Η τέχνη παίρνει σχήμα παντού. Ως παραλήπτες των έργων, όμως, έχουμε μάθει να προσδίδουμε τον τίτλο και την αξία του έργου τέχνης μέσα στο λευκό κύβο της γκαλερί και του μουσείου. Συγκεκριμένα, η τέχνη της περφόρμανς, δηλαδή η ζωντανή τέχνη με βασικό υλικό το ανθρώπινο σώμα, έκανε την ιστορική της εμφάνιση ως αντίδραση του καλλιτέχνη στη θεσμοθέτηση, κατηγοριοποίηση και ωραιοποίηση της δημιουργικής έκφρασης. Επομένως, το σώμα ως εργαλείο τέχνης πήρε θέση έξω από τους τοίχους του μουσείου, σε δημόσιο χώρο, σε κοινή θέα, συχνά χωρίς προειδοποίηση, φρούρηση και επεξήγηση. Ο Ταϊβανός καλλιτέχνης Tehching Hsieh στο έργο «One Year Performance 1981-82» ορκίζεται να ζει στην πόλη της Νέας Υόρκης πάντα και μόνο στον δημόσιο χώρο για ένα ολόκληρο χρόνο. Ένας παράνομος, τότε, μετανάστης χωρίς καταφύγιο και στέγη προστασίας. Στο έργο «Paradox of Praxis I» (1997), o Βέλγος Francis Alÿs σπρώχνει με τα χέρια του ένα τεράστιο κύβο πάγου στους δρόμους του Μεξικού, μέχρι ο πάγος να λιώσει και να τελειώσει. Μια περιπατητική διαδικασία διάρκειας εννέα ωρών καταγράφει τις συνθήκες διαβίωσης της πόλης.
Στρέφοντας την προσοχή στη χώρα μας, σκεπτόμενοι τη δημοσιότητα της τέχνης και τη δημόσια τέχνη συγκεκριμένα, φαίνεται ότι η πρακτική της περφόρμανς δεν τοποθετείται με την ίδια συχνότητα στον εξωτερικό χώρο. Ο κύβος πάγου του Alÿs θα έλιωνε σε τριάντα λεπτά στην πρόσφατα ανακαινισμένη λεωφόρο Μακαρίου. Με δικαιολογία τις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, την εντατική χρήση προσωπικών οχημάτων μετακίνησης ακόμη και στις μικρότερες αποστάσεις και τoν αγοραστικό πολιτισμό του «Mall» - εμπορικού κέντρου, ο Κύπριος παρατηρείται ως πολίτης ασύνδετος με την πόλη. Συνηθισμένος στον εγκλεισμό, σε ένα κέλυφος προστασίας, κυριολεκτικά. Ασυνήθιστος στο πώς να προσλάβει το άγνωστο, συχνά κλειστός προς τα ερεθίσματα του δημόσιου χώρου, της φύσης ή του τεχνητού περιβάλλοντος. Επομένως, η τέχνη δεν παίρνει συχνά θέση στο δημόσιο τοπίο της Κύπρου. Εκτός και αν είναι σε μορφή μαρμάρινου γλυπτού που μνημονεύει ένα ιστορικό γεγονός ή προσωπικότητα ως αμετακίνητο και ακίνδυνο σκεύασμα.
Η πολιτιστική σκηνή της Κύπρου αποτελείται από ένα μεγάλο αριθμό αξιόλογων δημιουργών. Περιθωριοποιημένοι από το κρατικό σύστημα διασφάλισης και χρηματοδότησης, αρκετοί έχουν επιλέξει να πάρουν δημόσια θέση με το έργο τους, βιώνοντας διάφορες και διαφορετικές αντιδράσεις. Η καταξιωμένη καλλιτέχνης Λία Χαράκη παρουσιάζει τον δικό της μονόκερο στους δρόμους της Παλιάς Λευκωσίας, στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κύπρια - 2019, σε προσπάθεια ενοποίησης και δόνησης των πολιτών. Η χαρά και οι πολύχρωμοι χαρακτήρες των συντελεστών συνάντησαν την επόμενη μέρα την κρίση και κριτική ορισμένων, ως προς το έμβλημα της τέχνης και όχι ως προς το συναίσθημα. Η ζωντανή τέχνη στον δημόσιο χώρο είναι έκρηξη, μορφή διαμαρτυρίας, πράξη συμπαράστασης, παρέμβαση και ενόχληση. Για παράδειγμα, το 2012 οι κεφαλές που αποτελούν το μνημείο Ελευθερίας στη Λευκωσία ντύνονται ανώνυμα με τις πολύχρωμες κουκούλες του ακτιβιστικού συγκροτήματος Pussy Riot, καταδικασμένο σε φυλάκιση για διατάραξη της δημόσιας τάξης στη Ρωσία.
Σε προσωπικό επίπεδο, έχω επιλέξει αρκετές φορές τον δημόσιο χώρο ως πλαίσιο και περιεχόμενο της εικαστικής μου δράσης. Την πλατεία «Des Châtaignons» στη Λοντέβ και την αυλή εκκλησίας «Saint-Hilaire» στο Μπαζός, ως δημιουργός, τη σειρά ζωντανών δράσεων «Τα Δημόσια» στους δρόμους των Ιωαννίνων και «DIS-PLAY» στα εγκαταλελειμμένα μαγαζιά της οδού Μαυροκορδάτου στην Αθήνα, ως επιμελητής. Στην Κύπρο, μέχρι τώρα, είχα μόνο μία φορά το θάρρος, το θράσος ή την ευκαιρία να πράξω δημόσια. Το 2021, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Buffer Fringe» παρουσιάζεται το ζωντανό έργο «DAME». Θαμμένος, φυτεμένος σε κοινό χώρο στάθμευσης, δίπλα από ένα εμβληματικό φοίνικα, προσκαλώ το κοινό να οδηγήσει και να παρακολουθήσει τη δράση μέσα από το αυτοκίνητό του. Ανά τακτά χρονικά διαστήματα, εμφανίζω ένα πράσινο καπνογόνο, το ανεβάζω προς τον ουρανό, με την ελπίδα να φτάσω το ύψος του φοίνικα ή να ενοποιήσω τους μάρτυρες της δράσης με το σύννεφο καπνού. Φέτος, το Σάββατο - 27 Μαΐου, παρουσιάζω στο κέντρο της Πλατείας Ελευθερίας στις 17:00, το ζωντανό performance «Ω3» στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Λευκωσίας. Χωρισμένος στη μέση, ως «ψάρι έξω από τα νερά του», μέσα στο οργανικό αρχιτεκτόνημα της Ζάχα Χαντίντ, σας προσκαλώ να συνεχίσουμε τη συζήτηση περί δημόσιας τέχνης, αποδοχής και διαφορετικότητας.
*Ο PASHIAS είναι performance artist.
