Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Διαβήτη καθιερώθηκε το 1991, με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη (IDF) και υπό την αιγίδα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO), για να ευαισθητοποιήσει και να ενημερώσει το παγκόσμιο κοινό για την ύπουλη αυτή αρρώστια, η οποία προκαλεί το θάνατο σε 3.000.000 ανθρώπους ετησίως. Υπολογίζεται ότι περίπου 200 εκατομμύρια άτομα έχουν διαβήτη ανά την υφήλιο και σε 20 περίπου χρόνια 300 εκατομμύρια άτομα θα υποφέρουν από τη νόσο. Στην Ευρώπη 22,5 εκατομμύρια άτομα έχουν διαβήτη και περίπου 21 εκατομμύρια άτομα στην Αμερική. Αυτός ο αριθμός αποτελεί το 7% του πληθυσμού. Ο διαβήτης στην Κύπρο ανέρχεται σε ποσοστό 10,3% του ενήλικα πληθυσμού της ελεύθερης Κύπρου. Το 1/3 των ατόμων με διαβήτη δεν γνωρίζει ότι έχει διαβήτη.
Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 14 Νοεμβρίου, ημέρα γενεθλίων του Καναδού νομπελίστα γιατρού Φρέντερικ Μπάντινγκ, ο οποίος ανακάλυψε τη συνθετική ινσουλίνη μαζί με τον Τσαρλς Μπεστ το 1922.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΔΙΑΒΗΤΗΣ;
Για να κατανοήσετε τι είναι ο διαβήτης, πρέπει να κατανοήσετε τη σημασία της διαχείρισης του σακχάρου του αίματος.
Για την επιβίωση και την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού μας χρειαζόμαστε ενέργεια την οποία προσλαμβάνουμε από την τροφή. Το τελικό προϊόν της διάσπασης των τροφών που καταναλώνουμε είναι η γλυκόζη (σάκχαρο), η οποία «τρέφει» τα κύτταρά μας. Είναι προφανές ότι η ανάγκη να εξασφαλίζεται ικανοποιητική παροχή ενέργειας σε όλα τα κύτταρά μας ανά πάσα στιγμή σημαίνει ότι τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα θα πρέπει να διατηρούνται σταθερά.
Η σταθερότητα των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα εξασφαλίζεται μέσω ενός μηχανισμού ο οποίος φροντίζει να αποθηκεύεται η γλυκόζη που περισσεύει, αλλά και να απελευθερώνεται η αποθηκευμένη όταν υπάρχει ανάγκη. Σε υγιείς ανθρώπους το έργο της ρύθμισης των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα έχουν κατά κύριο λόγο αναλάβει δύο ορμόνες του παγκρέατος, η ινσουλίνη και η γλυκαγόνη. Υπό κανονικές συνθήκες λοιπόν κάθε φορά που ένας υγιής άνθρωπος καταναλώνει ένα γεύμα και τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα του αυξάνουν, τα βήτα κύτταρα των νησιδίων του Λάγκερανς (Langerhans) στο πάγκρεας εκκρίνουν ινσουλίνη. Η ορμόνη αυτή πυροδοτεί την αύξηση της πρόσληψης γλυκόζης από τα κύτταρα, αλλά και την αποθήκευσή της ως γλυκογόνου στο ήπαρ και ως λίπους στον λιπώδη ιστό.
Όταν η συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα πέσει κάτω από τα κανονικά επίπεδα αναστέλλεται η έκκριση ινσουλίνης, ενώ παράλληλα τα άλφα κύτταρα του παγκρέατος αρχίζουν να εκκρίνουν γλυκαγόνη. Αυτή η ορμόνη επιταχύνει τις διαδικασίες αποδέσμευσης της αποθηκευμένης γλυκόζης από το ήπαρ και τον λιπώδη ιστό.
Με άλλα λόγια, ένας υγιής οργανισμός διαθέτει και κινητοποιεί μηχανισμούς οι οποίοι εξασφαλίζουν την ισορροπία της γλυκόζης στο αίμα και ως εκ τούτου την εύρυθμη λειτουργία του. Μακροχρόνια μετατόπιση της ισορροπίας είτε προς τη μια είτε προς την άλλη κατεύθυνση (υπεργλυκαιμία ή υπογλυκαιμία) συνιστά παθολογική κατάσταση. Ο διαβήτης, ο οποίος χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, είναι μια τέτοια παθολογική κατάσταση.
ΠΟΣΟΙ ΤΥΠΟΙ ΔΙΑΒΗΤΗ ΥΠΑΡΧΟΥΝ;
Από το 1997 ο διαβήτης ταξινομείται σε τέσσερις κατηγορίες:
Α. Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 1
Στο διαβήτη τύπου 1 (παλαιότερα γνωστός ως νεανικός διαβήτης) το πάγκρεας παράγει ελάχιστη ποσότητα ινσουλίνης ή και καθόλου λόγω καταστροφής των βήτα κυττάρων του που παράγουν την ινσουλίνη, και έτσι τα άτομα με διαβήτη τύπου 1 χρειάζεται να κάνουν θεραπεία με ινσουλίνη εφ’όρου ζωής.
Λιγότερα από το 10% των διαβητικών πάσχουν από αυτό τον τύπο διαβήτη. Εμφανίζεται κυρίως σε άτομα νεαρής ηλικίας αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε ενήλικες.
Η καταστροφή των βήτα κυττάρων του παγκρέατος γίνεται από αντισώματα, δηλαδή ειδικές πρωτεΐνες που παράγονται από το ανοσοποιητικό σύστημα του ίδιου του οργανισμού και έχουν ως αποστολή την προστασία του από ξένους εισβολείς, όπως τα μικρόβια και οι ιοί. Κάποιος, άγνωστος μέχρι στιγμής, βλαπτικός παράγοντας (πιθανόν κάποιος ιός) παραπλανά το ανοσοποιητικό σύστημα με αποτέλεσμα να αναγνωρίζει λανθασμένα τα βήτα κύτταρα του παγκρέατος ως ξένα κύτταρα-εισβολείς, να «επιτίθεται» εναντίον τους και να τα καταστρέφει. Ο μηχανισμός αυτός καλείται «αυτοάνοσος» και υποδηλώνεται ακόμα από τη συνύπαρξη του τύπου αυτού διαβήτη με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως είναι ο υποθυρεοειδισμός, η κοιλιοκάκη, η κακοήθης αναιμία του Biermer κ.α.
Β. Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2
Παλαιότερα ήταν γνωστός ως διαβήτης της ώριμης ηλικίας. Πρόκειται για την πιο διαδεδομένη μορφή διαβήτη αφού αφορά το 80% περίπου των περιπτώσεων διαβήτη. Αν και τείνει να εμφανίζεται σταδιακά μετά την ηλικία των 40 ετών, στις μέρες μας διαγιγνώσκεται σε πολλά υπέρβαρα παιδιά και νεαρούς ενήλικες.
Οφείλεται σε προοδευτική μείωση της ανταπόκρισης των βήτα κυττάρων του παγκρέατος για έκκριση ινσουλίνης που απαιτείται για την κάλυψη των μεταβολικών αναγκών. Δηλ. σε αντίθεση με το διαβήτη τύπου 1, οι περισσότεροι άνθρωποι που πάσχουν από διαβήτη τύπου 2 μπορούν να παράγουν ινσουλίνη, αλλά ο οργανισμός τους δεν παράγει αρκετή ή τα κύτταρα του δυσκολεύονται να τη χρησιμοποιήσουν ικανοποιητικά. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «αντίσταση στην ινσουλίνη» ή «ινσουλινοαντοχή» (μειωμένη ευαισθησία στην ινσουλίνη των κυττάρων-στόχων της ορμόνης). Βαθμηδόν όμως παρατηρείται βλάβη των βήτα κυττάρων του παγκρέατος και ανάγκη εξωγενούς χορήγησης ινσουλίνης και στους ασθενείς αυτούς.
Αυτός ο τύπος διαβήτη συνυπάρχει συχνά με παχυσαρκία και πιο συγκεκριμένα με την λεγόμενη παχυσαρκία ανδρικού τύπου, που χαρακτηρίζεται από εναπόθεση λίπους στην κοιλιά. Τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 λαμβάνουν χάπια για το διαβήτη, ινσουλίνη ή και τα δύο.
Γ. Σακχαρώδης Διαβήτης Κύησης (gestational diabetes)
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι ανάγκες σε ινσουλίνη μπορεί να διπλασιαστούν ή να τριπλασιαστούν, εξαναγκάζοντας το πάγκρεας να δουλέψει περισσότερο από το φυσιολογικό. Μερικές γυναίκες δεν μπορούν να παράξουν αρκετή ινσουλίνη ώστε να ικανοποιήσουν αυτή την αυξημένη ζήτηση και τα επίπεδα του σακχάρου ανεβαίνουν. Η κατάσταση αυτή καλείται διαβήτης κύησης και συνήθως εμφανίζεται στο δεύτερο ή τρίτο τρίμηνο. Εμφανίζεται περίπου στο 3% του συνόλου των κυήσεων. Αν και μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε έγκυο, οι γυναίκες που είναι άνω των 25 ετών, υπέρβαρες και με οικογενειακό ιστορικό διαβήτη διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο.
Δ. Ειδικοί τύποι Σακχαρώδη Διαβήτη
Οφείλονται σε άλλα αίτια, όπως σε διάφορες γενετικές διαταραχές της λειτουργίας των βήτα κυττάρων του παγκρέατος (παλαιότερα ονομάζονταν MODY, δηλαδή «Maturity Onset Diabetes of the Young») ή της ινσουλίνης, νόσους του παγκρέατος (όπως παγκρεατίτιδα), ενδοκρινοπάθειες (όπως σύνδρομο Cushing), έκθεση σε φάρμακα (π.χ. κορτιζόνη, θεαζιδικά διουρητικά), χημικές ουσίες, τοξίνες κ.α.
ΣΕ ΠΟΙΑ ΑΤΟΜΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΘΑΝΟΤΕΡΟ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΥΠΟΥ 2;
Ο διαβήτης τύπου 2 είναι πιθανότερο να εμφανιστεί σε άτομα που:
• είναι άνω των 40 ετών.
• είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα – δηλ. με Δείκτη Μάζας Σώματος (BMI, body mass index) 25 – 30 kg/m2 ή μεγαλύτερο του 30 kg/m2 αντίστοιχα.
• έχουν οικογενειακό ιστορικό διαβήτη τύπου 2.
• εμφάνισαν διαβήτη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
• γέννησαν παιδί, το σωματικό βάρος του οποίου ήταν πάνω από 4 κιλά κατά τον τοκετό.
• έχουν υψηλή αρτηριακή πίεση, τουλάχιστον 140/90 mmHg.
• έχουν ψηλά επίπεδα «κακής» LDL χοληστερόλης ή αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων
• έχουν καθιστικό τρόπο ζωής – το να ασκείται κανείς λιγότερο από 3 φορές την εβδομάδα για λιγότερο από 30 λεπτά τη φορά.
• έχουν προδιαβήτη, δηλαδή διαταραγμένη γλυκόζη νηστείας ή διαταραγμένη ανοχή γλυκόζης.
• πάσχουν από το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών.
ΤΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΕΜΦΑΝΙΖΕΙ ΓΕΝΙΚΑ Ο ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΥΠΟΥ 2;
Καθώς τα σάκχαρα του αίματος αυξάνονται για μια μεγάλη χρονική περίοδο στο διαβήτη τύπου 2, μπορεί να μην νοιώσετε κάτι ασυνήθιστο. Στα πρώτα στάδια μάλιστα ενδέχεται να μην έχετε και καθόλου συμπτώματα. Όταν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα, μπορεί να περιλαμβάνουν:
• Αίσθημα κούρασης, χωρίς να έχετε κάνει κάποια ιδιαίτερη δραστηριότητα.
• Ξηρό δέρμα και φαγούρα στα γεννητικά όργανα.
• Μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα στα χέρια ή στα πόδια.
• Κράμπες
• Συχνές λοιμώξεις (όπως ουρολοιμώξεις και κολπίτιδες).
• Αυξημένη ενούρηση (πολυουρία).
• Αυξημένο αίσθημα πείνας ή δίψας (πολυδιψία).
• Ξηρό στόμα.
• Θολή όραση.
• Αργή ίαση κοψιμάτων ή πληγών.
• Σεξουαλικά προβλήματα.
• Απώλεια βάρους σώματος (χωρίς δίαιτα).
Τα κλασικά συμπτώματα του διαβήτη είναι η πολυουρία, η πολυδιψία και η απώλεια βάρους σώματος. Αν έχετε τρία ή περισσότερα όμως από τα παραπάνω συμπτώματα, θα πρέπει να εξεταστείτε για διαβήτη.
ΤΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΩ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΩ ΕΝΑ ΕΧΩ ΣΑΚΧΑΡΟ;
Η διάγνωση του διαβήτη τίθεται με εξετάσεις αίματος.
Τυχαία εξέταση σακχάρου αίματος
Η εξέταση αυτή γίνεται μέσα στο πλαίσιο των αιματολογικών αναλύσεων που περιλαμβάνονται σε μια τυπική εξέταση, ανεξάρτητα από το πότε φάγατε για τελευταία φορά. Επίπεδο σακχάρου αίματος ίσο ή μεγαλύτερο από 200 mg/dl σε συνδυασμό με τα τρία κλασικά συμπτώματα που αναφέρθηκαν, υποδεικνύει διαβήτη. Για την επιβεβαίωση του διαβήτη θα χρειαστεί είτε επανάληψη της εξέτασης είτε εξέταση σακχάρου αίματος νηστείας.
Εξέταση σακχάρου αίματος νηστείας (FPG, Fasting Plasma Glucose)
Αυτή είναι η τυπική εξέταση για το διαβήτη. Χωρίς να έχετε φάει για τουλάχιστον 8 ώρες λαμβάνεται δείγμα αίματος. Αν τα επίπεδα του σακχάρου αίματος είναι 126 mg/dl ή ψηλότερα, η εξέταση πρέπει να επαναληφθεί κάποια άλλη μέρα για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση του διαβήτη.
Δοκιμασία ανοχής γλυκόζης (OGTT, Οral Glucose Tolerance Test)
Η εξέταση αυτή μετρά τα επίπεδα γλυκόζης αίματος σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα μετά την κατάποση ειδικού ζαχαρούχου διαλύματος (75 g γλυκόζης διαλυμένα σε ένα ποτήρι νερό). Για την εξέταση αυτή δεν θα πρέπει να φάτε για τουλάχιστον 8 ώρες πριν από την εξέταση ενώ κατά τις 3 προηγούμενες ημέρες να μην ακολουθείται ειδικό διαιτολόγιο σε ότι αφορά στους υδατάνθρακες (λήψη πάνω από 150 g την ημέρα). Κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας, η μυϊκή άσκηση (περπάτημα) και το κάπνισμα απαγορεύονται. Αν τα αποτελέσματα της εξέτασης δείχνουν επίπεδο σακχάρου ίσο ή μεγαλύτερο από 200 mg/dl στις 2 ώρες, έχει τεθεί η διάγνωση του διαβήτη.
Γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (HbA1c)
Η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη είναι μια απλή αιματολογική εξέταση που μετρά το πάχος της επικάλυψης σακχάρων στην αιμοσφαιρίνη. Αποτελεί ένα δείκτη που μας δείχνει το μέσο όρο των επιπέδων σακχάρου του αίματος κατά το τελευταίο τρίμηνο. Τιμή ίση με ή πάνω από 6.5% θέτει τη διάγνωση του διαβήτη.
TI EINAI O ΠΡΟΔΙΑΒΗΤΗΣ;
Τα άτομα που βρίσκονται στο στάδιο του «προδιαβήτη» εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη αλλά και αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών επιπλοκών. Συγκεκριμένα αν κάποιος έχει προδιαβήτη έχει 1.5 φορά περισσότερο κίνδυνο για να πάθει έμφραγμα ή εγκεφαλικό επισόδιο σε σχέση με τον υγιή πληθυσμό (οι διαβητικοί έχουν από διπλάσιο έως τετραπλάσιο κίνδυνο).
Το στάδιο του προδιαβήτη καθορίζεται με τρεις παραμέτρους από τον γιατρό σας:
1. Tη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη σας (HbA1c).
2. Τα σάκχαρα νηστείας σας το πρωί μετά από 8 με 12 ώρες που δεν θα έχετε φάει τίποτα καθώς και
3. Τα σάκχαρα σας μετά από δοκιμασία ανοχής γλυκόζης.
Έτσι εάν έχετε:
• γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη μεταξύ 5.7 και 6.4% ή
• σάκχαρο νηστείας το πρωί μεταξύ 100 και 125 mg/dl, δηλαδή διαταραγμένη γλυκόζη νηστείας (IFG, impaired fasting glucose) ή
• σάκχαρο μεταξύ 140 και 199 mg/dl μετά από δοκιμασία ανοχής γλυκόζης, δηλαδή διαταραγμένη ανοχή γλυκόζης (IGT, impaired glucose tolerance)
τότε έχετε προδιαβήτη και επιβάλλετε να αλλάξετε τον τρόπο ζωής σας για να αποφύγετε δυσάρεστες εξελίξεις. Τονίζεται ότι απαιτείται μόνο ΜΙΑ παράμετρος για να ονομαστεί κάποιος προδιαβητικός, δεν απαιτούνται και οι τρεις.
Η διαταραγμένη ανοχή γλυκόζης, όπως και η διαταραγμένη γλυκόζη νηστείας δεν εξελίσσονται πάντα σε διαβήτη. Τα άτομα των κατηγοριών αυτών παρουσιάζουν κίνδυνο της τάξης του 33% να εμφανίσουν διαβήτη στα επόμενα 10 χρόνια. Αν ένα άτομο παρουσιάζει και τις 2 καταστάσεις, τότε ο κίνδυνος ανάπτυξης διαβήτη ανέρχεται σε 50% στη 10ετία.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΒΗΤΗ;
Είναι σημαντικό να διατηρείτε τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα σας μέσα στους στόχους που έχουν τεθεί από το γιατρό σας για να αντιμετωπίσετε το διαβήτη. Εάν ο διαβήτης σας παραμείνει αρρύθμιστος για πολλά χρόνια, μπορεί να προκαλέσει βλάβη σε πολλά όργανα του σώματος σας.
Οι κύριες επιπλοκές του διαβήτη αφορούν την προσβολή μικρών αγγείων (η λεγόμενη μικροαγγειοπάθεια) με αποτέλεσμα την αμφιβληστροειδοπάθεια, τη νεφροπάθεια και τη νευροπάθεια αλλά και των μεγάλων αγγείων του σώματος σας (καλείται μακροαγγειοπάθεια) με αποτέλεσμα την αρτηριοσκλήρυνση που έχει ως συνέπεια την καρδιακή νόσο, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και την περιφερική αρτηριοπάθεια. Η καρδιαγγειακή νόσος είναι υπεύθυνη για το 70 – 75% των θανάτων των διαβητικών ασθενών, ενώ διάφορες μελέτες καταδεικνύουν διπλάσιο σχετικό κίνδυνο θανάτου από στεφανιαία νόσο για τους διαβητικούς άντρες και πενταπλάσιο για τις διαβητικές γυναίκες. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ένα στα δύο άτομα με διαβήτη παρουσιάζει ήδη κατά τη στιγμή της διάγνωσης μακροαγγειοπαθητικές επιπλοκές!
Για την πρόληψη των επιπλοκών του διαβήτη είναι πολύ σημαντική η ρύθμιση κάθε παράγοντα κινδύνου, μαζί φυσικά με την προσπάθεια επίτευξης άριστης ρύθμισης του σακχάρου. Συγκεκριμένα πρέπει να ρυθμιστεί:
• H «κακή» LDL χοληστερόλη.
• Η «καλή» HDL χοληστερόλη.
• Τα τριγλυκερίδια.
• Η αρτηριακή πίεση.
• Η διακοπή του καπνίσματος.
• Η υγιεινοδιαιτητική αγωγή.
• Η εφαρμογή προγράμματος καθημερινής (20 με 30 λεπτά) ελαφράς σωματικής άσκησης.
Καρδιακή νόσος και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο
Οι περισσότερες από τις επιπλοκές του διαβήτη οφείλονται στον τρόπο με το οποίο το υψηλό σάκχαρο στο αίμα σας αποφράσσει και προκαλεί βλάβη στα αγγεία σας. Όταν η στένωση των αγγείων είναι μεγάλη, η παροχή αίματος σε σημαντικά όργανα, όπως η καρδιά και ο εγκέφαλος σας μπορεί να περιοριστεί. Πράγματι, τα άτομα που είναι διαβητικά διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρδιακής προσβολής και αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, λόγω της ανεπαρκούς ροής του αίματος.
Οι αποφρακτικές βλάβες των καρωτίδων και των αρτηριών του εγκεφάλου είναι συχνότερες και βαρύτερες στους διαβητικούς. Τα εγκεφαλικά επεισόδια στα διαβητικά άτομα είναι συνήθως ισχαιμικού τύπου και οι κλινικές εκδηλώσεις τους είναι οι ίδιες με εκείνες των μη διαβητικών.
Περιφερική αγγειακή νόσος
Οι αρτηρίες που προσβάλλονται συχνότερα στους διαβητικούς είναι αυτές που οδηγούν το αίμα στα κάτω άκρα, και ειδικότερα αυτές κάτω από το γόνατο. Οι διαβητικοί συχνά αναφέρουν ότι νοιώθουν τα πόδια τους να «καίνε», παρά το ότι συνήθως κλινικά τα πόδια τους είναι ψυχρά με ατροφία του δέρματος, ενώ δεν αισθάνονται πλήρως τα πόδια τους (υπαισθησία). Λόγω και της συνυπάρχουσας νευροπάθειας μικροί τραυματισμοί στις πατούσες και στα δάκτυλα μπορεί να μην γίνουν αντιληπτοί και να εξελιχθούν σε βαριά φλεγμονή, νέκρωση και τελικά γάγγραινα.
Συχνή είναι η εμφάνιση ελκών σε ποσοστό 10 – 15%, τα οποία αποτελούν πύλη εισόδου μικροβίων και οδηγούν στην εμφάνιση λοιμώξεων του ποδιού.
Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια
Τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στα μικροσκοπικά αιμοφόρα αγγεία στο πίσω μέρος του ματιού σας που ονομάζεται αμφιβληστροειδής χιτώνας. Σε ορισμένα άτομα με διαβήτη, αυτό μπορεί να είναι τόσο σοβαρό ώστε να χάσουν ένα μεγάλο μέρος της όρασης τους. Η αμφιβληστροειδοπάθεια του διαβήτη αποτελεί τη συχνότερη αιτία τύφλωσης στις ηλικίες 20 – 74 ετών, αν δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα. Ως εκ τούτου, η πρώιμη ανίχνευση και η θεραπεία των προβλημάτων όρασης μπορεί να σώσει την όραση σας.
Διαβητική νεφροπάθεια
Τα μικροσκοπικά αιμοφόρα αγγεία που παρέχουν αίμα στους νεφρούς σας είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Οι νεφροί μπορεί να μην είναι πλέον σε θέση να απομακρύνουν με επιτυχία τις περιττές ουσίες από το αίμα σας. Η κατάσταση αυτή, εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την ανάγκη αιμοκάθαρσης για τον καθαρισμό του αίματος ή τη νεφρική ανεπάρκεια. Ο διαβήτης αποτελεί το συχνότερο αίτιο χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας στην Ευρώπη και την Αμερική.
Η βλάβη των νεύρων είναι η πιο συχνή επιπλοκή του διαβήτη και μπορεί να προκύψει σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος σας και όχι μόνο στα πόδια σας. Προσβάλλει περίπου το 1/3 των ατόμων με διαβήτη. Ορισμένες φορές η νευροπάθεια μπορεί να προσβάλει το στομάχι σας και τον τρόπο με τον οποίο χωνεύετε τις τροφές, τα έντερα σας ή ακόμη και τη σεξουαλική σας λειτουργία. Μερικοί άνδρες με διαβήτη δυσκολεύονται να επιτύχουν στύση, αλλά υπάρχουν θεραπείες που μπορούν να βοηθήσουν. Τα άτομα με νευροπάθεια θεωρούνται υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη έλκους στα κάτω άκρα που σε μεγάλο ποσοστό προηγείται των ακρωτηριασμών σε διαβητικά άτομα.
Υπάρχουν δύο κύριες μορφές νευροπάθειας: η περιφερική και η αυτόνομη.
Η περιφερική νευροπάθεια διακρίνεται περαιτέρω σε:
1. Mεικτή αισθητικοκινητική νευροπάθεια
Είναι η συχνότερη μορφή σε άνδρες και γυναίκες και στους δύο τύπους διαβήτη. Δεν έχει πάντα συμπτώματα. Σε ένα ποσοστό 20% εμφανίζονται στα πόδια αίσθημα καύσους, στα πέλματα και στα δάκτυλα των ποδιών, μουδιάσματα, «βελονιάσματα», μυρμηγκιάσματα, κράμπες και, λιγότερο συχνά, αλλοδυνία, αντίληψη δηλαδή ενός φυσιολογικού ερεθίσματος ως επώδυνου (π.χ. πόνος στα πόδια κατά την επαφή τους με τα σεντόνια). Τα συμπτώματα είναι εντονότερα κατά τη διάρκεια της νύκτας και ιδιαίτερα όταν είστε ξαπλωμένοι, ενώ αφορούν συνήθως και τα δύο πόδια. Μερικές φορές μάλιστα αυτά μπορεί να είναι πολύ έντονα και να ξυπνούν τον διαβητικό, ο οποίος ανακουφίζεται με το περπάτημα.
2. Διαβητική μυατροφία
Συνήθως εκδηλώνεται σε άνδρες 50 – 60 ετών και πρόκειται για ατροφία των μυών της λεκάνης και των μηρών με έντονους πόνους.
3. Μονονευροπάθεια
Προσβάλει κυρίως διαβητικούς τύπου 2 και αφορά μεμονωμένα νεύρα του σώματος.
Η αυτόνομη νευροπάθεια παρουσιάζεται σε άτομα με διαβήτη και των δύο τύπων με μεγάλη διάρκεια νόσου και με την ίδια συχνότητα σε άνδρες και γυναίκες. Το αυτόνομο (ή φυτικό) νευρικό σύστημα περιλαμβάνει τα νεύρα εκείνα που λειτουργούν ανεξάρτητα από τη βούληση του ανθρώπου. Οι κυριότερες εκδηλώσεις της είναι:
• ακράτεια ούρων,
• διάρροιες κυρίως το βράδυ,
• ανικανότητα,
• πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή,
• δυσκολία στην κατάποση του φαγητού,
• μετεωρισμός,
• γευστική εφίδρωση (ιδρώτας του προσώπου, της κεφαλής και του λαιμού σε θέα φαγητού),
• ορθοστατική υπόταση,
• πολλές σφύξεις στην ηρεμία,
• «σιωπηλή» ισχαιμία ή «σιωπηλό» έμφραγμα (δηλαδή η καρδιά μπορεί να υποστεί ισχαιμία ή έμφραγμα χωρίς αυτό να γίνει αντιληπτό από τον διαβητικό)
ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΑΙ Ο ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΣ;
Οι επιπλοκές του διαβήτη αλλά και η συχνά προοδευτικά επιδεινούμενη πορεία του ίδιου του διαβήτη, κάνουν επιτακτική την ανάγκη για συχνή παρακολούθηση των διαβητικών ατόμων για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση των καταστάσεων αυτών. Η καλή ρύθμιση του σακχάρου αλλά και της αρτηριακής υπέρτασης, της δυσλιπιδαιμίας, της παχυσαρκίας, η διακοπή του καπνίσματος, η τακτική μυϊκή άσκηση και η χρήση φαρμάκων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, είναι σε θέση να μειώσει δραματικά τον κίνδυνο των επιπλοκών.
Αυτομέτρηση του σακχάρου
Η αυτομέτρηση του σακχάρου από εσάς, με τη βοήθεια των ειδικών μετρητών σακχάρου, θα βοηθήσει στην αναγνώριση της πορείας του διαβήτη αλλά και στην πιθανή μεταβολή της θεραπείας σας εάν και εφόσον χρειάζεται.
Η καταγραφή των μετρήσεων σε ημερολόγιο καταγραφής σακχάρου και η επίδειξη τους στον θεράποντα ειδικό σε κάθε επίσκεψη στο ιατρείο είναι επιβεβλημένη. Είναι σημαντική η καταγραφή του σακχάρου σε κατάσταση νηστείας (φυσιολογικά πρέπει να είναι μεταξύ 80 και 120 mg/dl) αλλά και 2 ώρες μετά από κύριο γεύμα (πρέπει να είναι κάτω από 180 mg/dl). Η συχνότητα αυτομέτρησης ποικίλλει ανάλογα με τη θεραπεία που ακολουθείται (ινσουλίνη ή χάπια).
Μέτρηση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c)
Τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη σας πρέπει να την παρακολουθείτε τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο αν έχετε καλή ρύθμιση (δηλαδή αν είναι κάτω από το 7%) και τουλάχιστον ανά τρίμηνο αν δεν έχετε καλή ρύθμιση ή η θεραπεία σας έχει πρόσφατα αλλάξει.
Μέτρηση της αρτηριακής πίεσης
Η μέτρηση της αρτηριακής σας πίεσης θα πρέπει να πραγματοποιείται τακτικά, και αν διαγνωσθεί υπέρταση, να θεραπεύεται με υγιεινοδιαιτητική ή φαρμακευτική προσέγγιση. Ο διαβητικός ασθενής πρέπει να έχει συστολική («ψηλή») πίεση 130 και διαστολική («χαμηλή») 80 mmHg.
Μέτρηση των λιπιδίων αίματος
Η ολική χοληστερόλη, η «καλή» HDL και η «κακή» LDL χοληστερόλη καθώς και τα τριγλυκερίδια σας θα πρέπει να προσδιορίζονται κάθε χρόνο – ή πιο συχνά αν είναι παθολογικά – και να θεραπεύονται καταλλήλως (με δίαιτα ή φάρμακα). Επειδή ο διαβήτης αποτελεί ισοδύναμο καρδιαγγειακής νόσου, η «κακή» LDL χοληστερόλη πρέπει να είναι κάτω από 70 mg/dl, η «καλή» HDL χοληστερόλη πάνω από 40 mg/dl αν είστε άνδρας ή πάνω από 50 mg/dl αν είστε γυναίκα, ενώ τα τριγλυκερίδια σας πρέπει να είναι κάτω από 150 mg/dl.
Υπερηχογράφημα καρδιάς – έλεγχος για αγγειοπάθεια
Λόγω του μεγάλου κινδύνου καρδιαγγειακών επιπλοκών, ο διαβητικός πρέπει να υποβάλλεται σε ηλεκτροκαρδιογράφημα και triplex καρδιάς. Επίσης όσοι έχετε πολλαπλούς παράγοντες κινδύνου για καρδιοπάθεια (πλην του διαβήτη) ή αρτηριοπάθεια σε άλλα αγγεία του σώματος (καρωτίδες κλπ) συνιστάται να υποβάλλεστε σε προληπτική δοκιμασία κόπωσης για τη διάγνωση τυχόν ασυμπτωματικής στεφανιαίας νόσου, triplex ή αξονική αγγειογραφία καρωτίδων και σπονδυλοβασικού συστήματος, μέτρηση του κνημοβραχιονίου δείκτη (ABI, ankle-branchial index) καθώς και triplex ή μαγνητική αγγειογραφία φλεβών και αρτηριών κάτω άκρων.
Μέτρηση πρωτεΐνης στα ούρα – εξετάσεις αίματος
Η διάγνωση διαβητικής νεφροπάθειας είναι δυνατή με τη διαπίστωση μικρής ποσότητας λευκώματος (αλβουμίνης) στα ούρα σας. Η λευκωματουρία, ακόμη και στα αρχικά της στάδια, είναι ανεξάρτητος προγνωστικός δείκτης καρδιαγγειακής θνητότητας. Κατά συνέπεια, η ποσοτική μέτρηση της αλβουμίνης στα ούρα που θα συλλέξετε για ένα 24ώρο είναι απαραίτητο να γίνεται κάθε χρόνο, αμέσως μετά τη διάγνωση στο διαβήτη τύπου 2 και 5 χρόνια μετά τη διάγνωση στον τύπου 1. Η επανεξέταση και στους δύο τύπους διαβήτη γίνεται κατόπιν σε ετήσια βάση. Παράλληλα πρέπει να ελέγχεται τακτικά η ουρία, η κρεατινίνη και το ουρικό οξύ (δείκτες για τα νεφρά σας) στο αίμα σας, ενώ η απλή γενική ούρων καταδεικνύει την παρουσία ή όχι γλυκόζης στα ούρα (η κατάσταση αυτή ονομάζεται γλυκοζουρία και συνήθως υποδηλώνει επίπεδα σακχάρου στο αίμα πάνω από 180 mg/dl) καθώς και το λόγο αλβουμίνης/κρεατινίνης (ACR, albumin:creatinine ratio) που είναι επίσης χρήσιμος για να διαπιστωθεί η παρουσία ή μη διαβητικής νεφροπάθειας.
Βυθοσκόπηση
Η πιθανή ύπαρξη αμφιβληστροειδοπάθειας (βλάβης του εσωτερικού χιτώνα του οφθαλμού) πρέπει επίσης να ελέγχεται κάθε χρόνο με βυθοσκόπηση ή/και φλουοροαγγειογραφία (δηλαδή φωτογραφία του πυθμένα του ματιού), δεδομένου ότι η πρώιμη διάγνωση και εφαρμογή θεραπείας με ακτίνες laser μπορεί αν προλάβει την τύφλωση. Η βυθοσκόπηση είναι απαραίτητο να γίνεται αμέσως μετά τη διάγνωση στο διαβήτη τύπου 2, ενώ στα άτομα με διαβήτη τύπου 1 ηλικίας άνω των 10 ετών, 5 χρόνια μετά τη διάγνωση. Η επανεξέταση και στους δύο τύπους διαβήτη γίνεται κατόπιν σε ετήσια βάση. Θα πρέπει επίσης να ελέγχεστε για την ύπαρξη γλαυκώματος ή καταρράκτη, καταστάσεις που είναι συχνές στο διαβητικό πληθυσμό.
Εξέταση ποδιού – έλεγχος για νευροπάθεια
Η λεπτομερής κλινική εξέταση των ποδιών σας αποτελεί απαραίτητη διαδικασία, δεδομένου ότι ο διαβήτης αποτελεί την κυριότερη αιτία μη τραυματικού ακρωτηριασμού των κάτω άκρων, κατάσταση που μπορεί δυνητικά να προληφθεί αν διαπιστωθούν χωρίς προβλήματα νευροπάθειας ή αρτηριοπάθειας και ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα.
*Ο Δρ. Σάββας Δ. Ιωάννου είναι Παθολόγος-Διαβητολόγος
