Του Παναγιώτη Χριστιά
Μετά την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος, τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την απελευθέρωση των χωρών της ανατολικής Ευρώπης από τον ζυγό του ολοκληρωτισμού, η Δύση έζησε την ψευδαίσθηση του «τέλους της Ιστορίας». Σύμφωνα με τον Francis Fukuyama, εισηγητή της θεωρίας αυτής, η φιλελεύθερη δημοκρατία είχε δώσει και είχε κερδίσει την τελευταία της μάχη και πλέον όλη η υδρόγειος θα ήταν σε θέση να απολαύσει τα αγαθά της ελευθερίας. Τριάντα χρόνια αργότερα, διαπιστώνουμε ότι το φάσμα του ολοκληρωτισμού όχι μόνο δεν εξαλείφθηκε, αλλά ενδυναμώνεται μέρα με τη μέρα. Το πιο ανησυχητικό, όμως, είναι ότι η Δύση δεν είναι πλέον πρόθυμη να δώσει νέα μάχη για την ελευθερία. Αντίθετα, μέσα από το πλέγμα των διεθνών σχέσεων και της παγκόσμιας οικονομίας, συμβιβάζεται με την υφιστάμενη τάξη με αποκλειστικό σκοπό τη διαφύλαξη των κεκτημένων της παγκοσμιοποίησης. Και ενώ, εντός των φιλελεύθερων δημοκρατιών, η πάλη υπέρ των μειονοτήτων και των «δικαιωμάτων των κυβερνωμένων», όπως έλεγε ο Michel Foucault, συνεχίζεται με αυξανόμενη ένταση, οι ίδιες φιλελεύθερες δημοκρατίες φαίνεται να έχουν εγκαταλείψει τον αγώνα για την ελευθερία. Η μαχητικότητα έχει δώσει τη σκυτάλη στον ενδοτισμό και στον κομφορμισμό. Μοιάζει σαν ο «άνεμος της αλλαγής» να φυσάει πλέον μόνο εντός των συνόρων των Δυτικών φιλελεύθερων δημοκρατιών.
Ό,τι όμως η Δύση αρνείται να κάνει συνειδητά, το κάνει ασυνείδητα. Μπορεί οι δυτικές ηγεσίες να μην παρεμβαίνουν υπέρ των ατομικών δικαιωμάτων στην Κίνα, στη Ρωσία, την Τουρκία, το Ιράν ή τη Λευκορωσία, ωστόσο οι δυτικές κοινωνίες δίνουν το ηχηρό παράδειγμα της πάλης για ισότητα και δικαιοσύνη. Όσο και αν οι ιδεολογικές δυνάμεις της «διαθεματικότητας» (intersectionality) αρέσκονται στο να κατακεραυνώνουν το δυτικό φιλελεύθερο πολιτικό σύστημα, το σύστημα αυτό είναι το μοναδικό στην ανθρώπινη ιστορία, το οποίο έχει θεσμοθετήσει τον πολιτικό πολιτισμό της οργανωμένης αντίστασης στις διακρίσεις και έχει δημιουργήσει νομικό πλαίσιο προστασίας των ενεργών μειονοτήτων στον αγώνα τους κατά της αδικίας και την ανισότητας. Η διαθεματικότητα, η θεωρία δηλαδή του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι διάφοροι τύποι διακρίσεων, έκανε παγκόσμια γνωστή την εισηγήτριά της, την καθηγήτρια νομικής Kimberle Crenshaw. Μιλώντας για διαθεματικότητα στον φεμινισμό, εννοούμε πως η φεμινιστική σκοπιά πρέπει να συνδυαστεί με τις οπτικές άλλων πολλαπλών στοιχείων: τη φυλή, τη σεξουαλικότητα, την αναπηρία, την κοινωνική τάξη κ.ο.κ. Ο ακτιβιστής της κάθε επιμέρους θεματικής οφείλει να εξετάζει τις ανισότητες στον τομέα του μέσα από το πρίσμα του συνόλου των συστημικών καταπιέσεων και διακρίσεων. Όπως χαρακτηριστικά έλεγε η Crenshaw, τόσο ο φεμινιστικός όσο και ο αντιρατσιστικός ακτιβισμός έχουν αφήσει «τις έγχρωμες γυναίκες αόρατες σε κοινή θέα». Το πρόβλημα με τη συγκεκριμένη οπτική είναι ότι, εξετάζοντας την ιστορία του φιλελεύθερου συστήματος, οι ιδεολογικοί ταγοί και οι οπαδοί της διαθεματικότητας βλέπουν στο φιλελεύθερο σύστημα την τομή όλων των ανισοτήτων (αποικιοκρατία, πατριαρχία, ρατσισμός, σεξισμός κ.ο.κ.) και το ανάγουν σε κοινό εχθρό όλων των πολιτικών ακτιβισμών. Με άλλα λόγια, βλέπουν μόνο τις στρεβλώσεις που μοιραία είχαν και έχουν τα φιλελεύθερα καθεστώτα, και αγνοούν τη γενικότερη δυναμική τους, τη σταθερή δηλαδή θεσμική πορεία προς περισσότερη ελευθερία, πολιτική ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτή η δυναμική σίγουρα δεν υπάρχει στα ολοκληρωτικά πολιτικά συστήματα που ενέπνευσαν κατά καιρούς τους ακτιβιστές στη Δύση.
Η «εξαγωγή» του κινήματος #MeToo στην Κίνα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των όσων ειπώθηκαν παραπάνω. Μια βδομάδα μετά τις λεπτομερείς αποκαλύψεις της τριανταπεντάχρονης τενίστριας Peng Shuai για τον βιασμό της από τον πρώην αντιπρόεδρο της κινεζικής κυβέρνησης Zhang Gaoli, 75 ετών, η νεαρή γυναίκα εξαφανίστηκε. Η πρωταθλήτρια του Roland Garros στα διπλά το 2014, κατηγόρησε στις 2 Νοεμβρίου τον πρώην ηγέτη ότι την εξανάγκασε σε σεξουαλική επαφή μαζί του πριν από τρία χρόνια. Έκτοτε αγνοείται η τύχη της. Μάλιστα, την ημέρα της αποκάλυψης, ακόμη και η λέξη «τένις» (wangqiu) απαγορεύτηκε από το Weibo, το κινεζικό Twitter. Με αυτόν τον τρόπο, ενώ η Κίνα έχει δει αρκετά σκάνδαλα #MeToo τα τελευταία χρόνια, η λογοκρισία και ο δικαστικός έλεγχος από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) έχουν εμποδίσει το κίνημα να αποκτήσει δυναμική. Ωστόσο, είναι η πρώτη φορά που ηγέτης τόσο υψηλού βαθμού στο ΚΚΚ εμπλέκεται σε παρόμοιες καταγγελίες για βιασμό. Η σιωπή της νεαρής γυναίκας από τότε που δημοσιοποιήθηκε η υπόθεση προϊδεάζει για τα χειρότερα. Η αυστηροποίηση της λογοκρισίας στα κοινωνικά δίκτυα από τη δεκαετία του 2010, και ακόμη περισσότερο υπό την προεδρία του Xi Jinping, έχει καταστήσει τέτοιες αποκαλύψεις σήμερα σχεδόν αδύνατες. Τα τελευταία χρόνια, οι οργανώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών έχουν υποστεί αστυνομικές καταστολές και επιθέσεις στο διαδίκτυο από Κινέζους εθνικιστές που προωθούν ένα πατριαρχικό όραμα για την κοινωνία.
Το βέβαιο είναι ότι το κινεζικό #MeToo δεν υποστηρίζεται από ένα φιλελεύθερο δυτικότροπο σύστημα ώστε να μπορέσει να ανθίσει και να κατορθώσει να ανατρέψει, αργά αλλά σταθερά, τους πατριαρχικούς κοινωνικούς θεσμούς στην Κίνα. Βρίσκει, αντίθετα, απέναντί του ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, το οποίο αναγνωρίζεται με διακριτικό τρόπο από τη Δύση στο όνομα της παγκοσμιοποιημένης επιχειρηματικότητας. Οι δε πολιτικοί και ιδεολογικοί ακτιβιστές της «διαθεματικότητας», προσηλωμένοι στο αντιφιλελεύθερο ιδεώδες τους, δεν αντιλαμβάνονται καν την ανάγκη αλλαγής καθεστώτος στην Κίνα ως προϋπόθεση της αλλαγής των παρωχημένων κοινωνικών νοοτροπιών και συμπεριφορών.
