HARVARD HEALTH PUBLISHING
Τα άτομα με σύνδρομο ανήσυχων ποδιών (RLS – restless legs syndrome) είναι αδύνατο να το αποφύγουν: ταλαιπωρούνται από μια εξαιρετικά δυσάρεστη, ακατανίκητη ανάγκη να κινήσουν τα κάτω άκρα τους όταν βρίσκονται σε ηρεμία – συνήθως τη νύχτα. Αυτό τους εξαναγκάζει να περπατούν πάνω κάτω για ανακούφιση, η οποία διαρκεί μόνο ενόσω κινούνται.
Για πάνω από μία εικοσαετία, η θεραπεία εκλογής για τα συμπτώματα του RLS ήταν μια κατηγορία φαρμάκων, οι αγωνιστές ντοπαμίνης, όπως η πραμιπεξόλη, η ροπινιρόλη και η διαδερμική ροτιγοτίνη. Τώρα όμως η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου (AASM) δηλώνει ότι, ενώ τα παραπάνω φάρμακα μπορεί αρχικά να βοηθούν, η μακροχρόνια χρήση τους είναι δυνατό να επιδεινώσει τελικά τα συμπτώματα του RLS – συνεπώς συνιστά να μη χρησιμοποιούνται για αυτόν τον σκοπό.
«Δεν τα συνιστούμε πλέον ως θεραπεία πρώτης γραμμής και ίσως ούτε και δεύτερης. Θα πρέπει οι ασθενείς να προειδοποιούνται σχετικά με αυτά τα φάρμακα και να παρακολουθούνται τακτικά εάν τα λαμβάνουν», λέει ο δρ John Winkelman, ειδικός στο RLS και καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Ήταν επικεφαλής της ομάδας εργασίας της AASM που συνέταξε τις νέες συστάσεις, οι οποίες δημοσιεύθηκαν στο τεύχος Ιανουαρίου 2025 του επιστημονικού περιοδικού Journal of Clinical Sleep Medicine.
Ποιο είναι το πρόβλημα;
Οι αγωνιστές ντοπαμίνης μιμούνται τις δράσεις της ντοπαμίνης, μιας χημικής ουσίας του εγκεφάλου που συμμετέχει στη ρύθμιση της κίνησης. Στα άτομα με RLS, των οποίων ο εγκέφαλος ίσως δυσκολεύεται να κάνει κατάλληλη χρήση της ντοπαμίνης, τα φάρμακα αποκαθιστούν προσωρινά τη λειτουργία της ντοπαμίνης και ανακουφίζουν από τα συμπτώματα.
Όμως ο εγκέφαλος συνηθίζει τελικά τους αγωνιστές ντοπαμίνης, μειώνοντας την αποτελεσματικότητά τους με τον χρόνο, με αποτέλεσμα να απαιτούνται υψηλότερες δόσεις για την ανακούφιση από τα συμπτώματα. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτό το φαινόμενο μπορεί να οδηγήσει σε «ενίσχυση», μια διαδικασία κατά την οποία τα συμπτώματα του συνδρόμου γίνονται πιο βαριά, πιο εκτεταμένα (επηρεάζοντας και τα άνω άκρα) και συχνότερα (εμφανίζονται νύχτα και μέρα).
«Με την πάροδο του χρόνου, πολλοί ασθενείς χρειάζεται να λαμβάνουν τα φάρμακα τρεις φορές την ημέρα, και εάν παραλείψουν έστω και μία δόση, τα συμπτώματα στα κάτω και στα άνω άκρα είναι τρομερά. Δεν μπορούν να οδηγήσουν, να εργαστούν, να ταξιδέψουν με αεροπλάνο, να πάνε σινεμά – οποιαδήποτε δραστηριότητα όπου δεν μπορούν να σηκωθούν και να κινηθούν», λέει ο δρ Winkelman.
Ποιος εμφανίζει «ενίσχυση»;
Ο δρ Winkelman επισημαίνει ότι οι αγωνιστές ντοπαμίνης συνταγογραφούνται στα δύο τρίτα όσων λαμβάνουν θεραπεία για RLS. «Μεταξύ αυτών, το 25% έως 50% εμφανίζουν (ντοπαμινεργική) ενίσχυση και οι υπόλοιποι διατρέχουν κίνδυνο να την εμφανίσουν», λέει.
Η διαδικασία δεν συμβαίνει αμέσως. «Αναπτύσσεται σε ποσοστό περίπου 8% των ασθενών ετησίως. Για πολλούς ασθενείς μπορεί να περάσουν χρόνια πριν εμφανιστεί. Ωστόσο, δεδομένου ότι τα συμπτώματα RLS ενδέχεται να εμφανιστούν στη μέση ηλικία, οι ασθενείς έχουν πολλά χρόνια μπροστά τους για να παρουσιαστεί το φαινόμενο της ενίσχυσης», εξηγεί ο δρ Winkelman.
Οι νέες κατευθυντήριες οδηγίες
Βάσει δεδομένων της τελευταίας δεκαετίας, οι νέες κατευθυντήριες οδηγίες της AASM για το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών (RLS) σήμερα περιλαμβάνουν ισχυρή σύσταση για μια άλλη φαρμακευτική κατηγορία ως θεραπεία πρώτης γραμμής. Τα φάρμακα, που ονομάζονται γκαμπαπεντινοειδή (alpha-2-delta ligands), συμβάλλουν στη ρύθμιση του νευρικού συστήματος και μειώνουν τα συμπτώματα του RLS χωρίς να προκαλούν ενίσχυση. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την γκαμπαπεντίνη, την gabapentin enacarbil και την πρεγκαμπαλίνη.
Οι νέες κατευθυντήριες οδηγίες συνιστούν επίσης τη χορήγηση συμπληρωμάτων σιδήρου από το στόμα ή ενδοφλεβίως σε άτομα με χαμηλό επίπεδο σιδήρου στον εγκέφαλο (μια πιθανή αιτία του RLS). «Οποιοσδήποτε έχει επίπεδο σιδήρου στο κατώτερο μισό του φυσιολογικού διατρέχει αυξημένο κίνδυνο να έχει χαμηλό επίπεδο σιδήρου στον εγκέφαλο και μπορεί να ωφεληθεί από τη λήψη συμπληρώματος σιδήρου», λέει ο δρ Winkelman.
Ορισμένοι περιορισμοί
Η μετάβαση σε ένα εναλλακτικό φάρμακο μετά την αγωγή με έναν αγωνιστή ντοπαμίνης απαιτεί προσεκτική επιτήρηση. «Δεν μπορείτε ξαφνικά να σταματήσετε να τη λαμβάνετε. Αυτό θα προκαλέσει την επανεμφάνιση των συμπτωμάτων με μεγάλη ένταση. Θα πρέπει να σας αποτοξινώσουμε, προσθέτοντας ένα άλλο φάρμακο που θα βοηθήσει με τα συμπτώματα και στη συνέχεια αργά και σταδιακά να σας μειώνουμε τον αγωνιστή ντοπαμίνης κατά 10% μηνιαίως. Η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει από ένα εξάμηνο έως έναν χρόνο», τονίζει ο δρ Winkelman.
Εάν άλλα φάρμακα αποτυγχάνουν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων σας ή εάν δεν είναι ανεκτά για εσάς, οι κατευθυντήριες οδηγίες προβλέπουν ότι επιτρέπεται να λάβετε έναν αγωνιστή ντοπαμίνης, αλλά με εξαιρετικές προφυλάξεις. «Θα πρέπει να παρακολουθείστε τακτικά και να λάβετε ένα εναλλακτικό φάρμακο εάν ξεκινήσει το φαινόμενο της ενίσχυσης», λέει ο δρ Winkelman.
Τι άλλο μπορείτε να κάνετε
Πέρα από τη φαρμακευτική αγωγή, υπάρχουν αρκετές μη φαρμακευτικές στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν στην ελάττωση των συμπτωμάτων του RLS. Οι βασικές περιλαμβάνουν τη μέτρια άσκηση και την αποφυγή παραγόντων που είναι γνωστό ότι επιδεινώνουν το RLS, όπως το αλκοόλ, τα αντιισταμινικά, τα φάρμακα κατά της ναυτίας και τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά.
Άλλες προσεγγίσεις είναι δυνατό να βοηθήσουν επίσης, όπως η θεραπεία για την υπνική άπνοια (εάν πάσχετε από αυτή), ένα ζεστό μπάνιο, μάλαξη των ποδιών, η εφαρμογή ζεστών ή κρύων επιθεμάτων στα πόδια και πιθανώς η χρήση μια μικρής συσκευής (κυκλοφορεί με την ονομασία Nidra) σε κάθε πόδι, ώστε να διεγείρει τους μυς των ποδιών και να ξεγελάει τον οργανισμό δίνοντας την εντύπωση ότι είστε όρθιος/όρθια. Στη δουλειά σας, μια πρόταση θα ήταν να χρησιμοποιήσετε ένα όρθιο γραφείο.
Εάν λαμβάνετε ακόμη αγωνιστές ντοπαμίνης, ο δρ Winkelman συνιστά να ζητήσετε από τον γιατρό σας να σας εξηγήσει τους λόγους και ίσως να πάρετε μαζί σας αυτό το άρθρο στο επόμενο ραντεβού σας. «Ανησυχώ μήπως οι περισσότεροι γιατροί δεν γνωρίζουν για την αλλαγή των συστάσεων», λέει. «Όμως παίζουν με τη φωτιά όταν συνταγογραφούν σκευάσματα ντοπαμίνης για το RLS. Πρέπει να το εξετάζουν σοβαρά για το εάν θα τα χορηγήσουν και να εφιστούν την προσοχή στους ασθενείς σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπλοκές».
