Αυτά που ξέραμε για το Νεπάλ συνοψίζονται περίπου στα παιδιά με μηχανάκια που φέρνουν φαγητό στην πόρτα μας, και στα Ιμαλάια. Τώρα οι πολίτες της μακρινής, φτωχής ($1.447 κατά κεφαλήν εισόδημα), αλλά μεγάλης σε πληθυσμό (30 εκατομμύρια) χώρας γράφουν Ιστορία. Οι εξεγέρσεις, κυρίως των νέων, που ξέσπασαν στις 8 Σεπτεμβρίου και συνεχίζονται, οδηγώντας τον πρωθυπουργό και υπουργούς σε παραίτηση, πυροδοτήθηκαν από την κυβερνητική απαγόρευση λίγες μέρες νωρίτερα των πιο δημοφιλών κοινωνικών δικτύων. Πρόκειται για εξελίξεις που ξεπερνούν σε σημαντικότητα την εκλογή στην Κύπρο ενός influencer ως ευρωβουλευτή το 2024, αλλά και τη μαζική εξέγερση Αιγυπτίων πολιτών, οι οποίοι αξιοποίησαν τα κοινωνικά δίκτυα για να συσπειρωθούν, το 2011, και οδήγησε στην κατάρρευση του καθεστώτος Μουμπάρακ που έλεγχε τη χώρα από το 1981. Τότε, στην Αίγυπτο, ο λαός χρησιμοποίησε τα κοινωνικά δίκτυα για να επικοινωνήσει. Τώρα, στο Νεπάλ, ο λαός ξεσηκώθηκε επειδή δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτά.
Πόση, εν τέλει, είναι η δύναμη των κοινωνικών δικτύων; Και σε ποια έκταση αυτή η δύναμη είναι για το κοινό καλό ή όχι; Σε πρώτο επίπεδο ο καθένας έχει δηλώσει την αποδοχή του, αφού όλοι μας έχουμε γίνει χρήστες. Η εντυπωσιακή και καθολική εξάπλωσή τους ερμηνεύεται από τη φαινομενικά χωρίς κόστος διαθεσιμότητά τους. Και την εύκολη επαφή μας από οπουδήποτε με οποιονδήποτε. Να προσθέσουμε στη γοητεία και την ελεύθερη πρόσβαση σε ατελείωτες πηγές ενημέρωσης.
Στις μεγάλες μάζες φτωχών πολιτών στο Νεπάλ όλα αυτά λειτούργησαν έτσι. Επιπρόσθετα, τα κοινωνικά δίκτυα απέκτησαν και ρόλο διασκέδασης στον ελεύθερο χρόνο, όταν τόσες άλλες πιο επιθυμητές πηγές ψυχαγωγίας δεν τους είναι προσιτές οικονομικά. Το βλέπουμε και στον τόπο μας. Οι οικονομικοί μετανάστες δεν διαθέτουν πόρους για να επισκεφθούν εστιατόρια, συναυλίες κ.λπ. Παράλληλα, η κοινωνία του Νεπάλ συγκλονιζόταν από σκάνδαλα νεποτισμού, καθώς μέλη των πολύ λίγων οικογενειών της άρχουσας τάξης επιδίδονταν σε αυτοπροβολή του πλούτου και της χλιδάτης ζωής τους, πού; Μα στα κοινωνικά δίκτυα. Χωρίς να συλλογίζονται την ξετσίπωτη πρόκληση που συνεπαγόταν. Να μου πείτε, σκάνδαλα ευνοιοκρατίας συμβαίνουν και στα καθ’ ημάς. Ίσως οι αδικημένοι Νεπαλέζοι αποδεικνύονται λιγότερο ανεκτικοί.
Είναι, λοιπόν, όλα ρόδινα ως προς την ωφελιμότητα των κοινωνικών δικτύων; Αν απαντήσουμε καταφατικά, θα πρέπει να διερωτηθούμε για την τεράστια φιλανθρωπία των ιδιοκτητών και μετόχων τους. Οι οποίοι επενδύουν για να παρέχουν τόσα πολλά καλά, δωρεάν. Ή μήπως έχουμε επιλέξει να είμαστε αφελείς; Όλοι ξέρουμε ότι απώτερος στόχος κάθε ιδιωτικής επένδυσης είναι η μέγιστη κερδοφορία. Συνεπώς, πού κρύβονται οι κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση των κοινωνικών δικτύων, και τι μπορούμε να πράξουμε;
Ας στρέψουμε την έγνοια μας στη νέα γενιά. Εκεί που γεννιούνται νέα πρότυπα ζωής κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη μας, στο διπλανό παιδικό δωμάτιο. Εκεί που κοριτσάκια λικνίζονται μπροστά στον καθρέφτη, μιμούμενα φιγούρες που βλέπουν στο TikTok. Ή απαιτούν να χρησιμοποιούν προϊόντα περιποίησης ομορφιάς, τα οποία έχουν ανάγκη μόνο ενήλικες, για να καλύψουν εμφανισιακές ατέλειες που δεν έχουν. Γιατί αυτά κηρύσσουν κάποιες influencers, που πληρώνονται. Και αγοράκια παρατηρούν βίντεο και αντιγράφουν αντικοινωνικές συμπεριφορές, για να κερδίσουν την αποδοχή της παρέας.
Δεν αρκεί όμως η διαπίστωση ότι αντιμετωπίζουμε μια άλωση τρυφερών ψυχών και άγουρων συνειδήσεων, από πρότυπα που δεν συνάδουν με τον πολιτισμό μας. Η ενόχληση πρέπει να μετατραπεί σε κινητοποίηση. Στο Νεπάλ, για την προσκόλληση στα κοινωνικά δίκτυα ο κόσμος βγήκε στους δρόμους. Εμείς, οι οικονομικά ευκατάστατοι Ευρωπαίοι, οφείλουμε να δράσουμε συλλογικά, διακρατικά, με τόλμη και φαντασία, μέσα κι έξω από κοινοβούλια, για να εφαρμοστεί ένα πλαίσιο περιορισμών και κινήτρων στη χρήση και στο περιεχόμενο των κοινωνικών δικτύων. Στους παρόχους, στα σχολεία αλλά και στις οικογένειες.
Ο Ξενοφών Χασάπης είναι σύμβουλος και εκπαιδευτής Στελεχών Επιχειρήσεων και Νέων.
Xenophon.hasapis@gmail.com
