Του Παναγιώτη Χριστιά
Η πρώτη ωκεάνια γενιά, η Άλφα, και οι ωκεάνιες γενιές που θα ακολουθήσουν εν γένει, είναι το αποτύπωμα του πνεύματος της εποχής που διανύουμε. Όμως το πνεύμα μιας εποχής συνδιαμορφώνεται από την επιρροή, θετική ή αρνητική, περισσότερων γενεών. Τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στην Α γενιά οφείλονται επομένως σε μεγάλο βαθμό στην εξέλιξη των Δυτικών κοινωνιών από την πολιτισμική επανάσταση και τον Μάη του 1968 και μετά. Τα άλματα του τεχνολογικού πολιτισμού και η κολοσσιαία ανάπτυξη του τουρισμού και των μέσων μαζικής μεταφοράς είναι σίγουρα το κύριο χαρακτηριστικό της ωκεάνιας εποχής. Ωστόσο, η δημιουργία του τεχνολογικού πλαισίου που επέτρεψε την απόλυτη ελευθερία στην κυκλοφορία ιδεών και ανθρώπων, η δημιουργία των «ωκεανών» δηλαδή μέσα στους οποίους κολυμπάει τώρα η γενιά Α, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε δύο άλλα χαρακτηριστικά γενιών που προηγήθηκαν της ωκεάνιας εποχής.
Αυτά τα χαρακτηριστικά της γενιάς της πολιτισμικής επανάστασης, των Boomers, και της Γενιάς Χ είναι ο φιλελευθερισμός και η αναρχία. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι φιλελευθερισμός είναι η πολιτική υλοποίησης της ιδέας της αναρχίας: ούτε γαρ άρχειν ούτε άρχεσθαι εθέλω (Ηρόδοτος, Ιστορίες 3,83,2). Τα κοινωνικά κινήματα για την αναγνώριση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, οι αγώνες για τη χειραφέτηση των γυναικών, ο αγώνας για ισότητα των Αφροαμερικανών, ο αγώνας κατά της πατριαρχίας και του καισαρισμού ήταν το πρώτο μεγάλο κύμα των τεσσάρων πρώτων δεκαετιών μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το κύμα της αμφισβήτησης. Το δεύτερο κύμα που ακολούθησε, αυτό του φιλελευθερισμού, σάρωσε στο πέρασμά του το Τείχους του Βερολίνου και τον υπαρκτό σοσιαλισμό, οδηγώντας στην ελευθερία του εμπορίου, το άνοιγμα των αγορών και την παγκοσμιοποίηση. Ουσιαστικά η προσπάθεια υλοποίησης, επί προεδρίας Bill Clinton, της ιδέας της ενιαίας παγκόσμιας αγοράς υπήρξε η λίμνη που διευρύνθηκε σε ωκεανό από την εκρηκτική ανάπτυξη του Διαδικτύου στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Αμφισβήτηση και φιλελευθερισμός είναι βήματα στην υλοποίηση της ιδέας ενός κόσμου χωρίς αρχή, χωρίς δηλαδή καμία εξουσία και άρα χωρίς σύνορα, περιορισμούς ή όρια. Όσο και αν φαίνεται παράδοξο για κάποιον που εξακολουθεί να σκέφτεται με παραδοσιακούς όρους Αριστερής ή Δεξιάς ιδεολογίας, η αμφισβήτηση της εξουσίας και του στάτους κβο, από την Αριστερά κυρίως, οδήγησε στο φιλελεύθερο ρεύμα που επέβαλε το άνευ δασμών και δεσμών παγκόσμιο εμπόριο και την κυριαρχία της άυλης χρηματοοικονομίας επί της υλικής βιομηχανικής παραγωγής. Ο πολιτικός χώρος μάλιστα που αντιδρά σήμερα, προσπαθώντας να αντιστρέψει την πορεία του ποταμιού της Ιστορίας, συγκροτείται σε μια παγκόσμια άτυπη συμμαχία της ακροδεξιάς του Τραμπ, της τυραννίας του Πούτιν, του κινεζικού καισαροπαπισμού και της ισλαμιστικής θεοκρατίας. Η πολιτισμική πολιτική του Tραμπ, ο αντιδικαιωματισμός του, έγκειται στην εκ νέου επιβολή μιας ισχυρής αρχής και την κατάργηση της ισότητας που έχει επικρατήσει παντού. Παιδί αυτής της πολιτικής και ηθικής ελευθερίας και ισότητας είναι η γενιά Άλφα.
Το σκεπτικό της ιδεολογίας του Τραμπ υπάρχει ήδη στην πλέον παλαιά κριτική της Δημοκρατίας: «Μήπως καταστρέφει τη δημοκρατία η απληστία του αγαθού [της ελευθερίας]; […] Όταν μια δημοκρατούμενη πόλη με άσβεστη τη δίψα της ελευθερίας τύχει να έχει κακούς οινοχόους για άρχοντες και μεθύσει, διότι της παρέχουν την ελευθερία περισσότερο άκρατη απ’ ό,τι πρέπει, τότε τους άρχοντες, αν δεν είναι καλόβολοι και δεν της παραχωρούν όλο και περισσότερη ελευθερία, τους τιμωρεί κατηγορώντας τους ως καταχθόνιους και ολιγαρχικούς […] αλλά τους άρχοντες που μοιάζουν σαν αρχόμενοι και τους αρχόμενους που μοιάζουν σαν άρχοντες τους τιμούν και τους επαινούν και ιδιαιτέρως και δημοσίως. Δεν θα φθάσει λοιπόν αναγκαστικά στο ακρότατο σημείο η ελευθερία μέσα σε μια τέτοια πόλη; […] Και θα μπει, μέσα στα σπίτια των πολιτών και στο τέλος θα φανερωθεί η αναρχία ακόμα και ανάμεσα στα ζώα: […] ο πατέρας συνηθίζει να γίνεται όμοιος με το παιδί και να φοβάται τα παιδιά του, το παιδί να γίνεται όμοιο με τον πατέρα και ούτε ντρέπεται ούτε φοβάται τους γονείς του, γιατί είναι δα ελεύθερο. Ο μέτοικος γίνεται ίσος με τον πολίτη και ο πολίτης με τον μέτοικο και τον ξένο. […] Το αποκορύφωμα της καταχρήσεως της ελευθερίας που συμβαίνει σε μια τέτοια πόλη, είναι όταν οι αγορασμένοι δούλοι και δούλες δεν είναι λιγότερο ελεύθεροι από τους αγοραστές τους. Παρά λίγο δε να λησμονήσουμε να πούμε πόση ισότητα και ελευθερία υπάρχει στις σχέσεις των ανδρών προς τις γυναίκες και των γυναικών προς τους άνδρες» (Πλάτωνος Πολιτεία Η 562b-563b).
Η δημοκρατούμενη πόλη, την οποία περιγράφει ο Πλάτωνας με τόσο δυσοίωνα λόγια, είναι στην ουσία ο άναρχος και φιλελεύθερος κόσμος που βιώνουμε σήμερα στη Δύση, ο ωκεανός στον οποίο κολυμπούν οι ωκεάνιες γενιές. Αυτός ο ωκεανός δεν γνωρίζει ιεραρχίες, δεν έχει κορυφές και ύψη. Είναι επίπεδος και έχει μόνο βάθος, το βάθος εκείνο της ισότητας και της ελευθερίας που αγνοούσε ο Πλάτωνας λόγω της εποχής του. Οι γενιές της στεριάς δεν μπορούν να κατανοήσουν τη ζωή στον ωκεανό. Ο ιστορικός ρόλος της γενιάς Άλφα είναι η ολοκλήρωση της εισόδου της ανθρωπότητας σε αυτό τον ωκεανό. Στόχος της είναι η ολοκλήρωση της υλοποίησης της ιδέας της αναρχίας σε πλανητικό επίπεδο, καθότι είναι η πρώτη γενιά που όχι μόνο γαλουχείται με το ιδανικό αυτό αλλά μεγαλώνει και με τους αντίστοιχους υλικούς και κοινωνικούς όρους.
* Ο Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
