Όπως σε κάθε σύννεφο υπάρχει και μια όμορφη ασημένια γραμμή της ελπίδας και της προοπτικής, έτσι και σε κάθε κρίση, όπως και η τρέχουσα της πανδημίας του Κορωνοϊού, έχει τη λιακάδα της, το δώρο της που θα πρέπει να δούμε. Δεν είναι δώρο που θα μας δοθεί, θα πρέπει να το πάρουμε. Αλλά ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Η κρίση θα περάσει από τέσσερα στάδια τα οποία δυστυχώς μπορεί να βρεθούν σε μια κυκλική επαναλαμβανόμενη πορεία ως ακολούθως,
1. Προετοιμασία
2. Πλοήγηση
3. ‘Έξοδος
4. Νέο Φυσιολογικό
Ο στόχος του σημερινού άρθρου είναι να προβλέψει (πρόβλεψη έλεγε ένας συνάδελφος είναι να οδηγείς το αυτοκίνητο σου μπροστά κοιτάζοντας πίσω μέσα από το καθρεφτάκι) το Νέο Φυσιολογικό, το άνοιγμα μπροστά κοιτάζοντας το στενό δρομάκι που αφήνουμε πίσω μας. Σε αυτή τη διαδρομή κράτος, επιχειρήσεις και ανθρώπινο δυναμικό είμαστε όλοι μαζί και αυτό είναι ίσως το πρώτο δώρο της κρίσης. Ίσως μόνη εξαίρεση να είναι οι δάσκαλοι και καθηγητές που συνεχίζουν την πεπατημένη. Αντίστοιχο αίσθημα συμπόρευσης είχα νοιώσει και το 1974 (ίσως να ήταν επειδή ήμουν μόνο 17 χρόνων) παρόλο που τα προβλήματα τότε είχαν ως πηγή την προδοσία. Κάνοντας πρόβλεψη των εξελίξεων θα τολμήσω να προτείνω και εισηγήσεις για το τι θα πρέπει να πράξουμε ως Κύπρος.
Στο πρώτο στάδιο της προετοιμασίας δεν πήγαμε και τόσο καλά. Ξεχωρίζει ο πανικός των καταναλωτών για στοκάρισμα προϊόντων, κονσέρβες, χαρτί τουαλέτας, αντισηπτικά, γάντια έγιναν ανάρπαστα. Δυστυχώς, όμως, η πανδημία βρήκε τα δημόσια νοσηλευτήρια ανέτοιμα τόσο σε υποδομή, επάρκεια υλικών όσο και σωστές διαδικασίες. Στα πρώτα κρούσματα τα δημόσια νοσηλευτήρια πρωταγωνιστούσαν. Επίσης, οι πολιτικές αποφάσεις υπέρβαιναν των ιατρικών και έτσι είδαμε το φιάσκο με τους επισκέπτες από το ΗΒ που αλλάχθηκε αυθημερόν η κατηγορία τους από 2 σε 3 και έτσι φέραμε το κρούσμα 0 από τους άρτι αφιχθέντες συγγενείς του Άγγλου Ασθενή που νοσηλευόταν στο Νοσοκομείο Πάφου και μετέφεραν το κρούσμα. Αυτοί που έπρεπε να βρίσκονται σε καραντίνα. Δεν υπονοώ ότι δεν θα ερχόταν η πανδημία στη Κύπρο αλλά θέλω να προβάλω το επίπεδο κόστους από επιπόλαιες αποφάσεις που ίσως προήλθαν λόγω συμφερόντων.
Έτσι μπήκαμε στη φάση 2, πλοήγηση. Πολύ γρήγορα οι κρατικές υπηρεσίες αλλά και ηγεσία απόκτησαν αντανακλαστικά και ενέπνεαν εμπιστοσύνη. Είδαμε μια ομάδα εμπειρογνωμόνων και πολιτικών να εργάζονται για κοινό σκοπό. Για τη φάση αυτή ο Πρόεδρος και η ομάδα του παίρνουν άριστα με πρώτο τον Υπουργό Υγείας που ήταν δική του ευθύνη η φάση αυτή. Τώρα μπαίνουμε προσεκτικά (έτσι ήξερα μέχρι που άκουσα την απόφαση για τα σχολεία) και η ευθύνη μεταφέρεται σταδιακά στον Υπουργό Οικονομικών. Η φάση αυτή έχει σημαντική ημερομηνία την 21η Μαΐου, ονομαστική εορτή των δυο Υπουργών, και εύχομαι τα αποτελέσματα να τους δώσουν ένα επιπλέον λόγο να το γιορτάσουν. Είναι αδικία αν δεν σταθούμε και στην Υπουργό Εργασίας η οποία μπήκε από την πρώτη στιγμή μπροστά, ήταν ενήμερη για τα πάντα και ενέπνεε εμπιστοσύνη. Με παραξενεύει η ολοκληρωτική απουσία των Διευθυντών των Υπουργείων από τους οποίους ανέμενα να είναι μπροστάρηδες. Πρέπει να αναφέρω ότι δεν γνωρίζω τι έπρατταν στην πραγματικότητα και δεν θέλω να τους κρίνω, ίσως και να ήταν η σιωπηρή κινητήρια δύναμις των Υπουργείων τους.
Ελπίζω και πιστεύω ότι θα βγούμε σχετικά ανώδυνα από την 3η φάση και θα μπούμε στην τελευταία το Νέο Φυσιολογικό. Σίγουρα θα υπάρξουν θύματα και επιχειρήσεις που δεν θα ανοίξουν ξανά αλλά και ολόκληροι τομείς που θα υποφέρουν σοβαρά και ίσως χωρίς προοπτική. Παρ’ όλα αυτά θα πρέπει να δούμε ποιο θα είναι το νέο φυσιολογικό και πώς πρέπει να το χειριστούμε ως Κύπρος; Μήπως αυτή τη φορά θα πρέπει να ξεκινήσουμε την προετοιμασία από τώρα για να έχουμε πιο ομαλή πλοήγηση και με λιγότερο κόστος και φόβο ;
Πού είμαστε
Η Κύπρος είναι μια παραδοσιακή οικονομία η οποία εκινείτο αργά με τις εξελίξεις. Αυτό μας έδωσε την ευκαιρία να ζήσουμε (εμείς οι Baby Boomers) την γεωργική Κύπρο (εξαγωγές γεωργικών προϊόντων όπως πατάτες, καρπούζια, σιτηρά και κολοκάσι με επιχορηγημένο νερό που δεν είχαμε) στη βιομηχανική Κύπρο (ελαφρές βιομηχανίες με κύριο πελάτη την αναδυόμενη Μέση Ανατολή) να σταθεροποιούμαστε στον τουρισμό και να αξιοποιούμε την Ευρωπαϊκή μας ταυτότητα πουλώντας διαβατήρια. Ξεκινήσαμε το 1960 ως μια προστατευόμενη οικονομία με αδιαφανείς διαδικασίες παραχώρησης μονοπωλίων σε ημέτερους και παρ’ όλο που από το 2004 έχουμε γίνει μέλη της ΕΕ και από το 2008 του ευρώ η πελατειακή σχέση κομμάτων-πολιτών απλώς άλλαξε μορφή. Όλα αυτά δεν μπορεί παρά να ενεργούν εις βάρος της οικονομίας.
Όλα αυτά πρέπει να αλλάξουν ριζικά και γρήγορα. Θα πρέπει να κάνουμε τρία τρία τα βήματα έστω και αν κινδυνεύουμε να κάνουμε και λάθη. Ποια η εισήγησή μου για το αύριο;
Ας ξεκινήσουμε από κάποιες διαπιστώσεις
- Είναι επικίνδυνο να έχεις όλα σου τα αυγά σε ένα καλάθι
- Η τεχνολογία είναι απαραίτητη και ως Κύπρος είμαστε πολύ πίσω. Κατ’ αρχήν όλες οι παραδοσιακές επιχειρήσεις βελτιώνουν την απόδοσή τους και μειώνουν τα κόστη τους αλλά και επιτυγχάνουν καλύτερη σχέση με τον πελάτη. Η αδυναμία μας ήταν εμφανής στην διάρκεια του lockdown που ανακάλυψαν όλοι το λιανεμπόριο, την τεχνολογία και το ηλεκτρονικό εμπόριο (e commerce) αλλά ήταν ανέτοιμοι και έτσι ό,τι σκέφτονταν είτε λεγόταν τηλέφωνο, WhatsApp, Viber, email προσπάθησαν να το αξιοποιήσουν. Σίγουρα είχαν κάποιες πωλήσεις αλλά με τεράστιο κόστος, λάθη και frustration.
- Η δημόσια Παιδεία υστερεί ιδίως σε νοοτροπία των εμπλεκομένων. Απλώς κάνετε μια σύγκριση της συμπεριφοράς των ιδιωτικών και των δημόσιων σχολείων κατά τη διάρκεια της κρίσης.
- Τα δημόσια νοσηλευτήρια δικαιούνται καλύτερης στήριξης
- Όλες οι νέες επιτυχημένες επιχειρήσεις είναι εταιρείες κατά βάση λογισμικού (δες Amazon, Uber, Netflix, Airbnb, Zoom). Ακόμη και παραδοσιακές επιχειρήσεις όπως αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν περισσότερη προστιθέμενη αξία στο λογισμικό σήμερα απ’ ότι στη μηχανολογία.
- Η εφαρμογή τεχνολογίας βοηθά επίσης σε περισσότερη διαφάνεια (ουδέν κρυπτόν). Μήπως για αυτό δεν εφαρμόστηκαν οι κάμερες τροχαίας για σχεδόν 20 χρόνια από την εξαγγελία τους;
- Η Κύπρος έχει ως πλεονεκτήματα την τοποθεσία, τον καλό καιρό, τη θάλασσα, αλλά κυρίως το ανθρώπινο δυναμικό πάνω στο οποίο θα πρέπει να επενδύσει. Ένα ανθρώπινο δυναμικό με καλή μόρφωση και μάλιστα από διαφορετικές παγκόσμιες σχολές το οποίο προσφέρει μια διαφορετικότητα ως προστιθέμενη αξία.
Για αυτό η εισήγησή μου για το μέλλον είναι να κτίσουμε πάνω σε τομείς που αξιοποιούν το ανθρώπινο δυναμικό της Κύπρου.
Κατά τη δική μου γνώμη οι τομείς που θα μπορούσαμε να επενδύσουμε είναι οι εξής : α) Παιδεία, β) Υγεία, γ) Οικονομικές και νομικές υπηρεσίες, δ) Ποιοτικός τουρισμός, ε) Λογισμικό.
Αυτά θα πρέπει να είναι αλληλένδετα. Δηλαδή, η Παιδεία με Υγεία, η Παιδεία με Ποιοτικό τουρισμό και η τεχνολογία/λογισμικό με όλα. Αυτά θα πρέπει να γίνουν με όραμα και στρατηγική. Θα μπορούσαμε λ.χ. να οραματιστούμε την καλύτερη προσφορά υγείας στην Μέση Ανατολή και τις καλύτερες σχολές γαστρονομίας αλλά και τρία στα 50 καλύτερα MBA στο κόσμο μέχρι το 2030; Αν μπορούμε να το οραματιστούμε αυτό η κάτι αντίστοιχο με εμπλοκή όλων των συμμετεχόντων για το τι χρειάζεται να κάνουμε, ποιος και πότε; Δεν πρέπει να σταθεί τίποτε εμπόδιο σε αυτό ούτε γραφειοκρατίες, συμφέροντα ή ανάγκη αλλαγή νομοθεσιών; Ας πάρουμε κάποια μαθήματα για το πώς λειτουργήσαμε κατά τη διάρκεια της κρίσης και ας τα επαναλάβουμε. Ας δουλέψουμε οργανωμένα για το μέλλον.
Αν μας έρθει η ενέργεια τότε θα πρέπει να την χειριστούμε ως ακόμα ένα δώρο όχι για να πλουτίσουμε σε μια νύκτα αλλά να κτίσουμε γνώση, υπηρεσίες και προϊόντα στον τομέα ενέργειας βασιζόμενοι σε αυτά για μακροχρόνια απόδοση. Ας αντιγράψουμε τους καλύτερους στον τομέα αυτό, όπως η Νορβηγία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ας ακολουθήσουμε το δύσκολο δρόμο και όχι την πορεία της Βενεζουέλας.
Το κράτος είναι και αυτό μια επιχείρηση μια μεγάλη επιχείρηση με έσοδα, έξοδα και δάνεια. Τα έσοδα του κράτους προέρχονται από εμάς κυρίως μέσω φορολογιών. Αναμένουμε να μας προσφέρει πίσω υπηρεσίες και υποδομές (υγεία, παιδεία, ασφάλεια, διακίνηση κλπ.) μέσω χρηστής, διαφανούς και δίκαιης διοίκησης. Οι περισσότεροι φορολογούμενοι πιστεύουμε ότι δεν παίρνουμε τις υπηρεσίες για τα λεφτά που δίνουμε και αν ήταν ανταγωνιστικός τομέας σίγουρα θα αλλάζαμε προμηθευτή. Το μεγαλύτερο κόστος του κράτους δυστυχώς είναι το μισθολόγιο. Λέω, δυστυχώς, γιατί κατ’ αρχή το μισθολόγιο είναι ανελαστικό και για να έχει αποτέλεσμα χρειάζεται μακροχρόνιο προγραμματισμό (η κυβέρνηση που θα το κάνει θα το αφήσει για τις επόμενες… και αυτό είναι θέμα) και έχει γίνει προϊόν πολιτικής συναλλαγής, δημιουργώντας αδικίες στον πληθυσμό διαχρονικές και μακροχρόνιες (δεν γίνεται να έχουμε συνταξιούχους με €3.000 ευρώ αλλά και με €400). Το κράτος πρέπει άμεσα να μειώσει το κόστος του μισθολογίου και να επενδύσει σε υποδομές και υπηρεσίες προς τον πολίτη. Αυτό μπορεί να το πετύχει με ψηφιοποίηση (e-Government, δες χωριστή σημείωση), αλλαγή διαδικασιών αλλά και νοοτροπίας. Πραγματικά δεν το χωρεί ο νους μου ότι δεν μπορούμε να βρούμε λύση τα δημόσια σχολεία να ξεκινήσουν μαθήματα λίγο πιο αργά από την υπόλοιπη οικονομία, αλλά και να συνεχίσουν μέχρι μέσα Ιουλίου για ολοκλήρωση της ακαδημαϊκής χρονιάς. Ούτε καν τολμά κάποιος να το προτείνει. Νόμιζα ότι οι δάσκαλοι – αυτά λεν όταν ρωτηθούν – ότι μόνο ο Αύγουστος είναι επίσημα η αργία τους. Και έτσι να μην είναι αν δεν μπορούμε να κάνουμε τα τόσο απλά σε τέτοιες καταστάσεις και βάζουμε όλη την κοινωνία σε κίνδυνο, τότε είμαστε άξιοι της τύχης μας.
e-government (Ηλεκτρονική διακυβέρνηση)
Με τον όρο ηλεκτρονική διακυβέρνηση (e-government) χαρακτηρίζεται γενικά η εισαγωγή των τεχνολογιών της πληροφορικής και των υπολογιστών στη δημόσια διοίκηση και οι νέες διοικητικές πρακτικές, τις οποίες οι τεχνολογίες αυτές εισήγαγαν. Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι «η εφαρμογή εργαλείων και τεχνικών του ηλεκτρονικού εμπορίου στη λειτουργία της διακυβέρνησης». Αυτή η αντίληψη εστιάζει στην πρακτική αποδοτικότητα και στη μείωση του κόστους, όπως αυτές που μπορούν για παράδειγμα να προέλθουν από την ηλεκτρονική κατάθεση της φορολογικής δήλωσης και τον ηλεκτρονικό εφοδιασμό. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση έχει επίσης τη δυναμική για αυξημένη διαφάνεια αλλά και να «βελτιώσει τη δημοκρατική συμμετοχή».
Θα ξεκινήσω με δυο πολύ απλά παραδείγματα που έζησα πρόσφατα για να καταδείξω απλά πράγματα τα οποία μπορούν να γίνουν άμεσα (low picking fruits) και εύκολα και να μειώσουν κόστος τόσο στο κράτος αλλά και στον φορολογούμενο τον οποίο έχουν ευθύνη να εξυπηρετούν.
1. Άδεια Οικοδομής: Για να βγάλεις άδεια οικοδομής ανακαλύπτεις, μεταξύ άλλων, ότι πρέπει να επισυνάψεις πρόσφατο τίτλο και τοπογραφικό (κάτω των 6 μηνών). Το πρόσφατο είναι τελείως αυθαίρετος ο ορισμός του χωρίς ουσία. Για να το βγάλεις θα πρέπει να πας Κτηματολόγιο, να περιμένεις, να συμπληρώσεις φόρμα, να το σφραγίσει κάποιος να το πάρεις στο ταμείο να πληρώσεις να επιστρέψεις πίσω στην αρχή να το δώσεις και να σου πουν τα τοπογραφικά θα είναι έτοιμα σε μια ώρα και ο τίτλος σε δύο μέρες….. Μπορεί να μου πει κάποιος τι αξία προσθέτει αυτή η διαδικασία ; Πόσο πιο απλά θα μπορούσε το Δημαρχείο ένα, δυο χρόνια μετά που θα αποφασίσει να δει την αίτηση σου (παν και τα επικαιροποιημένα έγγραφα) να έχει μερική πρόσβαση στα στοιχεία αυτά απευθείας και να τα επιβεβαιώσει. Αποτέλεσμα, έσωσαν δεκάδες ώρες των υπηρεσιών αλλά και του φορολογούμενου και πήραν και πραγματικά επικαιροποιημένη ενημέρωση. Προσπάθεια για να γίνει – ΣΧΕΔΟΝ ΜΗΔΕΝΙΚΗ.
2. Για να βγάλεις λευκό ποινικό μητρώο μπαίνεις στο σχετικό λογισμικό περνάς όλα τα στοιχεία σου και την αίτηση και μετά παίρνεις το αυτοκίνητο σου αυξάνεις την κίνηση και την μόλυνση, το στρες και το κόστος να πας στο Αρχηγείο της Αστυνομίας να πληρώσεις €20 και να σου το δώσουν. Έλεος. Δεν μπορούσε η υπηρεσία που το ζητάει στην περίπτωση αυτή το ΧΑΚ με την αίτηση σου αυτόματα και ηλεκτρονικά να παίρνει επιβεβαίωση ότι ναι υπάρχει λευκό ποινικό μητρώο. Προσπάθεια για να γίνει: σχεδόν μηδέν
Όπως τα πιο πάνω παραδείγματα υπάρχουν εκατοντάδες παρόμοια τα οποία μας σπαταλούν και εμάς και των κρατικών υπηρεσιών δεκάδες χιλιάδες αχρείαστες ώρες χωρίς να προσθέτουν καμία αξία στη διαδικασία. Και πιστεύω έντονα ότι όποια διαδικασία ή άτομο δεν προσθέτουν αξία δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Ξέρω ότι θα ακουστούν οι γνωστές δικαιολογίες GDPR και λοιπά. Δυστυχώς δεν τις αγοράζω. Για να κάνεις κάτι χρειάζονται 3 πράγματα θέλω, ξέρω, μπορώ. Για να προχωρήσουμε θα πρέπει να ξεπεράσουμε το θέλω. Ναι πιστεύω ότι δεν θέλουμε.
Εισήγηση (Όταν αποφασίσουμε ότι θέλουμε)
Επειδή ένα ολοκληρωμένο σύστημα Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια έχω την εξής εισήγηση
1. Προσλαμβάνεται ένας έμπειρος οργανισμός για το Σχεδιασμό του έργου. Ίσως αυτό και να έχει γίνει.
2. Προσλαμβάνεται ένας έμπειρος οργανισμός για διοίκηση του έργου
3. Το έργο σπάζεται σε εκατοντάδες μικρά έργα και κατανέμεται σε πολλές εταιρείες προσφοράς λογισμικού με ξεκάθαρα παραδοτέα
Τι πετυχαίνουμε με αυτό το τρόπο
1. Άμεσα αποτελέσματα τα οποία αισθάνεται ο πολίτης (όπως τα παραδείγματα που ανέφερα).
2. Ευκαιρία σε πολλές μικρές εταιρείες λογισμικού να δραστηριοποιηθούν ή να δημιουργηθούν δημιουργώντας έτσι μια τεχνογνωσία στον τόπο, η οποία σε 4-5 χρόνια που θα πάρει να ολοκληρωθεί το έργο θα μπορεί να εξαχθεί, και σίγουρα είναι καλύτερο από το να προσφέρουμε €500 για εργοδότιση ανέργων επιστημόνων.
3. Ξεχωρίζουν αυτοί που παραδίδουν και προχωρούν με νέες αναθέσεις και σταματούν όσοι δεν τα καταφέρνουν. Έτσι το έργο προχωρά χωρίς να μπαίνουμε σε περίπλοκες διαδικασίες τερματισμού ενός μεγαθηρίου που ανέλαβε όλο το έργο και έχουμε διαφορές.
4. Ξεκινούν όσες πιο πολλές κρατικές υπηρεσίες του κράτους μπορούν ταυτόχρονα βλέποντας γρήγορα έστω και μικρά οφέλη.
5. Ο ολικός σχεδιασμός του έργου αλλά και η διοίκηση του έργου επιβεβαιώνουν μια κοινή ολοκληρωμένη πλατφόρμα και κοινή διεπαφή χρήστη (user interface).
6. Δυναμώνουν οι εταιρείες πληροφορικής της χώρας μας και αρχίζουν να ανταγωνίζονται και στο εξωτερικό.
Από πρόσφατη συνομιλία που είχα με ειδικό του θέματος κάτι αντίστοιχο έπραξαν και στο ΗΒ με εξαιρετικά αποτελέσματα και είναι επίσης και η πρόταση για τον Λίβανο.
*Σύμβουλος εταιρειών
