Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Από τη μία πλευρά, οι δεσμοί με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι βαθιοί, ιστορικοί και πολιτιστικοί. Η συμμαχία που σφυρηλατήθηκε στον 20ό αιώνα, από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τον Ψυχρό Πόλεμο, διαμόρφωσε τη Γηραιά Ήπειρο όπως τη γνωρίζουμε. Το ΝΑΤΟ, το σχέδιο Μάρσαλ, η κοινή μάχη ενάντια στον ολοκληρωτισμό, όλα αυτά δημιούργησαν ένα πλέγμα σχέσεων που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει. Παρόλα αυτά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως η ιστορία δεν μένει στάσιμη. Και η ψυχρή ανάγνωση των γεγονότων δείχνει πως ο 21ος αιώνας δεν ανήκει πλέον στον Ατλαντικό, αλλά στην Ασία.
Η Κίνα είναι ήδη ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχοντας ξεπεράσει τις ΗΠΑ. Το διμερές εμπόριο ξεπερνά τα 730 δισ. ευρώ, με τις ευρωπαϊκές εξαγωγές να βρίσκουν στην κινεζική αγορά χώρο και δυναμική που καμία άλλη δεν προσφέρει.
Τα γερμανικά αυτοκίνητα, τα γαλλικά κρασιά, τα ιταλικά προϊόντα πολυτελείας, όλα βρίσκουν εκεί έναν τεράστιο όγκο καταναλωτών που ανεβαίνουν κοινωνικά και οικονομικά. Την ίδια στιγμή, η ευρωπαϊκή βιομηχανία –από την πράσινη ενέργεια μέχρι την ηλεκτροκίνηση– εξαρτάται από κινεζικές πρώτες ύλες και τεχνολογίες: σπάνιες γαίες, μπαταρίες, φωτοβολταϊκά πάνελ. Είναι μια αλληλεξάρτηση που δεν μπορεί να αγνοηθεί, όσο κι αν θα το επιθυμούσαν ορισμένοι κύκλοι στην Ουάσινγκτον.
Η Ευρώπη έχει θέσει ως στόχο της την κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050. Όμως αυτή η μετάβαση δεν μπορεί να γίνει χωρίς την Κίνα. Η τεχνογνωσία, η κλίμακα παραγωγής, η πρόσβαση στις αναγκαίες πρώτες ύλες βρίσκονται εκεί. Αν οι Ευρωπαίοι θέλουν να ηγηθούν της πράσινης επανάστασης, οφείλουν να αναγνωρίσουν ότι η συνεργασία με το Πεκίνο είναι απαραίτητη. Αλλιώς, η φιλοδοξία τους κινδυνεύει να μείνει στα χαρτιά.
Δεν είναι τυχαίο ότι όλο και περισσότεροι μιλούν για την ανάγκη μιας ευρωπαϊκής realpolitik. Ο λόρδος Πάλμερστον είχε πει κάποτε: «Δεν υπάρχουν αιώνιοι φίλοι ούτε αιώνιοι εχθροί. Υπάρχουν αιώνια συμφέροντα». Αυτή η φράση αποτυπώνει με ακρίβεια τη σημερινή πρόκληση. Η Ευρώπη δεν μπορεί να σπάσει τους δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ασφάλεια και η άμυνα της ηπείρου εξακολουθούν να περνούν μέσα από το ΝΑΤΟ. Όμως, την ίδια στιγμή, δεν μπορεί να αποκοπεί από την Κίνα χωρίς να υπονομεύσει το οικονομικό της μέλλον. Το συμφέρον της είναι να σταθεί ανάμεσα, να ισορροπήσει, να βρει τον δικό της δρόμο.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα στέλνουν αντιφατικά μηνύματα και προκαλούν ανασφάλειες σε σχέση με τη στήριξη προς τους συμμάχους τους. Η συζήτηση που ξεκίνησε στις Βρυξέλλες για τη λεγόμενη «στρατηγική αυτονομία» δεν είναι θεωρητική πολυτέλεια, είναι ζήτημα επιβίωσης. Αν η Ε.Ε. δεν διαμορφώσει τις δικές της ισορροπίες, τότε θα καταλήξει να παίζει με κανόνες που γράφονται αλλού, είτε στην Ουάσινγκτον είτε στο Πεκίνο.
Η παγκόσμια σκακιέρα μεταβάλλεται. Η διεύρυνση των BRICS, με χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Ιράν και η Αίγυπτος να μπαίνουν στο παιχνίδι, δείχνει πως ο κόσμος οδεύει σε μια πολυπολικότητα που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Αν η Ευρώπη κλείσει τα μάτια, κινδυνεύει να βρεθεί απομονωμένη, περιθωριοποιημένη σε έναν κόσμο που αλλάζει με ταχύτητα.
Η ευρωπαϊκή ταυτότητα δεν υπήρξε ποτέ ταυτισμένη με στρατιωτική ισχύ. Η δύναμή της δεν ήταν τα κανόνια, αλλά τα λιμάνια της. Από τον δρόμο του μεταξιού μέχρι την Αναγέννηση, από τη Βενετία μέχρι το Άμστερνταμ, η Ευρώπη μεγαλούργησε, όταν ήταν ανοιχτή στο εμπόριο, στις συνεργασίες, στις ιδέες. Αυτό είναι το DNA της. Και γι’ αυτό, απέναντι στον αιώνα της Ασίας, οφείλει να θυμηθεί ποια είναι.
Για εμάς εδώ στην Κύπρο, η σχέση μας με την Κίνα έχει ακόμη μια σημαντική διάσταση: το κυπριακό πρόβλημα παρουσιάζει κοινές προκλήσεις και αρχές με όσα κατά καιρούς αφορούν τις εξελίξεις στην Ταϊβάν. Γι’ αυτό και η σθεναρή μας στήριξη στην πολιτική της «μιας και ενιαίας Κίνας» έχει το δικός της βάρος.
Η Ευρώπη δεν χρειάζεται να διαλέξει ανάμεσα στην Ουάσινγκτον και το Πεκίνο. Πρέπει να διαλέξει τον εαυτό της. Να μείνει πιστή στις αξίες της, αλλά και να αξιοποιήσει την ικανότητά της να προσαρμόζεται. Ο αιώνας της Ασίας δεν είναι απειλή. Μπορεί να είναι μια ευκαιρία. Και η μεγάλη πρόκληση για τους Ευρωπαίους ηγέτες είναι να την αρπάξουν, πριν να είναι αργά.
Ο κ. Μαρίνος Κλεάνθους είναι αντιπρόεδρος της ΔΗΠΑ.
