Του Παναγιώτη Χριστιά
Συγγραφέας, θεωρητικός της ακροδεξιάς, ο Renaud Camus εισήγαγε τη δημοφιλή στον ευρύτερο χώρο της ακροδεξιάς έννοια της «μεγάλης αντικατάστασης». Σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα, «οι ευρωπαϊκοί, λευκοί και χριστιανικοί πληθυσμοί απειλούνται με εξαφάνιση λόγω της μουσουλμανικής μετανάστευσης από το Μαγκρέμπ και τη Μαύρη Αφρική». Η δημογραφική αλλαγή, που λαμβάνει χώρα εξαιτίας αυτής της μετανάστευσης, αλλοιώνει συνεπώς και τα εθνικά-πολιτισμικά χαρακτηριστικά των Ευρωπαίων. Αν ωστόσο υποθέσουμε ότι πράγματι, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, το ήμισυ της αύξησης του πληθυσμού της Γαλλίας οφείλεται στη μετανάστευση, είναι αυτό ικανό να απειλήσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό; Οι θιασώτες της θεωρίας της «μεγάλης αντικατάστασης» εμπνέονται από ρατσιστικές ιδεολογίες του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, σύμφωνα με τις οποίες υπάρχει άρρηκτη σχέση ανάμεσα στα φυλετικά χαρακτηριστικά ενός λαού και στις πολιτισμικές συντεταγμένες του πνεύματός του. Η απάντηση στις αιτιάσεις αυτές ήρθε βέβαια πολύ νωρίς από φιλοσόφους όπως ο Edmund Husserl, ο οποίος σε ομιλία του το 1935 στη Βιέννη διακήρυττε ότι «δεν υπάρχει ζωολογία των εθνών».
Ο Γερμανός φιλόσοφος εβραϊκής καταγωγής επιχείρησε προς το τέλος της ζωής του να στηρίξει τις επιστήμες του πνεύματος πάνω σε αμιγώς πνευματικά θεμέλια και να αντικρούσει έτσι τον ψευδοεπιστημονισμό του υλισμού που κυριαρχούσε στις επιστήμες της εποχής του. Στην προσπάθειά του αυτή, εισήγαγε την έννοια του «ζωντανού πνευματικού περιβάλλοντος» (Lebensumwelt). Οι πολιτισμοί, ζωντανοί ή νεκροί, δεν είναι αποτέλεσμα φυλετικών χαρακτηριστικών, αλλά πνευματικών διεργασιών. Ένας πολιτισμός δεν δημιουργείται ποτέ σε απομόνωση, αλλά ζυμώνεται με άλλους μέσα από τις ποικίλες αλληλεπιδράσεις και τη δυναμική που αυτές δημιουργούν. Όπως ένα οικοσύστημα είναι σε διαρκή αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα και διαμορφώνεται μέσα από αυτή, έτσι και τα «ζωντανά πνευματικά περιβάλλοντα» επηρεάζονται και επηρεάζουν τα γειτονικά τους. Υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο βέβαια σε κάθε πνευματικό περιβάλλον, κάτι δηλαδή που το διαφοροποιεί από όλα τα υπόλοιπα και του προσδίδει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του. Αυτό όμως δεν είναι ούτε τα φυλετικά χαρακτηριστικά ούτε η θρησκεία. Τα δύο συγκεκριμένα στοιχεία δεν αποτελούν άλλωστε ιδιαιτερότητες κανενός πολιτισμού. Τούρκοι, Πέρσες και Άραβες ανήκουν σε διαφορετικές φυλετικές ομάδες, με διαφορετικές καταγωγές και ιστορία. Είναι όμως όλοι μουσουλμάνοι ως προς το θρήσκευμα. Το ίδιο ισχύει για τον χριστιανικό, μαύρο, αραβικό, ασιατικό ή ευρωπαϊκό πληθυσμό. Στην περίφημη ομιλία του στη Βιέννη το 1935 «Η κρίση του Ευρωπαίου ανθρώπου και η φιλοσοφία» ο Husserl είχε εντοπίσει την ιδιαίτερη συμβολή του ευρωπαϊκού πνεύματος και πολιτισμού στη γέννηση και την άνθηση της φιλοσοφίας στις πόλεις της Ιωνίας και την Αθήνα κατά την ελληνορωμαϊκή εποχή.
Ένα από τα χαρακτηριστικά του φιλοσοφικού τρόπου σκέψης είναι και η αέναη αναζήτηση του εαυτού του, η αμφισβήτηση των ίδιων των πολιτισμικών του προκειμένων, το άνοιγμά του σε άλλους τρόπους σκέψης και η δυναμική ενσωμάτωση άλλων τρόπων σκέψης στο πολιτισμικό του σώμα. Το μεγαλείο της Ρώμης έγκειται ακριβώς στην υπεροχή του τρόπου σκέψης των Ρωμαίων και το άνοιγμά τους στον κόσμο. Οι Ρωμαίοι, κατανοώντας τα προβλήματά τους και κρίνοντας ορθά τις προοπτικές του μέλλοντός τους, παραχώρησαν τη ρωμαϊκή υπηκοότητα σε όλους τους λαούς που αποτελούσαν την αυτοκρατορία. Το φιλοσοφικό πνεύμα άσκησε άλλωστε καταλυτική επιρροή σε όλες τις εποχές της ευρωπαϊκής ιστορίας. Από τον μεσαίωνα και τον σχολαστικισμό έως την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό, η ταυτότητα της Ευρώπης ουδέποτε συνδέθηκε με φυλετικά χαρακτηριστικά, αλλά ούτε και ταυτίστηκε με τη χριστιανική θρησκεία. Αντίθετα, οι Ευρωπαίοι αποδεσμεύτηκαν μέσω της φιλοσοφίας από τον θρησκευτικό φανατισμό, δίνοντας έμφαση στον διάλογο ανάμεσα στην πίστη και στον λόγο. Ο σύγχρονος ευρωπαϊκός πολιτισμός έχει τις ρίζες του στον φιλοσοφικό αγώνα κατά των κοινωνικών διακρίσεων της φεουδαρχίας που είχε επιβάλει η Καθολική Εκκλησία. Το θεσμικό πλαίσιο που γεννήθηκε με τον Διαφωτισμό και οδήγησε στην εγκαθίδρυση των φιλελεύθερων καθεστώτων στην Ευρώπη ήταν πάλι αποτέλεσμα του φιλοσοφικού λόγου. Αυτός ο λόγος βρίσκεται στον πυρήνα της ευρωπαϊκής πνευματικής ιδιαιτερότητας. Αυτόν οφείλει να προβάλει η Ευρώπη και όχι την άρνησή του.
Εντέλει, το φιλοσοφικό πνεύμα, το οποίο και θεμελιώνει το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο, είναι ακριβώς αυτό που αποζητούν όσοι μεταναστεύουν από το Μαγκρέμπ και τη Μαύρη Αφρική. Οι πληθυσμοί αυτοί, όσο κι αν οι οπαδοί ευφάνταστων ιδεολογημάτων επιμένουν να το παραβλέπουν, δεν έρχονται ως ξένοι σε έναν ακατοίκητο τόπο. Έχουν ήδη μυηθεί στον γαλλικό και στον ευρωπαϊκό πολιτισμό στους τόπους καταγωγής τους, μέσα από το ίδιο τους το εκπαιδευτικό σύστημα, στις χώρες τους στη Βόρειο Αφρική (Μαγκρέμπ) και στις πάλαι ποτέ ευρωπαϊκές αποικίες της Μαύρης Αφρικής. Έρχονται σε έναν τόπο στον οποίο ονειρεύονται να ζήσουν ευτυχισμένοι με τις οικογένειές τους και τα παιδιά τους, γνωρίζοντας τη γλώσσα του τόπου, την ιστορία του, τα ήθη και τις συνήθειές του. Έρχονται επειδή εκτιμούν την ελευθερία και την ανοχή του ευρωπαϊκού πολιτισμού και αναπτύσσουν έναν γόνιμο κοινωνικό διάλογο προσφέροντας τις εμπειρίες τους και τα αφηγήματά τους προς συζήτηση. Το μόνο που μπορεί να απειλήσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και την «ιδέα της Ευρώπης» είναι το κλείσιμο του ευρωπαϊκού πνεύματος που επαγγέλλεται η θεωρία της «μεγάλης αντικατάστασης». Αυτό συνέβη και κατά τη θλιβερή για την Ευρώπη περίοδο των δύο παγκοσμίων πολέμων, όταν, όπως χαρακτηριστικά έγραψε στα 1915 ο Georg Simmel, χάθηκε η «ενιαία πνευματική μορφή», ό,τι αποκαλούμε Ευρώπη.
