Ανεξερεύνητες ιστορικές και κοινωνικές πτυχές

Της δρος ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΓΙΑΓΚΟΥ

ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ Δ. ΛΟΥΗΣ
Αρχειακά και Ιστορικά Ανάλεκτα Προφορικής
Παράδοσης και Νεότερης Ιστορίας της Κύπρου
εκδ. Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, σελ. 184

Το βιβλίο του δρος Κυπριανού Δ. Λούη «Αρχειακά και Ιστορικά Ανάλεκτα Προφορικής Παράδοσης και Νεότερης Ιστορίας της Κύπρου» αποτελεί μία από τις πρόσφατες εκδόσεις του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (ΚΕΕ). Πρόκειται για συλλογή αναδημοσιευμένων άρθρων του συγγραφέα υπό την επιστημονική επιμέλεια του ιστορικού δρος Απόστολου Γ. Κουρουπάκη.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη: Το πρώτο φέρει τον τίτλο «Αρχειακά Ανάλεκτα Προφορικής Παράδοσης της Κύπρου» και αποτελείται από τρία άρθρα μέσα από τα οποία αναδεικνύεται ο αρχειακός πλούτος που βρίσκεται στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών. Συγκεκριμένα, τα άρθρα εστιάζουν στον σχεδιασμό, συγκρότηση και υλοποίηση του Αρχείου Προφορικής Παράδοσης (ΑΠΠ) του ΚΕΕ. Το Αρχείο αυτό είναι μοναδικό στο είδος του, το οποίο δημιουργήθηκε χάρη στις άοκνες προσπάθειες των ερευνητών του Κέντρου κατά την περίοδο 1990-2008. Η αρχική ιδέα συγκρότησης του Αρχείου προήλθε από τον Κύπριο καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη, ο οποίος για πολλά χρόνια υπηρέτησε ως διευθυντής του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών και το οποίο διαθέτει σπουδαίο αρχείο προφορικής παράδοσης, στο οποίο καταγράφονται μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων.

Μέσα από τα άρθρα ο δρ Κυπριανός Λούης, ο οποίος υπήρξε μέλος της ερευνητικής ομάδας για τη συγκρότηση του Αρχείου και στην πορεία εκπαίδευσε νέους επιστήμονες, που εντάχθηκαν μέσω ερευνητικού προγράμματος στην ομάδα του ΚΕΕ για τον σκοπό αυτό, καταγράφει ανάμεσα σε άλλα τις σταδιακές φάσεις συγκρότησης του Αρχείου, τη μεθοδολογία διεξαγωγής της έρευνας και τα τεχνολογικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για τη λήψη συνεντεύξεων. Κατά την πρώτη φάση συγκρότησης του Αρχείου την έρευνα διεξήγαγε ομάδα οκτώ συνολικά ερευνητών, οι οποίοι εργάστηκαν υπό την επιστημονική ευθύνη της τότε ανώτερης ερευνήτριας του Κέντρου Θεοφανούς Κυπρή. Κατά την περίοδο αυτή συγκεντρώθηκαν πληροφορίες κυρίως για τις κατεχόμενες και εν μέρει για τις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου με σκοπό τη συντήρηση της ιστορικής και πολιτιστικής τους φυσιογνωμίας. Στις επόμενες φάσεις του ερευνητικού προγράμματος, οι αποστολές κάλυψαν τις υπόλοιπες ελεύθερες περιοχές της Κύπρου (αγροτικές και αστικές). Παράλληλα σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου, στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος, ολοκληρώθηκε η δημιουργία Ενιαίας Βάσης Δεδομένων και ψηφιοποιήθηκε το σύνολο του αρχειακού υλικού. Στην τελευταία φάση του προγράμματος προσφέρθηκε η δυνατότητα σε νέους επιστήμονες να συνεισφέρουν στην προσπάθεια, αποκτώντας ταυτόχρονα εμπειρία σε θέματα έρευνας και σύγχρονων ερευνητικών μεθοδολογιών. Μέσα από τα άρθρα του τόμου, αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος και τη σημασία της ερευνητικής προσπάθειας.

Το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης καταγράφει και διασώζει σημαντικά στοιχεία ιστορίας, που αφορούν κυρίως την περίοδο της Τουρκοκρατίας, της Αγγλοκρατίας και την περίοδο μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, στοιχεία λαογραφίας και λαϊκής πνευματικής παραγωγής όπως παραμύθια, παροιμίες, δημοτικά τραγούδια και άλλα που αφορούν τις κατεχόμενες και ελεύθερες περιοχές της Κύπρου. Το ΑΠΠ αποτελεί επομένως μία πηγή από όπου αντλούνται σε αφθονία πληροφορίες και στοιχεία για πληθώρα θεμάτων που αφορούν την ιστορία και την κοινωνία της Κύπρου του περασμένου αιώνα. Το Αρχείο αποτελεί ένα εργαλείο ιστορικής, λαογραφικής και άλλης επιστημονικής έρευνας, πολύτιμο για την ερευνητική κοινότητα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι η σπουδαιότητα του Αρχείου εντείνεται με την πάροδο του χρόνου, διότι μέσα από τις μαρτυρίες οι ερευνητές είναι σε θέση να συνθέσουν την εικόνα μιας εποχής που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις νεότερες γενιές του τόπου. Πράγματι οι μαρτυρίες των πληροφορητών/τριών ενισχύουν όχι μόνο τη βαθύτερη κατανόηση του τοπικού μας παρελθόντος, αλλά επίσης λειτουργούν και ως μέσο συντήρησης της ιστορικής μνήμης. Το πλούσιο υλικό του Αρχείου μπορεί να αξιοποιηθεί όχι μόνο για τη συγγραφή επιστημονικών μελετών πολλές από τις οποίες αποτελούν ήδη μέρος του εκδοτικού έργου του ΚΕΕ, αλλά επίσης –ανάμεσα σε άλλα– να αποτελέσει βασική πηγή άντλησης πληροφοριών για χρήση κατά την εκπαιδευτική διδασκαλία σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης.

Ανεξερεύνητες ιστορικές πτυχές

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου φέρει τον τίτλο «Ιστορικά Ανάλεκτα Νεότερης Ιστορίας της Κύπρου» και περιλαμβάνει τέσσερα άρθρα που πραγματεύονται πτυχές της οικονομικής κυρίως ιστορίας της Κύπρου κατά τον 19ο αιώνα, πεδίο της ερευνητικής εξειδίκευσης του δρος Κυπριανού Λούη. Τα άρθρα αυτά δημοσιεύτηκαν κατά την περίοδο 2000-2013 σε επιστημονικούς συλλογικούς τόμους και περιοδικά.

Τα κείμενα φωτίζουν ανεξερεύνητες πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας και της ιστορίας των θεσμών στην Κύπρο κατά την περίοδο της ύστερης οθωμανικής κυριαρχίας με έμφαση στην περίοδο 1800 - 1865. Για παράδειγμα μαθαίνουμε για το ρόλο και τη δράση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Α΄, με έμφαση στα θέματα εκπαίδευσης, στο υπόβαθρο των μεταρρυθμίσεων που έλαβαν χώρα στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην επίδραση που αυτές είχαν στο εσωτερικό κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι της Κύπρου. Άλλα θέματα με τα οποία καταπιάνονται τα άρθρα αφορούν την εκμετάλλευση του τσιφλικιού της Πύλας κατά τη δεκαετία του 1830 αλλά και τη διαχείριση των φορολογικών λογαριασμών του «Κοινού της Κύπρου» από την κεντρική Δημογεροντία κατά το πρώτο μισό του δεκάτου ενάτου αιώνα. Επιπλέον, ο αναγνώστης μπορεί να πληροφορηθεί για τη δομή των οικονομικών καταστίχων της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου κατά τις τέσσερις πρώτες δεκαετίες του δεκάτου ενάτου αιώνα, τα οποία αποτελούν βασικά αρχειακά τεκμήρια για τους ερευνητές της οικονομικής ιστορίας της περιόδου. Έτσι τα άρθρα λειτουργούν ως ένα επιπλέον εργαλείο αρχειακής και βιβλιογραφικής έρευνας για την εν λόγω περίοδο.

Καταληκτικά, τα άρθρα που περιλαμβάνονται στα Αρχειακά και Ιστορικά Ανάλεκτα Προφορικής Παράδοσης και Νεότερης Ιστορίας της Κύπρου εξυπηρετούν ένα διττό σκοπό, την κοινοποίηση στο ευρύ κοινό του τρόπου συγκρότησης και της σημασίας του Αρχείου Προφορικής Παράδοσης στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, και την προσφορά μιας διεύρυνσης του τρόπου προσέγγισης των διαφορετικών γραπτών πηγών της νεότερης οικονομικής ιστορίας της Κύπρου.

Η δρ Αναστασία Γιάγκου είναι εκπαιδευτικός.