Γράφει η Βίβιαν Στεργίου
Δεν είναι μόνο το τραγούδι της Λάνα Ντελ Ρέι Summertime Sadness και το μπλαζέ ύφος μίας κοπέλας που διεκδικεί να νιώθει ψιλοχάλια το κατακαλόκαιρο. Δεν είναι μόνο τα ξεκάρφωτα συνθήματα σε δρόμους της πόλης που θρηνούν σκοτωμένες ελπίδες για το καλοκαίρι. Οι Financial Times έγραψαν εν μέσω θέρους: η καλοκαιρινή θλίψη είναι αληθινή. Κι εγώ σκέφτομαι τι θα μπορούσε να πάει στραβά με μία περίοδο του χρόνου που έχουμε ντύσει με τόσες προσδοκίες; Που έχουμε κολλήσει πάνω της τα πιο κολλώδη κλισέ: ξαναγέμισμα μπαταριών, «χαλάρωση» (λέξη που μάς την έκλεψε η διαφήμιση), και «απόλαυση».
Ιατρικά δεδομένα και Φράνζεν
Αρχικά, οι επιστήμονες μάς λένε ότι η θερμοκρασία επηρεάζει την ψυχική υγεία. Η πολλή ζέστη ρίχνει τη διάθεση, μειώνει τον ύπνο και αυξάνει το άγχος. Μελέτες κάνουν αναφορά στις προκλήσεις που θέτει το καλοκαίρι στα άτομα που ήδη πάσχουν από πρόβλημα ψυχικής υγείας. Παράλληλα, δημιουργείται μία αίσθηση ξεχωρίσματος. Νιώθεις πως είσαι στο πλάι και παρατηρείς ενώ οι άλλοι διασκεδάζουν. Τα τελετουργικά της κοινότητας (πανηγύρια, κολύμπι στις πισίνες) μπορεί να μην σε αφορούν. Τα πάρτι μπορεί να σε αφήνουν με μια αίσθηση κενού. Αν δεν είσαι πανέμορφη τραγουδίστρια της Δυτικής Οχθης, τι κάνεις μ’ όλον αυτόν τον πόνο και το κενό μέσα σου.
Κι ύστερα είναι οι προσδοκίες. Πρέπει οπωσδήποτε να περάσεις καλά, πραγματικά καλά. Πρέπει να έχεις κάποια επιφοίτηση σε βράχο πλάι στη θάλασσα, να ταξιδέψεις κάπου μακριά, τύπου Μεξικό, Νέα Υόρκη, Ανάφη/Γαύδο και να δεις το ηλιοβασίλεμα από 70.000 διαφορετικές τοποθεσίες. Τον ίδιο μήνα όλ’ αυτά. Γιατί αυτές είναι οι μέρες των διακοπών σου και καλά θα κάνεις να τις αξιοποιήσεις. Δεν μπορώ παρά να σκεφτώ τον Τζόναθαν Φράνζεν.
Πολλοί Ελληνες δεν θα μπορέσουν καν να πάνε μία εβδομάδα διακοπές στον Πόρο
Στο μυθιστόρημα Corrections η οικογένεια είναι να συναντηθεί για Χριστούγεννα, «μια τελευταία φορά», καθώς η υγεία του μπαμπά χειροτερεύει και τα παιδιά έχουν σκορπίσει στις δικές τους ζωές (τις οποίες ο Φράνζεν μάς τις παρουσιάζει εξονυχιστικά και με διεισδυτικότητα-πρόκειται για χορταστικό, χοντρό μυθιστόρημα).
Η μαμά εναποθέτει τόσες ελπίδες στα πάντα. Στην εκδρομή με το κρουαζιερόπλοιο, όπου ο άντρας της αποσυντίθεται με εξευτελιστικό τρόπο, στην οικογενειακή μάζωξη γύρω από το τραπέζι, όπου τα παιδιά της κουβαλούν έναν σκασμό προσωπικές τραγωδίες και αποτυχίες. Περιττό να σάς πω ότι η συνάντηση εξελίσσεται σε φιάσκο. Περιττό να σάς πω ότι όλες οι ζωές από μακριά είναι λαμπερές και γυαλιστερές, μέχρι να ξύσεις λίγο, όπως κάνει η λογοτεχνία.
Σύγκριση
Κι αυτό με φέρνει στη σύγκριση. Δεν υπάρχει καλύτερη περίοδος να νιώσεις πραγματικά χάλια που δεν έχεις γυαλιστερή ζωή, μαλλιά, κοιλιακούς ή ιδιωτικό σκάφος. Τον χειμώνα μπορείς να το ξεχνάς ή να σκέφτεσαι: τι κουραστική έγνοια θα ήταν και η συντήρηση του παρκαρισμένου σκάφους. Αλλά το καλοκαίρι η έλλειψη σκάφους γίνεται ανυπόφορη. Αστειεύομαι, φυσικά, αφού πώς να σού λείψει κάτι τόσο εκτός της εμπειρίας σου;
Πολλοί Ελληνες δεν θα μπορέσουν καν να πάνε μία εβδομάδα διακοπές στον Πόρο. Και δεν θα είναι η πρώτη χρονιά. Αρκετοί θα πάνε, αλλά με μεγάλες θυσίες που θα επηρεάσουν τη ζωή τους πριν και μετά τις διακοπές (εκείνοι οι λογαριασμοί που θα μείνουν απλήρωτοι, εκείνος ο Σεπτέμβρης που θα βγει με λίγα ευρώ κλπ.).
Δεν είναι εύκολες αυτές οι πίστες. Ζούμε σε συστήματα παραγωγής συγκρίσεων και επιθυμιών, τόσο που έχουμε χωνέψει αμάσητη την ιδέα πως πρέπει να είναι κανείς διαρκώς ευτυχισμένος, ελκυστικός, καταναλωτικός και ξέγνοιαστος, ενώ, στην πραγματικότητα, η ανθρώπινη κατάσταση είναι μία σειρά από διαρκείς προκλήσεις, φθορά και πόνο. Οι υλικές συνθήκες της ζωής της συντριπτικής πλειονότητας των ανθρώπων δεν είναι περίπατος στα λιβάδια, αλλά αγώνας για στέγη, τροφή, αποταμίευση και λίγες ήσυχες ώρες επαφής με την τέχνη. Θα μού πεις, γιατί λες αυτό που ήδη ξέρουμε; Γιατί οι μηχανισμοί των συγκρίσεων είναι τόσο συντριπτικά ισχυροί που μπορεί και να το ξεχνάμε.
Το καλοκαίρι στην Ελλάδα μπορεί να κοιμηθείς ξέγνοιαστος Νότιος και να ξυπνήσεις Κίρκεγκωρ ανάμεσα σε κατσαρίδες. Υπάρχει καλύτερη περίοδος από τον Αύγουστο, για να νιώσεις βαθιά μέσα στην κοιλιά σου εκείνη την παλιά ερώτηση: «τι ακριβώς κάνω με τη ζωή μου;». Με 40 βαθμούς, την πόλη να βρωμάει σκουπίδι και ψοφίμι, τα καταστήματα κλειστά και το μετατραυματικό στρες από την πανδημία να χτυπάει σφυριές, δεν χρειάζεται να απολογηθείς σε κανέναν, άμα νιώθεις και λίγο παράξενα. Κι ας μην μιλήσουμε για αποφάσεις.
Καμπάνα
Επειδή η πραγματική αρχή της χρονιάς είναι το φθινόπωρο και όχι ο Ιανουάριος, μπορεί το καλοκαίρι να πρέπει να λάβεις αποφάσεις όπως η Ντόρα στο κλασικό έργο Η Καμπάνα (1958) της Αιρις Μέρντοχ. Το καλοκαίρι της νεαρής Ντόρας είναι σκέτη φρίκη. Να αφοσιωθεί στον μεγαλύτερο σε ηλικία άντρα της που την κάνει να νιώθει ένοχη και γριά; Να αφήσει να την ρουφήξει το καλοκαίρι πλάι σ’ ένα μοναστήρι, κάπου στη Βρετανική επαρχία; Να συνεχίσει τη ζωή της στο Λονδίνο, ως σύζυγος που ‘χει παρατήσει οριστικά τον σύζυγό της; Να ασπαστεί βαθιά, ολόψυχα τον χριστιανισμό που της προκαλεί κλειστοφοβία; Η Ντόρα χρειάζεται ένα θαύμα και, όπως σε όλα τα μεγάλα μυθιστορήματα, πρέπει να λάβει αποφάσεις.
Έχοντας περάσει μέρος του καλοκαιριού σε χριστιανική κοινότητα στις παρυφές ενός γυναικείου μοναστηριού, η Ντόρα δεν ξέρει ποια είναι. Ο άντρας της την τρελαίνει. Την επικρίνει. Σχεδόν τη μισεί. Η χριστιανική κοινότητα την εποπτεύει. Η ατμόσφαιρα αββαείου, μονής, ησυχαστηρίου της χτυπάει τα νεύρα. Γυρίζει στο Λονδίνο. Συναντά έναν φίλο, πίνει τζιν με τόνικ, βυθίζεται σε μια μπανιέρα με χλιαρό νερό. Πρέπει να δει πώς θα περάσει το καλοκαίρι και την ζωή από δω και πέρα. Και έτσι φτάνει σε μία κορυφαία στιγμή για το μυθιστόρημα (μπορείτε ν’ ακούσετε μία σχετική συζήτηση για τη σημασία της Μέρντοχ στα γράμματα εδώ).
Καθώς ο άντρας της την πιέζει ψυχολογικά και ο «φιλαράκος» της τρέχει πίσω της στους δρόμους του Λονδίνου μ’ ένα μπουκάλι κρασί στο χέρι, η Ντόρα σταματάει ένα ταξί και λέει: «στην Εθνική Πινακοθήκη». Από το πουθενά. Πηγαίνει να δει πίνακες. Η ζωή της ανάκατη και στον αέρα. Περνάει τις αίθουσες. Γονατίζει μπροστά στα έργα. Τα μάτια της τρέχουν. Μπροστά στις ζωγραφιές, βιώνει μια στιγμιαία αποκάλυψη.
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτήν την εβδομάδα
Το γεγονός πως ζω σ’ έναν κόσμο με τα βιβλία, το μυαλό και το αποτύπωμα της Iris Murdoch. Τα θαλασσινά. Οι άνθρωποι που «κατεβάζουν» λίγο το εξοχικό τους από την πλατφόρμα, δίνουν άδεια στον εαυτό τους και κάνουν διακοπές με φίλους στο ίδιο εξοχικό. Η μουσική των Portico Quartet. Οι νυχτερινές πτήσεις.
