Kathimerini.com.cy
Στις 12 Απριλίου του 1945, λίγες εβδομάδες μετά την έναρξη της τέταρτης θητείας του ως προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών και μήνες πριν από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πεθαίνει στο Warm Springs της Γεωργίας, όπου βρισκόταν για επίσκεψη, ο Franklin Delano Roosevelt, ο άνθρωπος ο οποίος βρέθηκε στο τιμόνι του Λευκού Οίκου για δώδεκα συναπτά έτη, από το 1933 έως τον θάνατό του το 1945. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του αντιμετώπισε νικηφόρα δύο θανάσιμους εχθρούς της πατρίδας του. Στο εσωτερικό μέτωπο, πολέμησε τη φτώχεια, την εξαθλίωση και την υλική και ηθική αποσάθρωση της αμερικανικής κοινωνίας που ακολούθησε την οικονομική καταστροφή του 1929. Στο εξωτερικό μέτωπο, έδωσε τη νίκη στους Συμμάχους πολεμώντας ενάντια στον Άξονα Τόκυο-Βερολίνο και εξασφάλισε σε εμάς, τις μεταπολεμικές γενεές του Δυτικού κόσμου, πολιτική ελευθερία και αξιοπρέπεια. Ο ίδιος δεν είδε ούτε την ολοκληρωτική νίκη ενάντια στον Άξονα ούτε το θρίαμβο της μεταπολεμικής αμερικανικής μεσαίας τάξης. Σαν άλλος Μωυσής οδήγησε τον λαό του στη γη της επαγγελίας, ενώ ο ίδιος πέθανε αντικρίζοντάς την από μακριά.
Τη μέρα εκείνη του Απρίλη του 1945, η αμαξοστοιχία που μετέφερε τη σωρό του ξεκίνησε μια τριήμερη Οδύσσεια, διασχίζοντας εννέα πολιτείες με ενδιάμεσες στάσεις την Ατλάντα και την Ουάσιγκτον πριν φτάσει στην οικία του Προέδρου, στο Hyde Park, στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, όπου και ενταφιάσθηκε. Κατά μήκος των χιλίων μιλίων της διαδρομής, χιλιάδες πολίτες, εργάτες και αγρότες όλων των κοινωνικών τάξεων και πεποιθήσεων σχημάτισαν αυθόρμητα μια ανθρώπινη αλυσίδα για να συνοδεύσουν τον θανόντα στην τελευταία του κατοικία. Ήταν η έκφραση της απέραντης ευγνωμοσύνης του αμερικανικού λαού στον εκλιπόντα ηγέτη. Ο απόλυτος σεβασμός στον άνθρωπο, στον αγρότη και στον εργάτη, η πίστη ότι η κοινωνική δικαιοσύνη και η ελευθερία δεν είναι προϊόντα σε διατίμηση, αλλά ουσιώδη αγαθά για την ανθρώπινη ύπαρξη, καθώς και η προσήλωση στη φιλελεύθερη αμερικανική παράδοση ήταν οι αρετές εκείνες που ταύτισαν τις επιλογές του Roosevelt με τη μοίρα του αμερικανικού έθνους.
Δέκα χρόνια νωρίτερα, στις 4 Ιανουαρίου του 1935, είχε εκφωνήσει έναν από τους ιστορικούς του λόγους για την Κατάσταση της Ένωσης ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου. Δύο χρόνια μετά την έναρξη του πρώτου New Deal, ο Roosevelt εκτιμούσε ότι η πολιτική της ανακούφισης πρέπει να τελειώσει. «Οι πρώτοι στόχοι της νομοθεσίας έκτακτης ανάγκης του 1933 ήταν η ανακούφιση της φτώχειας, ώστε να καταστεί δυνατή η λειτουργία της βιομηχανίας με πιο ορθολογικό και ομαλό τρόπο», ανέφερε ο Roosevelt. Η μάχη κατά της ανεργίας οφείλει καταρχήν να είναι μάχη για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ώστε ο κάθε εργαζόμενος να είναι σε θέση να εργαστεί στον ιδιωτικό τομέα, έχοντας αφήσει πίσω του τον φόβο της απόλυτης ένδειας και έχοντας ήδη απασχοληθεί σε κρατικές ή χρηματοδοτούμενες από το κράτος επιχειρήσεις. Όμως, ούτε τα μέτρα ανακούφισης αρκούν για να επιτευχθεί η ανάκαμψη, ούτε η εργατική τάξη μπορεί να ζήσει αξιοπρεπώς από πρόσκαιρες λύσεις και επιδόματα για σίτιση και ρουχισμό. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια απαιτεί σταθερή εργασιακή αποκατάσταση και ασφάλεια των όρων διαβίωσης. «Ανάμεσα στους στόχους μας, τοποθετούμε πρώτιστα την ασφάλεια των ανδρών, γυναικών και παιδιών του έθνους. Αυτή παραμένει η πρώτη και μόνιμη μέριμνά μας», διαβεβαίωνε ο Roosevelt. Πώς όμως μπορεί αυτό να επιτευχθεί σε βάθος χρόνου;
Η πολιτική των επιδομάτων και η ανάληψη από το Κράτος του ρόλου του εργοδότη μικρών και χωρίς κοινωνική χρησιμότητα έργων δεν επιφέρει ανάκαμψη, αλλά εξάρτηση τόσο των εργαζομένων όσο και της οικονομίας από τον κρατικό μηχανισμό. Έχουμε την τάση να υποτιμούμε την επίδραση των κακών επενδύσεων του κράτους σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, επειδή θεωρούμε ότι είναι λογικό όποιος αντιμετωπίζει μια έκτακτη κατάσταση να παραγνωρίζει μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες ανάγκες και προβλήματα. Όμως, οι κακές κρατικές επενδύσεις, εξαιτίας του μεγέθους τους και της διάρθρωσής τους, είναι παράγοντες αποσταθεροποίησης της αγοράς, της οποίας οι στρεβλώσεις είναι ακόμη ορατές και μετά από δεκαετίες. Η πραγματική ανάκαμψη προϋποθέτει την ανάληψη ιδιωτικής επιχειρηματικής δράσης για την επίτευξη κέρδους σε συνθήκες εμπιστοσύνης και πίστης στις αγορές. Πίστη και εμπιστοσύνη στις αγορές δεν είναι απαραίτητες μόνο για τον επιχειρηματία, αλλά και για τον εργαζόμενο, ο οποίος προσδοκά και αυτός όφελος από την επένδυση της προσωπικής του εργασίας: «Κανένας συνετός άνθρωπος δεν έχει πρόθεση να καταστρέψει αυτό που είναι γνωστό ως ‘κίνητρο του κέρδους’, το δικαίωμα δηλαδή να κερδίζουμε με την εργασία μας μια αξιοπρεπή διαβίωση για τον εαυτό μας και για τις οικογένειές μας».
Η ανάκαμψη, κατά τον Roosevelt, δεν είναι εφικτή χωρίς μεταρρύθμιση: «Η προσπάθεια να γίνει διάκριση μεταξύ ανάκαμψης και μεταρρύθμισης είναι μια περιορισμένη προσπάθεια αντικατάστασης της πραγματικότητας καθαυτής από το είδωλό της. Όταν ένας άνθρωπος αναρρώνει από μια ασθένεια, η σύνεση υπαγορεύει όχι μόνο τη θεραπεία των συμπτωμάτων, αλλά και την απομάκρυνση της αιτίας τους». Η πραγματική ανάκαμψη προϋποθέτει ένα όραμα για την κοινωνία του αύριο, για την επίτευξη του οποίου αξίζει να κινητοποιηθεί το σύνολο των παραγωγικών δυνάμεων ενός τόπου. Η εργατική τάξη, για να επενδύσει με πίστη και αφοσίωση την εργατική της δύναμη στην εθνική οικονομία, για να μη νιώθει ότι γίνεται θύμα εκμετάλλευσης μιας κακώς εννοούμενης επιδίωξης κέρδους, θέλει να ξέρει ότι δουλεύει για το μέλλον των παιδιών της, ότι συμμετέχει στην υλοποίηση ενός συλλογικού οράματος, ότι η εργασία και οι θυσίες της θα δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για μια βιώσιμη και ανθρώπινη ανάπτυξη.
Ανακούφιση, ανάκαμψη, μεταρρύθμιση: το πνεύμα του New Deal αποκατέστησε τη θέση της εργατικής τάξης στη συλλογική συνείδηση και ευαισθητοποίησε την κοινή γνώμη στα κοινωνικά προβλήματα. Η πράξη του και το όραμά του χάραξαν την αυγή μιας νέας ευαισθησίας, μιας νέας κατανόησης της εργασίας και της αλληλεγγύης, μιας νέας προσέγγισης της οικονομικής πολιτικής. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος σε περιόδους κρίσης είναι ο πρακτικός αποπροσανατολισμός που προκαλείται από την πενία προτύπων και παραδειγμάτων προς μίμηση. Πέρα από την υλική ανάκαμψη, είναι απαραίτητη μια πνευματική ανάταση, ολοκληρώνει ο Roosevelt. Μας δίδαξε ότι η έξοδος από την κρίση είναι μια συλλογική προσπάθεια που προϋποθέτει έναν αναγνωρίσιμο από όλους στόχο, μια συνεπή οικονομική πολιτική για την υλοποίησή του και αυξημένη κοινωνική ευαισθησία.
*Ο δρ Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου και εταίρος ερευνητικών κέντρων των Πανεπιστημίων Λωρραίνης και Στρασβούργου.
