Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Τη μελέτη της μακροχρόνιας στρατηγικής για το οικονομικό μοντέλο της Κύπρου παρουσιάζει στην «Κ» ο επικεφαλής οικονομολόγος της Ελληνικής Τράπεζας, μέλος του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας και πρόεδρος της καθοδηγητικής επιτροπής του Συμβουλίου, Δρ. Ανδρέας Ασσιώτης.
Στο πλαίσιο της συνέντευξης, όπως μας μεταφέρει, οι βασικοί άξονες της νέας Μακροχρόνιας Στρατηγικής για επίτευξη του οράματος του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας είναι δέκα. Πρώτον, αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων της οικονομίας. Δεύτερον, έμφαση σε τομείς με υψηλή συνεισφορά στην ανάπτυξη και την αειφορία. Τρίτο, αύξηση της εξωστρέφειας της οικονομίας, προώθηση της πράσινης ανάπτυξης. Τέταρτο, προώθηση της αποδοτικής χρήσης της ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Πέμπτο, ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας. Έκτο, η προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού. Έβδομο, η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και προώθηση της επιχειρηματικότητας και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Όγδοο, η προσέλκυση ξένων ποιοτικών επενδύσεων. Ένατο, ο εκσυγχρονισμός και βελτίωση της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας της Δημόσιας Υπηρεσίας. Δέκατο, η αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού, ενίσχυση εκπαιδευτικού συστήματος.
- Ποιοι οι στόχοι του νέου οικονομικού μοντέλου που θέλουμε να εισάξουμε;
- Η Εκπόνηση του Έργου Μακροχρόνιας Οικονομικής Στρατηγικής στοχεύει στη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου ανάπτυξης που θα θέσει το πλαίσιο και θα αποτελέσει τον οδηγό εφαρμογής ενός νέου οικονομικού μοντέλου για την Κύπρο μας. Το νέο οικονομικό μοντέλο έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να εξασφαλίζει μακροχρόνια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη προς όφελος του συνόλου των πολιτών. Ο νέος σχεδιασμός στοχεύει στην ενισχυμένη διεθνή ανταγωνιστικότητα, ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα της οικονομίας, την εξωστρέφεια, την καινοτομία και τη διασφάλιση της περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας. Η Μακροχρόνια Οικονομική Στρατηγική συνιστά την κεντρική κατεύθυνση και δυναμική σύνθεσης επιμέρους στόχων που είναι όλοι αναγκαίοι για την επίτευξη του νέου ολοκληρωμένου οικονομικού μοντέλου για τη χώρα. Λαμβάνει υπόψη τις υφιστάμενες εγχώριες και διεθνείς εξελίξεις, τις οικονομικές και κοινωνικές τάσεις, καθώς και το πλαίσιο που διαμορφώνεται με βάση τις δεσμεύσεις της χώρας ως προς την ευρωπαϊκές προτεραιότητες. Παράλληλα, χτίζεται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να αντιμετωπίζει και τις υφιστάμενες αδυναμίες της κυπριακής οικονομίας, όπως είναι για παράδειγμα η σχετικά μεγάλη εξάρτηση στις εισαγωγές.
Εστιαζόμαστε στη δημιουργία μιας ανθεκτικότερης οικονομίας και στη δημιουργία μιας στέρεης και ταυτόχρονα ευέλικτης παραγωγικής βάσης. Είναι προφανές, ότι η υλοποίηση ενός τέτοιου μοντέλου δεν μπορεί να στηριχθεί σε έναν περιορισμένο αριθμό δράσεων, αλλά απαιτεί σειρά αλληλένδετων πολιτικών με στρατηγικούς και επιμέρους στόχους και προτεραιότητες εφαρμογής σε βραχυχρόνιο και μακροχρόνιο ορίζοντα. Σε αυτό το πλαίσιο, η Στρατηγική εισηγείται μια σειρά ενεργειών από πλευράς Κυβέρνησης, αλλά παράλληλα και τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα μέσω κινήτρων για κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων. Το αναπτυξιακό σχέδιο κινείται στην πραγματικότητα στην κατεύθυνση που προδιαγράφει η Μακροχρόνια Οικονομική Στρατηγική, «φιλτραρισμένη από τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όπως αποτυπώνονται στους «πυλώνες» του «Ταμείου Ανάκαμψης». Με απλά λόγια, η μακροχρόνια οικονομική στρατηγική και το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία και ευθυγραμμίζονται πλήρως. Η μακροχρόνια οικονομική στρατηγική αποτελεί τον κεντρικό σχεδιασμό και η σύνδεση του με τον προϋπολογισμό του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης αποτελεί πραγματική ευκαιρία για υλοποίηση όλων των εισηγήσεων.
Αγκαλιά από όλους
- Γιατί επιλέξατε την ονομασία «Όραμα 2035»;
- Το σχέδιο το ονομάσαμε «Όραμα 2035» διότι είμαστε ήδη στο 2021 και αυτό που σχεδιάζουμε είναι βραχυχρόνιες και μεσοπρόθεσμες δράσεις με μακροχρόνια οφέλη και αποτελέσματα. Τα οφέλη από τις μεταρρυθμίσεις που πρέπει να γίνουν, θα έχει μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Το όνομα αποτυπώνει ότι στήνεται κάτι το οποίο δεν είναι ευκαιριακό και θα επικαιροποιείται συνεχώς αυτή η στρατηγική. Και αναφέρω επίσης πως θα επικαιροποιείται, διότι για να πετύχει ένα οικονομικό πλάνο πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τις παγκόσμιες τάσεις. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο πως, η στρατηγική θα επιτευχθεί μόνο αν αγκαλιαστεί από όλους, διασυνδεθεί με τον προϋπολογισμό και εφόσον η ιδιοκτησία της Στρατηγικής αναληφθεί από «μια οντότητα με πολιτική στήριξη».
- Αν δεν είχε έρθει ο κορωνοϊός, θα λέγαμε για «Όραμα 2030», ή για να το θέσω αλλιώς, καθυστέρησε τη διαδικασία η πανδημία;
- Αντιθέτως. Αυτό που πέτυχε ο κορωνοϊός και δεν είναι κλισέ, ήταν να επιταχύνει την ψηφιακή ανάπτυξη. Είναι σημαντικό να πω πως η στρατηγική αυτή ξεκίνησε πριν την πανδημία και δεν έχει καμία σύνδεση αναφορικά με τις δυσκολίες που έφερε η πανδημική κρίση. Απλώς, τυγχάνει να έρχεται και η δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης, που μέσα από την κατάρα της πανδημίας θα αποτελέσει την ευλογία για την υλοποίηση της μακροχρόνιας αυτής στρατηγικής.
- Μου λέτε πως στόχος η μετατροπή της Κύπρου στο «Αειφόρο Επιχειρηματικό και Εμπορικό Κέντρο της Ευρώπης»; Δεν ακούγεται πολύ αισιόδοξο για μία χώρα όπως η Κύπρος;
- Είναι αισιόδοξο πλάνο και θέλουμε να είναι αισιόδοξο. Πιστεύουμε πως δεν είναι εύκολο, όμως δεν υπάρχει επιλογή να μην ακολουθήσουμε αυτή την οδό. Μπορεί να μιλούμε για διάφορα αρνητικά φαινόμενα στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια που δεν μας ευχαριστούν, ήρθε η κρίση του 2013 και άφησε τα δικά της αποτυπώματα, όμως αυτή η χώρα δείχνει πως βρίσκει τον τρόπο. Πρέπει να βάλουμε τον πήχη ψηλά και να το πιστέψουμε.
- Ρωτώ γιατί στην Κύπρο όλα γίνονται αργά, αντιλαμβάνεστε. Υπάρχει plan B για οποιαδήποτε πρόταση δεν θα προχωράει;
- Μιλάμε για υποχρεωτικές τομές που πρέπει να γίνουν πάση θησεία. Ωστόσο, ήδη έχουν γίνει πολλές διαβουλεύσεις με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη της Κύπρου και οι προτάσεις μας είναι προϊόν διαλόγου οι οποίες είναι και εφαρμόσιμες. Χτίζεται στη βάση των προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν έχουμε προτάσεις ανεφάρμοστες όπως να γίνουμε παραγωγοί αεροπλάνων, αυτοκινήτων και ελικοπτέρων. Είναι «μονόδρομος» οι προτάσεις μας.
Οριζόντια και κάθετα
- Ποιες είναι οι δράσεις που θα στηριχθεί αυτό το μοντέλο που θέλουμε να εισάξουμε;
- Υπάρχουν δύο τύπου δράσεις, οι οριζόντιες και οι κάθετες. Οι οριζόντιες εν ολίγοις είναι οι ενεργοποιητές-κλειδιά (key enablers) και οι κάθετες, είναι οι τομεακές. Η μακροχρόνια οικονομική στρατηγική περιλαμβάνει ένα φάσμα οριζόντιων τομών/δράσεων οι οποίες πρέπει να θεωρούνται «υποχρεωτικές». Αυτό αφορά καταρχάς την «πράσινη μετάβαση», καθώς η χώρα μας, χρειάζεται να επιταχύνει τη μετάβαση σε πολύ μεγαλύτερη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τα έργα υποδομής που θα την καθιστούν δυνατή. Γύρω από αυτή τη μετάβαση προφανώς διαμορφώνονται σημαντικές επενδυτικές δυνατότητες προφανώς. Ο άλλος «υποχρεωτικός τομέας» είναι η ψηφιακή μετάβαση. Και εδώ έχουμε να κάνουμε με μια κατεύθυνση που τόσο ως προς τις υποδομές όσο και ως προς τις δεξιότητες φαντάζει αναπόδραστη μέσα στη συγκυρία. Ταυτόχρονα, η ψηφιακή διάσταση, όπως και η ενέργεια, καθίστανται και αναγκαίες υποδομές για οποιαδήποτε επενδυτική δραστηριότητα, με τον ίδιο τρόπο που η έρευνα και ανάπτυξη θεωρείται αναγκαία συνθήκη μιας αυτοφυούς επενδυτικής δραστηριότητας. Από εκεί και πέρα οι πάγιοι στις ευρωπαϊκές στρατηγικές «πυλώνες» που αφορούν την κοινωνική συνοχή, την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου, έρχονται να συμπληρώσουν τις προτεραιότητες. Θεμελιώδη ρόλο για τη μετάβαση σε μια ανταγωνιστική οικονομία καλούνται να διαδραματίσουν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Η Στρατηγική δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη περαιτέρω βελτίωση των δημοσιονομικών μεγεθών, τη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για επενδύσεις και επίτευξη οικονομιών κλίμακας, την απελευθέρωση παραγωγικών επιχειρηματικών πόρων, τη διευκόλυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, την καταπολέμηση της διαφθοράς, την ενίσχυση της αξιοπιστίας και διαφάνειας και τη βελτίωση του συστήματος δικαιοσύνης.
- Μιλήσαμε για τις οριζόντιες, οι κάθετες δράσεις όμως;
- Μέσα από τη μελέτη έχει αναδειχθεί η ανάγκη επαναπροσδιορισμού του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Λαμβάνοντας υπόψη και τις επιπτώσεις της πανδημίας, έχει γίνει αντιληπτό ότι η αύξηση της συμμετοχής του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα στην συνολική παραγωγή είναι αναγκαία. Ο εκσυγχρονισμός (μέσω της τεχνογνωσίας και της καινοτομίας) της γεωργίας και της μεταποίησης αποτελούν βασικό και αναπόσπαστο μέρος του αναπτυξιακού οράματος. Η Μακροχρόνια Στρατηγική περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη πρόταση για το ποιες είναι οι παραγωγικές δυνατότητες, οι στρατηγικοί τομείς, οι τομείς με τη μεγαλύτερη εξωστρέφεια, προστιθέμενη αξία, οι οποίοι αναμένεται να οδηγήσουν την μελλοντική ανάπτυξη σύμφωνα πάντα και με τις διεθνείς τάσεις. Δεν είναι στόχος να πούμε ποιοι τομείς θα αναπτυχθούν και ποιοι όχι. Το αντίθετο, παραδοσιακοί τομείς που συνεφέρουν στην κυπριακή οικονομία διαχρονικά θα εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικούς πυλώνες της κυπριακής παραγωγής μέσω ενός εξ χρονισμένου πλαισίου και λαμβάνοντας υπόψη του νέου τρόπου διεκπεραίωσης των εργασιών και κατ’ επέκταση των αναγκών. Παράλληλα όμως, αναδεικνύονται και οι νέοι τομείς που αναμένονται να οδηγήσουν της μελλοντική ανάπτυξη λαμβάνοντας υπόψη τις τάσεις και ανάγκες που προκύπτουν. Στόχος αποτελεί η άρση των εμποδίων και η δημιουργία εύκολων και γρήγορων διαδικασιών έτσι ώστε να διευκολύνονται και να ενισχύονται οι επιχειρηματικές δραστηριότητες. Η διαμόρφωση τομεακών δράσεων θεωρείται σημαντική, αφού θα εμπλουτίσει και θα συμβάλει στην αποδοτικότερη κατανομή των πόρων σε δυναμικούς κλάδους. Συγκεκριμένα, δραστηριότητες με αυξημένη σημασία και προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης αφορούν τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την εξοικονόμηση ενέργειας, τη φαρμακοβιομηχανία, τις καινοτόμες υπηρεσίες υγείας, την ανάπτυξη υποδομών και εξοπλισμού σε δυναμικούς κλάδους, τις υπηρεσίες στο τομέα τεχνολογιών πληροφοριών και ενημέρωσης, τη περιβαλλοντική διαχείριση (κυκλικής οικονομίας), την εκπαίδευση και την έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη.
- Στο «μενού» των αλλαγών υπάρχει και ο όρος «εξωστρέφεια».
- Απαραίτητα. H ενίσχυση της εξωστρέφειας αποτελεί βασική προτεραιότητα του οικονομικού μοντέλου. Για να επιτευχθεί η αύξηση των εξαγωγών, η χώρα θα πρέπει να κινηθεί σε τρεις βασικούς άξονες: Πρώτον μέσω της διείσδυσης στις γειτονικές κυρίως χώρες, δεύτερον την αξιοποίηση υφιστάμενων και τη δημιουργία νέων συγκριτικών πλεονεκτημάτων και τρίτον την αντιμετώπιση εσωτερικών εμποδίων στις εξαγωγές και άλλων περιορισμών. Ως αποτέλεσμα, η μακροχρόνια στρατηγική θα περιλαμβάνει και τη διαμόρφωση καθεστώτος κινητροδότησης για την παραγωγικότητα και την εξωστρέφεια των επιχειρήσεων. Αναμφίβολα, οι μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της επιχειρηματικής δραστηριότητας μιας χώρας, με την ύπαρξη και την ανάπτυξή τους να συνιστούν ουσιαστική προϋπόθεση για ένα υγιές επιχειρηματικό, αλλά και ευρύτερα κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Όμως, οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις της χώρας αδυνατούν να αποκτήσουν ικανή κρίσιμη μάζα και τις δεξιότητες που χρειάζονται, για να επιδιώξουν την εξωστρεφή τους ανάπτυξη. Συνεπώς, για την ουσιαστική βελτίωση των εξαγωγικών τους επιδόσεων θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση η μεγέθυνση και η ενδυνάμωση πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων της χώρας. Αυτό θα βοηθήσει στην ενίσχυση της παραγωγικότητά τους μέσα από οικονομίες κλίμακας, ενώ θα τους επιτρέψει να επενδύσουν στην έρευνα και την τεχνολογία και να προσελκύσουν εξειδικευμένο προσωπικό. Προς αυτή την κατεύθυνση η στρατηγική εισηγείται την παροχή κινήτρων για συγχωνεύσεις εταιρειών.
Headquartering
- Ήδη εταιρείες τεχνολογίας έχουν έρθει Κύπρο. Τι πρέπει να αλλάξει στο πλαίσιο για να προσελκύσουμε ακόμα περισσότερες;
- Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων έχει καταστεί σημαντικός πυλώνας ανάπτυξης όλων των οικονομιών. Οι εισροές ξένων επενδύσεων βοηθούν στη διάχυση καινοτόμων γνώσεων και τεχνολογιών σε ολόκληρη την κοινωνία. Ως αποτέλεσμα, αυξάνεται η παραγωγικότητα, βελτιώνεται η ποιότητα των αγαθών και υπηρεσιών και ενισχύεται η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Γίνεται επομένως ξεκάθαρο ότι η Κύπρος χρειάζεται να επικεντρωθεί στην προσέλκυση ξένων επενδυτών που θα έχουν φυσική παρουσία και ουσιαστική οικονομική δραστηριότητα στο νησί. Αυτό έχει αρχίσει να γίνεται ήδη μέσω του ICT (τομέας τεχνολογίας). Ήδη έχει ξεκινήσει αυτή η προσπάθεια με την προσέλκυση εταιρειών ICT, Headquartering και άλλων ειδών εργασίες. Όσον αφορά στο πλαίσιο, χρειάζονται αλλαγές παρόλο που έχουν ήδη ξεκινήσει να έρχονται τέτοιου είδους επιχειρήσεις. Πρέπει να γίνουμε περισσότερο ευέλικτοι όσο αφορά θέματα μετανάστευσης και άδειας εργασίας για εξειδικευμένο προσωπικό, διαδικασίες αδειοδοτήσεων και αλλά και ψηφιακές υποδομές. Θέλουμε φυσική παρουσία αυτών των εταιρειών, διότι δημιουργούνται και άλλες ανάγκες, με οφέλη στον κατασκευαστικό κλάδο, στην εκπαίδευση, και στην ψυχαγωγία. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι ξένοι δεν έρχονται για να καλύψουν υφιστάμενες θέσεις εργασίας, αλλά για να δημιουργήσουν νέες δουλειές.
- Χρησιμοποιώντας την άλλη σας ιδιότητα, ως τραπεζικού και όχι μόνο ως οικονομολόγου, οι τράπεζες τι ρόλο θα έχουν σε αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο;
- Ο ρόλος των τραπεζών σε αυτό το Σχέδιο θα είναι πολύ σημαντικός. Θα υπάρξει σημαντική συνεισφορά στην πραγματική οικονομία μέσω της στρατηγικής, ακριβώς διότι, το νέο μοντέλο θα ωθεί την κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων. Οι δράσεις της Κυβέρνησης σε συνδυασμό με τη βοήθεια των τραπεζών, θα είναι το κλειδί για τους επενδυτές που θα θέλουν να δραστηριοποιηθούν στην Κύπρο ή να αναβαθμίσουν τις προσφερόμενες υπηρεσίες τους.
- Τι μάθαμε από τα λάθη του παρελθόντος σχετικά με την οικονομική δραστηριότητα της Κύπρου;
- Το μοντέλο που στηριχθήκαμε τα προηγούμενα χρόνια σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να χαρακτηριστεί «ευκαιριακό». Δεν λάβαμε υπόψη τις επιπτώσεις από ένα απότομο σταμάτημά του. Δεν θα μιλήσω για «εξαρτήσεις», διότι η κυπριακή οικονομία είναι αρκετά διευρυμένη παρά το ότι αρκετοί το αμφισβητούν. Με 85% της μείωσης των τουριστικών αφίξεων το 2020, το ΑΕΠ της Κύπρου συρρικνώθηκε μόνο 5%. Άρα κάποιοι άλλοι τομείς είχαν καλή συνεισφορά. Για να επιστρέψω στο ερώτημα όμως, δεν σημαίνει ότι στο σημερινό μοντέλο δεν υπάρχουν στρεβλώσεις. Μαθαίνουμε από τα λάθη μας και θέλουμε να δομήσουμε το νέο μοντέλο πάνω σε στέρεες βάσεις.
