Η πρόταση προς την τ/κ κοινότητα για «επιστροφή στο Σύνταγμα του 1960» είναι προβληματική, αντιφατική, και ενέχει κινδύνους. Σε γραπτή του δήλωση ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέφερε ότι η ε/κ κοινότητα είναι «απόλυτα έτοιμη να αποδεχτεί την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης με την επάνοδο των Τουρκοκυπρίων, τόσο στην εκτελεστική, τη νομοθετική, τη δικαστική εξουσία όσο και στις υπόλοιπες των Υπηρεσιών, με βάση τις διατάξεις του Συντάγματος του 1960». Θεωρώ ότι ξεκαθαρίστηκε από την κυβέρνηση ότι δεν πρόκειται για σχήμα λόγου αλλά για απάντηση/πρόταση/πρόκληση στην τ/κ πλευρά. Φαίνεται επίσης ότι υπάρχει απήχηση στους πολίτες, διότι σε πρόσφατη δημοσκόπηση του IMR/Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, το 49% των ε/κ κρίνουν ότι αυτή η πρόταση είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Δεν γνωρίζω αν ο Πρόεδρος έχει σκοπό να επαναλάβει αυτή την πρόταση στην επικείμενη τριμερή συνάντηση στη Νέα Υόρκη.
Ίσως θεωρούμε ότι από τη στιγμή που η Τουρκία και η τ/κ ηγεσία θέτουν πλέον ανοικτά τα δύο κράτη ως λύση του Κυπριακού, εμείς απαντούμε σε αυτή την αξίωση με επιστροφή στη συνταγματική τάξη. Εξισορροπούμε τα πράγματα και καταθέτουμε και εμείς την προτιμητέα μας λύση. Γιατί όχι; Ας υπάρχουν δύο προτάσεις στο τραπέζι πέρα από τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία; Το πρόβλημα όμως είναι ότι η Τουρκική πλευρά το εννοεί όταν λέει δύο κράτη, ενώ εμείς έχουμε υπόψη μας μια διαφορετική συνταγματική τάξη από αυτή του 1960.
Υπάρχουν πρόνοιες του Συντάγματος του 1960 που αντιβαίνουν πάγιες θέσεις και διεκδικήσεις μας. Για παράδειγμα, ότι τα βέτο του ε/κ προέδρου και του τ/κ αντιπροέδρου (άρθρα 50 και 57) δεν πρέπει να βραχυκυκλώνουν την λήψη αποφάσεων αλλά να υπάρχουν γρήγοροι και αποτελεσματικοί τρόποι επίλυσης αδιεξόδων. Επίσης, σωστά θεωρούμε ότι τα επεμβατικά δικαιώματα των εγγυητριών δυνάμεων και η μόνιμη παρουσία στρατών (στα οποία έχει δοθεί συνταγματική ισχύ μέσα από το άρθρο 181) δεν είναι αποδεκτά σε μας. Άραγε έχουμε πάψει να διεκδικούμε τα πιο πάνω; Η τελικά εννοούμε κάτι άλλο όταν προτείνουμε επιστροφή στο Σύνταγμα του 60;
Αν η Τουρκική πλευρά αποφασίσει να ελέγξει την πρόταση-πρόκληση μας, θα μας εκθέσει ανεπανόρθωτα και δεν έχω αμφιβολία ότι θα κτίσει πάνω στο αφήγημα των «νέων ιδεών» για τη δική της πολιτική των δύο κρατών. Ας σκεφτούμε το πιο κάτω σενάριο.
1. Καταρχήν, διαδικαστικά, αποδεχόμαστε ότι προχωρούμε πλέον με άλλες νέες ιδέες και προτάσεις σε νέα πενταμερή σύνοδο όπως έκανε η Τουρκία με τις δικές της νέες ιδέες και προτάσεις στην τελευταία πενταμερή στη Γενεύη. Στην πράξη, δηλαδή, κοινή συναινέσει παραμερίζεται το συμφωνημένο πλαίσιο λύσης που είχαμε μέχρι τώρα και εξερευνούμε εναλλακτικές λύσεις.
2. Θα μας ζητηθεί να εξηγήσουμε τη διαδικασία επιστροφής στο Σύνταγμα του 60. Κρίνω ότι θα πούμε ότι φυσικά θα πρέπει να υπάρξουν κάποιες διαφοροποιήσεις στο Σύνταγμα του 60, διότι η Κύπρος πρέπει να είναι πραγματικά ανεξάρτητη, το κράτος πρέπει να είναι λειτουργικό, και άλλα διόλου παράλογα. Εύκολα η Τουρκική πλευρά θα απαντήσει, όμως, ότι διαφαίνεται ότι τελικά δεν είμασταν ειλικρινείς σε σχέση με τη δημόσια πρόταση-πρόκληση μας «για αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης» και θα ζητήσει από τον ΓΓ του ΟΗΕ να προχωρήσουμε σε άλλες ιδέες λύσης.
3. Ενδεχομένως να δοθεί παράταση από τον ΓΓ μετά από δικές μας πιέσεις και παραινέσεις. Πάλι δεν νομίζω να έχει πρόβλημα η Τουρκική πλευρά – ειδικά αυτή η Τουρκική κυβέρνηση και αυτή η τ/κ ηγεσία – να μπει σε μια διαπραγμάτευση πλήρους αποδόμησης των θέσεων μας, δηλαδή να εξετάζει μία-προς-μία τις πρόνοιες του Συντάγματος του 60, να ζητά εφαρμογή τους, με στόχο να εκφυλίσει τη διαδικασία. Όποια αλλαγή προτείνουμε με την οποία δεν συμφωνεί, θα μπορεί απλά να επιμένει στην εφαρμογή της πρόνοιας του Συντάγματος του 60 ως έχει, αφού αυτή ήταν και η αρχική πρόταση-πρόκληση μας.
4. Βασικά μετά από επίπονες και εντατικές διαπραγματεύσεις θα κηρυχθεί για ακόμη μια φορά αδιέξοδο. Κάνεις δεν θα μπορεί να θεωρήσει την Τουρκία υπεύθυνη αφού το μόνο που ζητούσε την περίοδο της διαπραγμάτευσης ήταν η εφαρμογή του Συντάγματος του 1960 που εμείς προτείναμε. Εκ του αποτελέσματος, ή/και λόγω δεσμεύσεων που θα έχει λάβει η Τουρκία, θα μας πιέσουν να προχωρήσουμε σε άλλες ιδέες όπως τα δύο κράτη. Δηλαδή θα επιστρέψουμε σε αυτό που επιζητεί η Τουρκία τώρα.
5. Το θεωρώ απίθανο να γίνει, αλλά αν τελικά αποδεχθούμε την πλήρη αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης με βάση τις διατάξεις του Συντάγματος του 60, φοβούμαι ότι θα ζήσουμε την τραγωδία της Κύπρου και ως φάρσα. Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης και ο Αντιπρόεδρος Τατάρ σε Ευρωπαϊκές Συνόδους όπου θα συζητούνται θέματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας και ασφάλειας, με τους δύο να πρέπει να συναποφασίζουν – χωρίς λειτουργικούς τρόπους επίλυσης των διαφορών που θα έχουν – και με την Τουρκία να μπορεί να αποφασίζει μέτρα όποτε διαβλέπει παραβιάσεις και να αναλαμβάνει δράση, συλλογικά ή μονομερώς, όπως δικαιούται βάσει των προνοιών του Συντάγματος του 60.
Καταληκτικά, είναι σημαντικό να προτείνουμε αποτελεσματικούς και όχι αυτοκαταστροφικούς τρόπους για να βγούμε από τα αδιέξοδα που έχουμε βρεθεί. Και είναι εξίσου σημαντικό να συμμαχήσουμε και να στηρίξουμε εκείνες τις τ/κ πολιτικές δυνάμεις που μοιράζονται κοινά οράματα μαζί μας και ενδιαφέρονται να διεμβολίσουν τη διχοτόμηση που εδραιώνεται και κανονικοποιείται. Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση ενώπιων μας, για την οποία αξίζει να καταθέσουμε ιδέες και προτάσεις, και να βρούμε δημιουργικούς τρόπους συνεργασίας και αντίστασης.
Ο Κώστας Μ. Κωνσταντίνου είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
