Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ποια είναι η θέση της γυναίκας σήμερα; Είναι ίση με τον άνδρα; Ίσως αυτά να είναι ερωτήματα που δεν θα έπρεπε πλέον να τίθενται στη δημόσια συζήτηση και να είχαν αντικατασταθεί από συζητήσεις γύρω από τη διασφάλιση των κεκτημένων κάθε ανθρώπινου δικαιώματος και τη βελτίωση της θέσης του ανθρώπου, ανεξαρτήτως φύλου, στην αγορά εργασίας, στην ελευθερία και σε πολλούς άλλους τομείς.
Ωστόσο, κάποια ζητήματα ακόμη δεν έχουν ξεκαθαριστεί και η κοινωνία μας οφείλει να συνεχίζει να διαπραγματεύεται για θέματα που αλλού πλέον θεωρούνται δεδομένα. Στο παραπάνω πλαίσιο εντάσσεται και η κουβέντα που έκανα με τις τρεις σκηνοθέτριες της παράστασης «Η ιστορία» της, που ανεβαίνει στο πλαίσιο της δράσης Σεζόν: Γυναίκες 2019-2021 σε σκηνοθεσία Αθηνάς Κάσιου, Μαγδαλένας Ζήρα, Μαρίας Κυριάκου. Στην παράσταση λαμβάνουν μέρος πέντε ηθοποιοί, οι: Νίκη Δραγούμη, Έλενα Καλλινίκου, Μαρίνα Μακρή, Παναγιώτα Παπαγεωργίου, Λένα Κάσιου και για οι σκηνογράφοι Λύδια Μανδρίδου και Κωνσταντίνα Ανδρέου συνεργάζονται για να αφηγηθούν «την ιστορία της». Το ίδιο βράδυ, σε διαφορετικούς συνδυασμούς κάθε φορά, παρουσιάζονται πέντε ιστορίες: «Μια ηθοποιός συναντά έναν ισχυρό κινηματογραφικό παραγωγό στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του, το 2018», «Μια δακτυλογράφος στη δεκαετία του 60 ανακαλύπτει τη σεξουαλική επανάσταση», «Μια έφηβος στην δεκαετία του 70 ετοιμάζεται να διαδηλώσει ενάντια στην έμφυλη βία», «Μια γυναίκα που καταδικάστηκε για τον φόνο του παιδιού της αγωνίζεται για να αθωωθεί», «Μια σύζυγος το 1991 ανακαλύπτει ότι ο βιασμός στον γάμο είναι πια παράνομος».
Όπως λένε οι τρεις δημιουργοί η παράσταση θα παρουσιαστεί σε σπίτια φίλων «Μπορεί και στο δικό σας αν θέλετε» και η Μαγδαλένα Ζήρα μου εξηγεί «Η παράσταση θα γίνεται σε σαλόνια φίλων –φίλων με την ευρεία έννοια: φίλων του θεάτρου που θα ήθελαν να τη φιλοξενήσουν. Ο οικοδεσπότης φυσικά δεν πληρώνει εισιτήριο αλλά έχει κατά κάποιο τρόπο την ευθύνη της βραδιάς. Θα πρέπει να καλέσει και κάποιους φίλους τους/της, και θα έρθουν και άγνωστοι, κοινό που θέλει να δει το έργο. Θα είναι μια συνάντηση ανθρώπων. Δέκα άτομα μίνιμουμ, είκοσι άτομα μάξιμουμ» με την Αθηνά Κάσιου να συμπληρώνει «Με αυτό τον τρόπο η παράσταση γίνεται πολύ μοναδική γιατί κάθε χώρος είναι διαφορετικός, και πολύ προσωπική. Επίσης μπορεί να ταξιδέψει και σε άλλες πόλεις».
Μία site specific παράσταση, άραγε, διαφέρει από μία κανονική, είναι η επόμενή μου ερώτηση και η Μαγδαλένα μού εξηγεί «Η site specific παράσταση μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Αν μπορούμε να μιλήσουμε γενικά, συνήθως εκείνο που αφαιρούμε είναι η παραδοσιακή θεατρική σύμβαση σε σχέση με τον χώρο του ηθοποιού και τον χώρο του κοινού. Αφαιρούμε, επίσης, την παραδοσιακή προσέγγιση στη σκηνογραφία. Είτε ο χώρος διαμορφώνεται για να περιλαμβάνει όλους, κοινό και θίασο, χωρίς τη σκηνογραφική «ψευδαίσθηση» είτε χρησιμοποιείται ένας υπαρκτός χώρος/γεωγραφικό σημείο, ο οποίος έχει δραματουργική σημασία και δημιουργεί μία επιπρόσθετη αφήγηση παράλληλη με το κείμενο ή κάνει μια δραματουργική τομή στο κείμενο. Γενικά αφαιρεί τα θεατρικά φίλτρα και φέρνει θεατές και ηθοποιούς πιο κοντά», με την Αθηνά να συμπληρώνει: «Ακόμα και ένας θεατρικός χώρος είναι μια site specific παράσταση. Ο χώρος είναι ένα πολύ δυνατό στοιχείο στο πώς βιώνεις μια ιστορία και πιστεύω ότι πρέπει πάντα να τον χρησιμοποιούμε σαν εργαλείο».
Οι τρεις σκηνοθέτριες έχουν ισχυρή άποψη, φυσικά, και για τα θέματα φύλου και των δικαιωμάτων των γυναικών, άλλωστε, αυτός είναι και ο κεντρικός άξονας της Σεζόν: Γυναίκες 2019-2021. Στην ερώτησή μου αν η Πολιτεία στην Κύπρο διαφυλάσσει τα δικαιώματα της γυναίκας, η απάντηση είναι κοινή και οι τρεις και αφορούν γενικά τη δράση Σεζόν. Η Αθηνά σημειώνει, «από απ’ όσα μάθαμε και εξακολουθούμε να μαθαίνουμε μέσα από τη «Σεζόν: Γυναίκες», θα έπρεπε να γίνονται πολύ περισσότερα. Στο πλαίσιο του project έχουμε παρουσιάσεις ενημερωτικού-ιστορικού περιεχομένου γι’ αυτό το θέμα, από οργανισμούς όπως το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου, καθώς και παρουσιάσεις από ανθρώπους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή σε σχέση με τα δικαιώματα της γυναίκας, τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, όπως η δρ Μύρια Βασιλειάδου, Ευρωπαία συντονίστρια κατά της εμπορίας προσώπων. Ενώ όταν αρχίσαμε το project είχαμε μια αμυδρή ιδέα ότι τα πράγματα δεν είναι καλά, τώρα βομβαρδιζόμαστε από αποδείξεις. Γι’ αυτό και το project διαρκεί δύο χρόνια, γιατί έχουμε πολλά να μάθουμε και θέλουμε να διευρύνουμε όσο πιο πολύ γίνεται το κοινό που λαμβάνει μέρος σε αυτή την συζήτηση. Γι’ αυτό και οι παρουσιάσεις μας είναι ανοικτές σε όλους, με δωρεάν είσοδο όποτε αυτό είναι δυνατόν. Γι’ αυτό ακολουθεί πάντα συζήτηση και προσκαλούμε όλους, άντρες και γυναίκες, να συμμετάσχουν σε αυτές. Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση και πάνω απ’ όλα η συνειδητοποίηση.
Πιο συγκεκριμένα, οι τρεις σκηνοθέτριες απαντούν στην ερώτησή μου πώς βλέπουν τη θέση της γυναίκας στην κυπριακή κοινωνία:
–Μαγδαλένα: Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας πριν να αρχίσουμε να μιλάμε για ισότητα: υπάρχει ανισομισθία, μη ίση εκπροσώπηση στα κέντρα αποφάσεων, σεξισμός στον χώρο εργασίας, αποδοχή πατριαρχικών πολιτισμικών δομών ως «παράδοση» ή «κανονικότητα», έλλειψη της γυναικείας φωνής στο πώς αφηγούμαστε την ιστορία του τόπου μας, και άλλα πολλά.
–Μαρία: Η κυπριακή κοινωνία ήταν ανέκαθεν πατριαρχική. Κι αυτό είναι προφανές σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Αρχίζει από την οικογένεια, συνεχίζει στον εργασιακό χώρο και απλώνεται σε όλες τις κοινωνικές δομές μέχρι την εξουσία. Το γεγονός ότι καλούμαστε να διεκδικήσουμε τα αυτονόητα, είναι απόδειξη ότι βρισκόμαστε πολύ πίσω στη συνειδητοποίηση του τι πάει να πει ισότητα. Να θυμίσω ότι πριν 2-3 χρόνια ο ίδιος ο πρόεδρος της δημοκρατίας απέφυγε ερώτηση από γυναίκα δημοσιογράφο με την απάντηση: You are too cute! Και φέρνω αυτό το παράδειγμα γιατί κατά την άποψή μου, αντικατοπτρίζει πλήρως τη θέση της γυναίκας στην κυπριακή κοινωνία. Η εξουσία (στην πολιτική, στον εργασιακό χώρο, στην οικογένεια) αντιπροσωπεύεται σχεδόν αποκλειστικά από άντρες, οι οποίοι αντικειμενοποιούν το γυναικείο φύλο όταν αισθάνονται πως απειλούνται από αυτό.
–Αθηνά: Ακόμα χρειάζεται δουλειά γι’ αυτό και νιώσαμε ότι αυτό το project είναι αναγκαίο.
Συνεχίζω, ρωτώντας τες ποιο είναι το πιο σημαντικό βήμα που νομίζουν ότι πρέπει να γίνει ακόμα ή, αν υπήρχε ιεράρχηση, ποιο θα έβαζαν πρώτο;
–Mαγδαλένα: Η συνειδητοποίηση είναι το πρώτο. Να δούμε πραγματικά το πρόβλημα στην έκτασή του, να το καταλάβουμε και να το παραδεχθούμε. Μετά από τη συνειδητοποίηση μπορεί να αρχίσει και η αλλαγή.
–Αθηνά: Συνειδητοποίηση και αναγνώρισή των δικών μας συμπεριφορών και να ανοίξουμε αυτό τον διάλογο, να θέσουμε τα ερωτήματα, να προβληματιστούμε γι’ αυτές τις συμπεριφορές. Το θέατρο είναι ένας χώρος που μπορούμε να το κάνουμε αυτό. Στη σκηνή αυτό βλέπουμε, ανθρώπινες συμπεριφορές. Και να ξέρουμε πώς και γιατί κάνουμε θέατρο. Γιατί λέμε αυτές τις ιστορίες. Τι αντιπροσωπεύουν και ποιος είναι υπεύθυνος για την αφήγηση αυτών των ιστοριών.
–Μαρία: Η συνειδητοποίηση του τι σημαίνει πατριαρχία και πώς εμφανίζεται στην καθημερινότητά μας. Για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε ουσιαστική πρόοδο και ισότητα, χρειάζεται να μπορούμε να εντοπίζουμε το πρόβλημα. Κι αυτή η ευαισθητοποίηση αρχίζει από την παιδεία. Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού μας δεν αντιλαμβάνεται ποιο είναι το πρόβλημα απλώς εντοπίζει μόνο τις συνέπειές του.
Όσο για τα όρια της γυναικείας χειραφέτησης, απαντούν:
–Μαγδαλένα: Το όριο είναι η ισότητα ανάμεσα στα φύλα. Όταν επιτευχθεί αυτό (που δυστυχώς υπολογίζεται σε περίπου 100 χρόνια) και αν το «γυναικείο προνόμιο» αρχίσει να καταπατεί τα δικαιώματα του ανδρικού φύλου (τώρα γίνεται το αντίθετο) τότε θα πρέπει να αρχίσουμε να βάζουμε όρια.
–Μαρία: Ο όρος «γυναικεία χειραφέτηση» αναφέρεται στην απελευθέρωση της γυναίκας από την εξουσία του άντρα. Η έννοια της ελευθερίας πιστεύω είναι ξεκάθαρη για όλους μας. Το όριο είναι αυτό που ισχύει για τον κάθε άνθρωπο, είτε αυτός είναι άντρας είτε γυναίκα.
Μιλάμε για έμφυλη βία, για γυναίκες που πρέπει να αγαπούν το σώμα τους όπως και αν είναι αυτό και άλλα παρόμοια, αλλά από την άλλη υπάρχουν γυναίκες που δεν τα αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο (περιοδικά μόδας, macho άντρες κτλ.). Μπορεί να ανατραπούν αυτά τα στερεότυπα; Η Μαρία Κυριάκου απαντά, καλύπτοντας και την Αθηνά και τη Μαγδαλένα: «Τα στερεότυπα δημιουργούνταν ανέκαθεν από την κανονιστική εξουσία. Και αυτή η εξουσία εδώ και αιώνες είναι πατριαρχική. Το γεγονός ότι η γυναίκα ή ο άντρας απαντούν σε στερεοτυπικές συμπεριφορές είναι αναπόφευκτο, εφόσον δεν υπάρχει συνειδητοποίηση αυτής της εξουσίας που ασκείται πάνω τους. Έτσι κι αλλιώς ακόμα και το φύλο είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα. Αν μεγαλώναμε χωρίς όλα αυτά τα στερεότυπα, πιθανόν να μην κάναμε αυτή τη συζήτηση σήμερα. Η έμφυλη βία είναι μία από τις συνέπειες αυτής της επιβολής των στερεοτύπων. Για να ανατραπούν τα στερεότυπα χρειάζεται όπως ανέφερα και πιο πάνω, συνειδητοποίηση και εντοπισμός της βάσης του προβλήματος, που είναι η πατριαρχία».
Πληροφορίες/Κρατήσεις:
«Η ιστορία της» από τη Σ Ε Ζ Ο Ν : Γυναίκες 2019-2021. Πρεμιέρα 2 Απριλίου, 8:30 μ.μ. Για φιλοξενία στο σπίτι σας ή για να είστε φιλοξενούμενοι, 99602428, 96500767
