Του Γιάννη Ιωάννου
Tα Pandora Papers ήλθαν να βάλουν ξανά την Κύπρο στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος ως τη χώρα η οποία ταυτίζεται με αμφιλεγόμενες φορολογικές πρακτικές. Τα τελευταία χρόνια, δεκάδες δημοσιεύματα του ξένου Τύπου ασχολήθηκαν με την Κύπρο –αγγίζοντας μέχρι και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη στις αποκαλύψεις τους– δημιουργώντας μια δυναμική καταβαράθρωσης του brand name της χώρας διεθνώς. Στο άκουσμα «Κύπρος», τη φήμη της χώρας συνοδεύουν χαρακτηρισμοί όπως το «ρωσικό νησί», η «Μπανανία» και ο «φορολογικός παράδεισος». Το αποκορύφωμα αυτής της τροπής που έχει πάρει η Κύπρος ως πάροχος υπηρεσιών, ιδίως μετά το 2004 και την ένταξη στην Ε.Ε., έχει πολύ ενδιαφέρουσες προεκτάσεις. Δημιουργεί έναν δυναμικό άξονα αντιπαράθεσης μεταξύ εκείνων που επιθυμούν να εξαλειφθεί η διαφθορά και μεταξύ εκείνων που χρησιμοποιούν το επιχείρημα του «έτσι κάνουν όλοι», δείχνοντας προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως π.χ. το Λουξεμβούργο ή προς την πρακτική μεγάλων παρόχων υπηρεσίας στο City του Λονδίνου. Το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα, τα «χρυσά διαβατήρια», όπως τα αποκάλεσαν σε επίπεδο ΜΜΕ, είναι μια τέλεια περιπτωσιολογία της πρόσληψης της διαφθοράς από τον μέσο Κύπριο πολίτη. Ελάχιστοι, μια χούφτα ακαδημαϊκών, 2-3 δημοσιογράφοι ή επαγγελματίες νομικοί, είχαν την παρρησία να προσεγγίσουν την εν λόγω πρακτική με δυσπιστία και να σημειώσουν πως ένα τέτοιο πρόγραμμα δεν έχει ούτε σπουδαία βιωσιμότητα αλλά ούτε και εξυπηρετεί –όπως πρέπει να εξυπηρετεί– το brand της χώρας. Οι υπόλοιποι έσπευσαν όχι μόνο να τους... φάνε αλλά και να υπερασπιστούν τη λογική του «έτσι κάνουν όλοι». Η συνέχεια των πραγμάτων δικαίωσε τους πρώτους. Ιδίως όταν όλοι παρακολουθήσαμε τον τέως πρόεδρο της Βουλής, με το κρασάκι του, στο βίντεο του Al Jazeera.
Η διαφθορά στην Κύπρο μάς συνοδεύει από την απαρχή της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μοιάζει με το μπαχτσίσι που κληρονομήσαμε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και που περάσαμε μέσα από τη διαδικασία της όσμωσης κατά τη διάρκεια της εκτεταμένης τοκογλυφίας που γνώρισε η νήσος στην Αγγλοκρατία. Η διαφθορά στην Κύπρο μάλιστα δείχνει να μη διακατέχει μόνον μέρος των πολιτικών ελίτ, αλλά και ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας από τη βάση της μέχρι τα ανώτερα στρώματα. Παραμένει, δηλαδή, μια βαθιά κοινωνική συμπεριφορική που ξεκινά από την «τράμπα» του φτωχοδιάβολου μέχρι την εξυπηρέτηση του «κουμπάρου» στο επίπεδο των πελατειακών σχέσεων των κομμάτων του πολιτικού συστήματος. Το μέγεθος του νησιού, η κυπριακή κουλτούρα και νοοτροπία και η επιτάχυνση των εξελίξεων στον τομέα των χρηματοοικονομικών και νομικών διεργασιών μετέφερε, αναπόφευκτα, τη διαφθορά ως συμπεριφορική, και στο επίπεδο της παροχής υπηρεσιών.
Κι εκεί μας προέκυψε ο Jho Low, οι Ρώσοι ολιγάρχες, οι εταιρείες κέλυφος, οι κρυφές κάμερες του Al Jazeeraκαι η καταρρακωμένη φήμη της Κύπρου διεθνώς. Ως προς το τελευταίο, ένας τυχαίος ξένος μπορεί να μη γνωρίζει ότι η Κύπρος τελεί υπό τουρκική κατοχή αλλά, ενίοτε, γνωρίζει πως είναι ένας off shoreπαράδεισος. Αν κάποιος βάλει, στην αγγλική γλώσσα, σε μια μηχανή αναζήτησης της Google τη λέξη «Cyprus» και το γράμμα «ο», το πρώτο αποτέλεσμα είναι «Cyprus off shore» και το δεύτερο «Cyprus official language». Ως εκ τούτου, οι αλγόριθμοι σε αυτό το επίπεδο δεν κάνουν λάθη.
Στην Κύπρο, ανά χρονικές περιόδους, μια σειρά σκανδάλων συγκλονίζουν την κοινή γνώμη και εντάσσουν το μοντέλο ανάπτυξης της χώρας σε αέναους κύκλους επαναπροσδιορισμού του εαυτού του. Από το χρηματιστήριο στα late 90’s μέχρι τον τραπεζικό τομέα και τα γεγονότα του 2013 κι από την οικοδομική ανάπτυξη μέχρι τα «χρυσά διαβατήρια», η Κύπρος βίωσε τις τελευταίες δύο δεκαετίες καταστάσεις, οι οποίες ορίζονταν από το «έτσι κάνουν όλοι» και κατέληγαν, με μαθηματική ακρίβεια, σε καταστροφές και λήψη μέτρων κατόπιν εορτής. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών των συμπεριφορών ήταν πως τον λογαριασμό συνήθως τον πλήρωναν οι Κύπριοι πολίτες και δη αυτοί που εργάζονται σκληρά και με τιμιότητα ακολουθώντας τον Ηράκλειο δρόμο της Αρετής.
Το ερώτημα παραμένει ως προς το πώς προσεγγίζει κανείς την πάταξη της διαφθοράς στην Κύπρο. Είναι απλά η υιοθέτηση των AML directives, και η θεσμική διασφάλιση, η ασπίδα απέναντι στο φαινόμενο; Αρκούν; Η απάντηση είναι πως χωρίς αλλαγή νοοτροπίας το «έτσι κάνουν όλοι» δεν θα εξαλειφθεί εύκολα στην Κύπρο. Και για την αλλαγή της συμπεριφοράς και της νοοτροπίας απαιτούνται πολλά περισσότερα από το Νόμο. Στην Κύπρο, η πρόσφατη πολιτική μας ιστορία έχει αποδείξει πως μαθαίνουμε μόνον μετά από τις εθνικές καταστροφές. Πως πρέπει να φτάσουμε στον πάτο του βαρελιού για να συνειδητοποιήσουμε ότι προχωράμε σε λανθασμένο μονοπάτι. Αυτό ενδεχομένως να συμβεί τα επόμενα χρόνια. Με την ποιοτική διαφορά πως αυτή τη φορά δεν θα υπάρχει στάτους κβο –στο Κυπριακό– για να συνεχίζουμε να συνερχόμαστε από τα λάθη μας. Η συνειδητοποίηση αυτής της πραγματικότητας είναι ύψιστης σημασίας για την εθνική μας επιβίωση. Και, δυστυχώς, επειδή «έτσι κάνουν όλοι» λίγοι έχουν πάρει το χαμπάρι τους.
