Του Γιάννη Ιωάννου
Στις σύγχρονες θεωρίες για τον ορισμό της ηγεσίας επικράτησε, ιδίως μετά τη δεκαετία του ’70, η θεωρία της ανταλλαγής ηγέτη-μέλους. Σύμφωνα με τη θεωρία, η αλληλεπίδραση του ηγέτη με τον οργανισμό, κράτος, σύνολο, κ.λπ., θεωρήθηκε ως μια σειρά κατακόρυφων δυάδων, κατηγοριοποιημένων σε δύο διαφορετικούς τύπους: Όσες σχέσεις ηγέτη-μελών ήταν διευρυμένες και περισσότερο προσωπικές ονομάστηκαν ενδο-ομαδικές, ενώ όσες σχέσεις ήταν τυπικές και επίσημες ονομάστηκαν εξω-ομαδικές. Τα μέλη της ενδο-ομάδας, επειδή ταίριαζαν με τον ηγέτη και ήταν πρόθυμα να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες, είχαν περισσότερες διευκολύνσεις, όπως επιρροή, ευκαιρίες και αμοιβές, ενώ τα μέλη της εξω-ομάδας λάμβαναν τις βασικές παροχές για την εργασία τους. H LMX ως θεωρία εστίασε στην έννοια της παραγωγής ηγεσίας η οποία αναπτύσσεται με την πάροδο του χρόνου και περιλαμβάνει τη φάση των αγνώστων, τη φάση της γνωριμίας και την ώριμη φάση της συνεργασίας. Οι οπαδοί, με το να αναλαμβάνουν περισσότερες ευθύνες, μετακινούνται ανάμεσα στις φάσεις για να καταλήξουν στις πιο ώριμες σχέσεις με τον ηγέτη, με υψηλό επίπεδο αμοιβαίας εμπιστοσύνης, σεβασμού και υποχρέωσης, κάτι το οποίο έχει θετικά αποτελέσματα τόσο στους ίδιους, όσο και στην αποτελεσματική λειτουργία του οργανισμού, κράτους, συνόλου, κοκ.
Συχνά, με αφορμή το Κυπριακό, στην κυπριακή δημόσια σφαίρα συζητάμε για την έννοια της πολιτικής βούλησης σε σχέση με την επίλυσή του, επικαλούμαστε την ανάγκη (ή την έλλειψη) ηγεσίας σε σχέση με την τελευταία, ενώ αναζητούμε, διαχρονικά μεταξύ των όσων πέρασαν από τον προεδρικό θώκο, το μοντέλο εκείνο της ηγεσίας που τους περιγράφει, είτε για να επεξηγήσουμε του πόσο σθεναρά αντισταθήκαμε στις τουρκικές επιβολές είτε για να αποτιμήσουμε του τι πήγε στραβά και δεν κατορθώσαμε να βρούμε τη φόρμουλα εκείνη που θα μας απαλλάξει από την τουρκική κατοχή. Και μοιραία, η LMX έρχεται να μας υπενθυμίσει το πώς οι ενδο-ομαδικές και εξω-ομαδικές σχέσεις του εκάστοτε Ελληνοκύπριου προέδρου (και ηγέτη στο επίπεδο των συνομιλιών του Κυπριακού) με διάφορα συστατικά που απαρτίζουν το Κυπριακό συγκείμενο –από τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ μέχρι τον λαό και τους διεθνείς δρώντες– λειτούργησαν σε συγκεκριμένο χρόνο και τόπο. Οι ελληνοκυπριακές ηγεσίες –σε σχέση με το Κυπριακό– πέρασαν έντονα τις φάσεις των αγνώστων, της γνωριμίας και την ώριμη φάση της συνεργασίας.
Οι ηγέτες ωστόσο παραμένουν σε επίπεδο δημόσιας πρόσληψης πάνω κάτω οι ίδιοι αναφορικά με το Κυπριακό: Ο «αθάνατος εθνάρχης» Μακάριος, ο «πατριωτικά ρεαλιστής» Γλαύκος Κληρίδης, ο «ηγέτης του μεγάλου «ΟΧΙ» Τάσσος Παπαδόπουλος, ο «παρολίγον να το λύσει» Γιώργος Βασιλείου, ο «διεκδικητικός» Σπύρος Κυπριανού και ο «άτυχος» Δημήτρης Χριστόφιας. Πρόεδροι που οι σχέσεις τους αναφορικά με το μοντέλο ηγέτης-μέλος όχι μόνο διαμόρφωσαν δεδομένα στη μακρά ιστορία του Κυπριακού και των συνομιλιών αλλά και που, αναπόφευκτα, πέρασαν από τη βάσανο της παραγωγής ηγεσίας, ως μοντέλου εσωτερικής διακυβέρνησης και επιβιωσιμότητας και όχι σε σχέση με την παραγωγή απτών αποτελεσμάτων ως προς την επίλυσή του. Ο Νίκος Αναστασιάδης, όπως και οι προκάτοχοί του, θα κριθεί με όποιο μοντέλο ηγεσίας επιθυμεί ο ιστορικός του μέλλοντος. Και στα επόμενα χρόνια θα γραφτούν σίγουρα αρκετά για τον ρόλο που διαδραμάτισε στο Κυπριακό και το παράδειγμα ηγεσίας που επέλεξε να ακολουθήσει. Λογικά, θα είναι και ο τελευταίος Ελληνοκύπριος ηγέτης που επί της θητείας του το Κυπριακό, με προοπτικές επίλυσης, αποτέλεσε βασικό πολιτικό κεφάλαιο.
Χωρίς το Κυπριακό ωστόσο, με το στάτους κβο να έχει αλλάξει άρδην και όχι προς το συμφέρον μας, το μοντέλο ηγεσίας ως προς την θεωρία της ανταλλαγής ηγέτη-μέλους θα πεθάνει, αρχής γενομένης από το 2023 και τις προεδρικές. Οι ενδο-ομαδικές και εξωομαδικές σχέσεις δεν θα έχουν πλέον καμία απολύτως σημασία ενώ η φάση των αγνώστων, η φάση της γνωριμίας και η ώριμη φάση της συνεργασίας μεταξύ του εκάστοτε Ελληνοκύπριου ηγέτη και των πολιτών δεν θα αφήνει τα περιθώρια του παρελθόντος ως προς πολιτικούς ελιγμούς: Το Κυπριακό στην φάση που διανύουμε και στα επόμενα χρόνια θα αποτελέσει την αφορμή για να αλλάξει το μοντέλο της ηγεσίας στην Κύπρο. Και, εξ ορισμού, η αναζήτηση ενός χαρισματικού ηγέτη θα επανέλθει στο προσκήνιο αλλά και στο ντιμπέιτ στη δημόσια σφαίρα. Υπάρχει άραγε; H κρίση θέλει ηγέτη αλλά η επερχόμενη κρίση μπορεί να χρειαστεί και κάτι παραπάνω από αυτό.
