Ποιο θα είναι το μέλλον της Ευρώπης μετά τη Μέρκελ; Καθώς πλησιάζει το τέλος της θητείας της σιδηράς κυρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ερώτημα αποκτά καίρια σημασία. Όλοι ανεξαιρέτως οι πολιτικοί αναλυτές συμφωνούν ότι τα παραδοσιακά πολιτικά στρατόπεδα έχουν πλέον ξεπεραστεί. Χαρακτηριστικά παραδείγματα κατάρρευσης αποτελούν τόσο τα «αριστερά», «προοδευτικά» κόμματα όσο και τα «δεξιά», «συντηρητικά» στη Γαλλία και τη Γερμανία. Στον νέο ιδεολογικό χάρτη διακρίνονται πλέον ξεκάθαρα τρεις πόλοι που θα καθορίσουν την ιδεολογία και την πολιτική στράτευση των παλαιών και νέων κομματικών παρατάξεων: ο φιλελευθερισμός, ο ταυτοτισμός (identitarianism) και η οικολογία. Οι τρεις αυτοί πόλοι συνδέονται με τα αντίστοιχα θεμελιώδη αιτήματα των ευρωπαϊκών εθνών και των πολιτών τους: το κράτος δικαίου, την εθνική ή εθνοτική ταυτότητα και το περιβάλλον.
Οι βασικές αρχές που διέπουν τον φιλελευθερισμό, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, θα συνεχίσουν να ασκούν σημαντική επιρροή στα ευρωπαϊκά πράγματα, κυρίως στον βαθμό που θα ενσωματώνουν τα ουσιώδη κοινωνικά δικαιώματα που κατέκτησε η σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη και τα νέα οικολογικά αιτήματα. Εξάλλου, ο φιλελευθερισμός, βασική πολιτική κοσμοθεωρία των Νεότερων Χρόνων, έβγαλε την Ευρώπη από τη φεουδαρχία του μεσαίωνα, άλλαξε ριζικά τα μέσα παραγωγής, δημιούργησε το κράτος δικαίου και ικανοποίησε σε μεγάλο βαθμό το αίτημα των ευρωπαϊκών λαών για αυτονομία και κοινωνική δικαιοσύνη. Δημιούργησε και συνεχίζει να δημιουργεί τις απαραίτητες πολιτικές συνθήκες για κοινωνική κινητικότητα και βελτίωση των ατομικών και συλλογικών συνθηκών ζωής. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για τη νέα μεγάλη ευρωπαϊκή πολιτική δύναμη, τους «Πράσινους». Με βασικό πολιτικό ιδεολογικό στίγμα το ζήτημα της οικολογικής συνείδησης και νομοθεσίας, οι «πράσινες» δυνάμεις στην Ευρώπη έχουν ήδη ενσωματώσει στα ιδεολογικά τους προγράμματα τα κεκτημένα της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς και της σοσιαλδημοκρατίας. Η διαφορά στα δύο αυτά στρατόπεδα θα παιχτεί μάλλον στις αναλογίες των συστατικών του μίγματος παρά σε αυτά καθαυτά τα ιδεολογικά συστατικά τους. Για τον λόγο αυτό είναι πολύ πιθανές και οι μεταξύ τους συμμαχίες ενάντια στον τρίτο πόλο, σφοδρό τους πολέμιο και αντίπαλο της ενωμένης Ευρώπης, τους «ταυτοτικούς».
Οι «ταυτοτικοί» θα μπορούσαν κάλλιστα να θεωρηθούν συνέχεια της παλαιάς δεξιάς πατριωτικής παράταξης, παρουσιάζουν όμως τέτοιες μεταλλάξεις που δύσκολα οι παραδοσιακά δεξιοί ψηφοφόροι θα μπορούσαν να συμπλεύσουν μαζί τους. Η σημαντικότερη από αυτές τις μεταλλάξεις συνίσταται στο ότι η ταυτότητα καθορίζεται εφεξής με όρους περισσότερο τοπικιστικούς παρά εθνικούς, ακόμη και όταν το διακύβευμα είναι εθνικό. Η βασική διαφορά εθνικισμού και ταυτοτισμού έγκειται στο γεγονός ότι στην πρώτη περίπτωση η εθνική ταυτότητα είναι τόσο ενισχυμένη και βέβαιη για το «εγώ» της, που θέλει να επιβληθεί και στους άλλους. Πρόκειται για ένα είδος αλαζονείας των εθνών. Στη δεύτερη περίπτωση, η εθνική ή η τοπική συλλογική ταυτότητα έχει κατά κάποιον τρόπο πληγεί, δεν είναι πλέον κραταιά, καθώς απειλείται από μια άλλη ταυτότητα που τείνει να την αφομοιώσει και να την εξαλείψει. Ανάλογα τραύματα σε συλλογικές συνειδήσεις δημιούργησε η υπαγωγή τοπικών εθνοτήτων, όπως οι Βάσκοι ή οι Καταλανοί, στα μεγάλα εθνικά κράτη, αρχικώς βασίλεια, κατόπιν έθνη-κράτη. Σύμφωνα με τον περίφημο ορισμό του Λόρδου Acton (Περί εθνικότητας, 1862), τα βασίλεια ή οι αυτοκρατορίες συγκροτούνται από «πολλά έθνη υπό ένα κράτος». Αντίθετα, η αρχή του εθνικισμού έγκειται στην εξίσωση ενός έθνους με ένα κράτος. Η μετατροπή των μεγάλων πολιτικών οντοτήτων σε έθνη κράτη μέσω της ομοιογενοποίησης, πολιτισμικής και φυλετικής, αποτέλεσε το απόγειο των εθνικισμών κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Ο εθνικισμός κινήθηκε έτσι με αλαζονική επιθετικότητα προκειμένου να επιβάλει εντός και εκτός των συνόρων του έθνουςκράτους την ιδεώδη για αυτόν εθνική ταυτότητα, η οποία, σύμφωνα πάντα με τον Acton, είναι καθαρή μυθοπλασία. Η πολιτική του εθνικισμού είναι επεκτατική, ιμπεριαλιστική. Ενσωματώνει, αφομοιώνει και εξαλείφει τη διαφορετικότητα, ενώ ο ταυτοτισμός είναι στην ουσία απομονωτισμός που απορρίπτει και αποκλείει τον άλλο.
Αντίθετα, λοιπόν, με την εγγενή επιθετικότητα του εθνικισμού, ο ταυτοτισμός είναι η εθνοτική ή η εθνική ταυτότητα που αμύνεται, αντιστέκεται και αντεπιτίθεται. Είναι εξίσου και ίσως πιο επικίνδυνος από τον εθνικισμό, όπως ένα πληγωμένο θηρίο είναι πολύ πιο επικίνδυνο από ένα υγιές και χορτάτο. Τα ταυτοτικά αντανακλαστικά των ευρωπαίων ψηφοφόρων ενεργοποιούνται από δύο παράλληλες διαδικασίες που απειλούν την εθνική αυτοτέλεια. Σύμφωνα με τις ιδεολογικές προκείμενες των κινημάτων αυτών, η παγκοσμιοποίηση κατηγορείται για την απώλεια της πολιτισμικής ταυτότητας των εθνών. Αλλοιώνει τα υγιή χαρακτηριστικά των λαών σε ένα κράμα ακραίου ωφελιμισμού των μεγάλων συμφερόντων και πολιτισμικού χυλού της παγκόσμιας βιομηχανίας του θεάματος. Ανάλογες κατηγορίες επιρρίπτονται και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση κατηγορείται για την απώλεια της πολιτικής αυτονομίας των ευρωπαϊκών εθνών, η οποία οδηγεί στην υποδούλωση των ευρωπαίων πολιτών στο γραφειοκρατικό τέρας των Βρυξελλών. Στα μάτια των ταυτοτικών δυνάμεων, η Ευρώπη καθίσταται απλό όργανο εκμηδένισης της εθνικής ταυτότητας και αυτονομίας στην υπηρεσία της παγκοσμιοποίησης.
Οι δύο μεγάλες εκλογικές αναμετρήσεις σε Γερμανία και Γαλλία τον Σεπτέμβριο του 2021 και τον Απρίλιο του 2022 αντίστοιχα, σε λιγότερο δηλαδή από έναν χρόνο, θα καθορίσουν ουσιαστικά τη νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Το αν θα καταφέρουν να προσανατολιστούν οι παραδοσιακές και οι νέες πολιτικές παρατάξεις στον νέο ιδεολογικό πολιτικό χάρτη θα κρίνει τελικά κάτι παραπάνω από το αποτέλεσμα δύο εκλογικών αναμετρήσεων. Θα κρίνει το όραμα με το οποίο θα πορευτεί στο μέλλον η Ευρώπη.
