Του Μιχάλη Σοφοκλέους
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να αντιληφθεί ότι η κοινωνία είναι ένα καζάνι που κοχλάζει. Ιδιαίτερα, από τη μετάδοση του περιβόητου βίντεο από το Al Jazeera και μετά, όλοι ανεξαίρετα οι θεσμοί της Κύπρου περνούν μια άνευ προηγουμένου κρίση. Στην Κύπρο έχουν δημιουργηθεί όλες οι προϋποθέσεις του φαινομένου που ονομάζεται «εκδίκηση των περιφρονημένων». Ένα πολύ μεγάλο μέρος των πολιτών αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι, υποτιμημένοι, ή απλώς δεν αντέχουν άλλο το σύστημα. Μέσω της τιμωρητικής και ενίοτε τυφλής αντίδρασης και ψήφου, επιδιώκουν την ανατροπή της παραδοσιακής πολιτικής τάξης. Το ερώτημα αν γι’ αυτή την κατάσταση φταίει ο κόσμος ή οι ίδιοι οι θεσμοί για μένα είναι επίπλαστο. Δεν φταίνε ποτέ οι πολίτες και πολύ περισσότερο οι νέοι που δικαίως αντιδρούν. Η ευθύνη ανήκει αποκλειστικά στις ηγεσίες και τους θεσμούς να αποδείξουν ότι κάνουν καλά τη δουλειά τους.
Κρίση σήμερα έχουμε σε όλες τις εξουσίες. Πριν όμως εξετάσουμε υποθέσεις και φαινόμενα που μας καταταλαιπώρησαν, θα πρέπει να δούμε κατάματα τη γενεσιουργό νοοτροπία που κάνει την απόσταση θεσμών και πολιτών δυσθεώρητη. Που δεν είναι άλλη από την πλήρη απροθυμία θεσμών και των αξιωματούχων να καθιερώσουν διαδικασίες άμεσης διαφάνειας και διαρκούς λογοδοσίας. Η θεωρία του 1960 ότι οι «πεφωτισμένες» ηγεσίες μας θα λαμβάνουν αφ’ υψηλού αποφάσεις για τους «υπηκόους» τους, μια χαρά επικρατεί ακόμη. Αυτό γίνεται στη δικαστική εξουσία.
Η πορεία της υπόθεσης του Θανάση Νικολάου είναι πολύ χαρακτηριστική. Από τον θάνατο του εθνοφρουρού το 2005, τις τέσσερις αναποτελεσματικές έρευνες, την «αρχειοθέτηση» από τον τότε γενικό εισαγγελέα το 2014, μέχρι τη δικαίωση της χαροκαμένης μάνας από το ΕΔΑΔ το 2020 για την πλημμελή έρευνα του θανάτου του γιου της, την εκταφή, τις νέες νεκροψίες και την ποινική ανάκριση που ακολούθησε. Την ανάθεση της θανατικής ανάκρισης σε μια υπό δοκιμή δικαστή, την άρνηση του φυσικού δικαιώματος της υπεράσπισης του εαυτού του σε έναν από τους βασικούς ελεγχόμενους, αλλά και της μαρτυρίας άλλων ειδικών που η Δημοκρατία κάλεσε. Το τελικό πόρισμα, που, αν και κρίθηκε προϊόν μιας όχι άψογης διαδικασίας, εντούτοις υιοθετήθηκε, τη μη άσκηση διώξεων και την αποπομπή της δικαστού. Σε όλη αυτή την ιστορία, είναι πασιφανές ότι πάρα πολλά πράγματα πήγαν πάρα πολύ λάθος. Για την ακρίβεια όλα πήγαν λάθος. Και όμως, κανείς από τους εμπλεκόμενους θεσμούς δεν ένιωσε την ανάγκη να δώσει εξηγήσεις. Κανείς δεν κατέγραψε τις αστοχίες αυτές, ούτε και δρομολόγησε αλλαγές για να μην ξανασυμβεί τέτοια θεσμική τραγωδία. Ούτε ο υπουργός, ούτε η Αστυνομία, ούτε η Εισαγγελία, ούτε τα δικαστήρια. Συνεχίζουν όλοι, ο καθένας στον δικό του κόσμο. Αυτό γίνεται και στη Βουλή. Είμαστε στο 2025 και ακόμη δεν μεταδίδονται οι συνεδρίες των επιτροπών της, εκεί όπου επιτελείται το κοινοβουλευτικό έργο.
Ούτε παρέχεται η δυνατότητα πρόσβασης στα πρακτικά, ούτε καταγράφεται το πόσες απουσίες και γιατί είχε ή και πώς ψήφισε σε κάθε περίπτωση ο κάθε βουλευτής. Εξακολουθούν να αδιαφορούν πλήρως για το ότι κρατούν στο σκοτάδι τους πολίτες και βγαίνουν και παραπονούμενοι από πάνω, επειδή ο κόσμος έχει την εντύπωση ότι δεν κάνουν απολύτως τίποτα και απλά πληρώνονται. Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα στην εκτελεστική εξουσία. Με πιο χαρακτηριστική την αντίσταση στη νομοθεσία για το Πρόγραμμα Διαφάνεια που συζητείται στη Βουλή. Όπου, απέναντι σε μια δοκιμασμένη διεθνώς πρακτική για τη Διαφάνεια και Λογοδοσία στις πράξεις του Δημοσίου αντιπροτείνουν απηρχαιωμένες, αναποτελεσματικές και δαιδαλώδεις λύσεις. Χωρίς υποχρεωτικότητα, χωρίς θεσμικό πλαίσιο, χωρίς σύγχρονα, δοκιμασμένα εργαλεία. Δεν υπάρχει πρόσχημα που δεν έχει βρεθεί, για να γλιτώσει ο κάθε «αρμόδιος» από τη βάσανο να πρέπει να λογοδοτεί και να δίνει εξηγήσεις στους πολίτες. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα παραμείνει ζωντανή και λειτουργική, μόνο αν αναγνωρίσει τη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια ως αφορμή για να υπηρετηθεί το σύνολο της κοινωνίας.
Ένας τρόπος υπάρχει, μόνο ένα αντίμετρο είναι ικανό να αλλάξει τη ροή του χειμάρρου της αντίδρασης που έρχεται. Να πάψουν όσοι έχουν εξουσία να θεωρούν τους πολίτες υποδεέστερους και παιδιά ενός κατώτερου Θεού. Να λειτουργήσουν στη λογική του όλα στο φως. Και να εκτεθούν, με σοβαρότητα, όσοι έχουν κάνει ζημιά στην Κύπρο. Γιατί, ο κάθε πολιτικός και αξιωματούχος σήμερα, μπορεί να αισθάνεται ασφαλής σε αυτό που σήμερα πολύ προσβλητικά θεωρεί «μαγαζί» του.
Όταν όμως η αδιαφάνεια που τώρα τον βολεύει μας οδηγήσει στο απόλυτο σκότος, καμιά τρύπα δεν θα χωράει για να κρύψει ούτε τους άδικους, ούτε και τους δίκαιους.
