιοπρέπεια ως την αντιμετώπιση των ατόμων ως «σκοπών καθαυτών».
Η συζήτηση περί αξιοπρέπειας στις διεθνείς σχέσεις έχει συχνά επισκιαστεί από την κυριαρχία του λόγου περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, η αξιοπρέπεια δεν είναι απλώς η απουσία ταπείνωσης ή υποβάθμισης, αλλά η ενεργός διεκδίκηση του σεβασμού και της αυτονομίας. Για τα μικρά κράτη, η διατήρηση της αξιοπρέπειας είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή τους σε ένα διεθνές περιβάλλον, όπου η ισχύς είναι ασύμμετρη. Η άρνηση της αξιοπρέπειας ενός μικρού κράτους από μια ηγεμονική δύναμη, ή και από τον εαυτό του, δεν αποτελεί απλώς προσβολή, αλλά υπονόμευση της κυριαρχίας και της αυτοδιάθεσής του. Ο Peter J. Smith (2003) αναλύει την έννοια της «κρατικής αξιοπρέπειας» (state dignity) στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, υποστηρίζοντας ότι η ασυλία των κρατών είναι μια θεμελιώδης πτυχή της κυριαρχίας τους, η οποία προϋπήρχε της συνταγματικής επικύρωσης.
Η πρόκληση για τα μικρά κράτη έγκειται στο πώς μπορούν να διασφαλίσουν την αξιοπρέπειά τους απέναντι σε δυνάμεις που λειτουργούν με βάση το συμφέρον και την ισχύ. Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα μικρών κρατών που υπέστησαν περιφρόνηση ή εκμετάλλευση από μεγαλύτερες δυνάμεις. Ωστόσο, η αξιοπρέπεια δεν είναι ένα παθητικό χαρακτηριστικό που αναμένει αναγνώριση, αλλά μια ενεργός διεκδίκηση. Τα μικρά κράτη μπορούν να καλλιεργήσουν την αξιοπρέπειά τους μέσω της εσωτερικής συνοχής, της προσήλωσης στις δημοκρατικές αρχές, της διαφάνειας και της χρηστής διακυβέρνησης. Η ηθική υπεροχή που απορρέει από την προσήλωση σε αρχές και αξίες μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για τα μικρά κράτη, επιτρέποντάς τους να ασκήσουν επιρροή δυσανάλογη με το μέγεθός τους.
Επιπλέον, η στρατηγική εξωτερική πολιτική και η οικοδόμηση συμμαχιών είναι κρίσιμες. Τα μικρά κράτη μπορούν να ενισχύσουν την αξιοπρέπειά τους συμμετέχοντας ενεργά σε διεθνείς οργανισμούς, προωθώντας το διεθνές δίκαιο και την πολυμέρεια. Μέσω της διπλωματίας, της συνεργασίας και των καθοριστικών πρωτοβουλιών, μπορούν να δημιουργήσουν ένα δίκτυο υποστήριξης που θα λειτουργήσει ως ανάχωμα απέναντι στις πιέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων. Η διεκδίκηση της αξιοπρέπειας δεν σημαίνει απαραίτητα αντιπαράθεση, αλλά μάλλον μια σταθερή και συνεπή στάση που βασίζεται στην αυτοεκτίμηση και την πεποίθηση της ίσης αξίας. Η άρνηση υποταγής σε αθέμιτες απαιτήσεις, η προάσπιση των εθνικών συμφερόντων με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο και η διατήρηση μιας ανεξάρτητης φωνής είναι εκφράσεις της κρατικής αξιοπρέπειας.
Συμπερασματικά, η αξιοπρέπεια των μικρών κρατών δεν είναι πολυτελές ιδεώδες, αλλά πρακτική αναγκαιότητα. Μέσω της εσωτερικής ενδυνάμωσης, της ηθικής υπεροχής και της στρατηγικής διπλωματίας, τα μικρά κράτη μπορούν να διασφαλίσουν ότι η φωνή τους θα ακούγεται και τα συμφέροντά τους θα γίνονται σεβαστά. Ώστε, δηλαδή, οι ηγέτες της Ελλάδας και της Κύπρου να βρίσκονται στο προσκήνιο, και όχι στο φόντο, ανάμεσα στις γλάστρες με τους φίκους.
*Ο δρ Ευάγγελος Κωνσταντέλος είναι ειδικός επιστήμονας Ηθικής και Δεοντολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου.
