ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση: Από τη γεωπολιτική στα γεωοικονομικά;

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ

Τους τελευταίους μήνες τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ευρώπη έχουμε γίνει μάρτυρες μιας ραγδαίας ανόδου των τιμών. Ένας από τους κυριότερους λόγους αυτής της πληθωριστικής τάσης είναι και η αύξηση στις τιμές του πετρελαίου αλλά και του φυσικού αερίου. Χαρακτηριστικό είναι πως τον Μάρτιο του 2021 η μέση τιμή εισαγωγής φυσικού αερίου στην Ε.Ε. βρισκόταν στα $6.127 ανά mmbtu (million metric British Thermal Unit) ενώ η τιμή έχει ανέλθει στα $31,05 για τον μηνά Οκτώβριο.

Αρκετοί αναλυτές έχουν κατηγορήσει τη Ρωσία, το σημαντικότερο πάροχο φυσικού αερίου προς την Ε.Ε., ότι ευθύνεται για αυτή την άνοδο των τιμών. Το επιχείρημα είναι πως η Ρωσία χρησιμοποίει το φυσικό αερίου για να πιέσει την Ε.Ε. και τις γερμανικές αρχές να αδειοδοτήσουν τον Nord Stream 2, τον δεύτερο αγωγό που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία προς τη Γερμανία μέσω της Βαλτικής. Η αδειοδότηση του αγωγού έχει αποδειχτεί μια περίπλοκη υπόθεση, καθώς πέρα από τη γραφειοκρατία μια σειρά κρατών εντός και εκτός της Ε.Ε. όπως οι ΗΠΑ, η Πολωνία όσο και η Ουκρανία έχουν εναντιωθεί στη λειτουργία του. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ουκρανία θα χάσει σημαντικά έσοδα από τις χρεώσεις μεταφοράς για τη παροχή ρωσικού φυσικού αερίου από τους αγωγούς που περνούν από το έδαφός της εάν ο Nord Stream 2 λειτουργήσει.

Το επιχείρημα αυτό δίνει για ακόμη μία φορά άνοδο στο ερώτημα κατά πόσο η γεωπολιτική έχει αντικατασταθεί από τα γεωοικονομικά. Αμφότερες οι δύο μέθοδοι ανταγωνισμού στόχο έχουν την προώθηση του εθνικού συμφέροντος και στις αρχικές τους έννοιες εμπεριέχουν το στοιχείο της γεωγραφικής ανάλυσης. Η διαφορά έγκειται στο ότι η γεωπολιτική αφορά τη χρήση στρατιωτικών μεθόδων όπως την επίδειξη στρατιωτικής ισχύος, τη σύναψη συμμαχιών ή τον πόλεμο. Τα γεωοικονομικά, από την άλλη, χρησιμοποιούν οικονομικά μέσα όπως είναι οι κυρώσεις, η οικονομική ενίσχυση άλλων κρατών μέσω δανεισμού και την κατασκευή έργων υποδομής, όπως αγωγοί ενέργειας ή σιδηρόδρομοι μεταξύ άλλων.

Το επιχείρημα, εν ολίγοις, υποστηρίζει ότι στην εποχή όπου ο καπιταλισμός έχει επικρατήσει παγκόσμια και η διασυνδεσιμότητα μεταξύ των οικονομιών αυξάνεται ραγδαία, οι οικονομικές μέθοδοι ανταγωνισμού σταδιακά θα υπερκεράσουν τις στρατιωτικές. Εν αντιθέσει, με τα όσα υποστήριζαν φιλελεύθεροι θεωρητικοί από τον Καντ μέχρι τον Φουκουγιάμα η οικονομική διασυνδεσιμότητα αποτελεί δίκοπο μαχαίρι. Δεν έχουν όλα τα κράτη τους ίδιους πόρους και τις ίδιες οικονομίες. Οι διασυνδεσιμότητες μεταξύ τους είναι ασύμμετρες στις πλείστες περιπτώσεις και μπορούν να εργαλειοποιηθούν για προώθηση πολιτικών στόχων.

Παραδείγματος χάριν, η Ρωσία διαθέτει τη δυνατότητα μέσω των πηγών ενέργειάς της και της Gazprom, της κρατικής εταιρείας φυσικού αερίου που δεν υπακούει κατ’ ανάγκην στις προσταγές της αγοράς, να πιέσει την Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της να προωθήσουν τα συμφέροντά της. Το πετυχαίνει αυτό είτε αυξάνοντας τις τιμές πώλησης, μειώνοντας την παροχή φυσικού αερίου ή πουλώντας φυσικό αέριο σε διαφορετικές τιμές από χώρα σε χώρα. Το τελευταίο σημείο είναι καίριο, καθώς όπως διαφάνηκε και στο παρελθόν η Gazprom κατά διαστήματα τιμολογούσε χώρες στις βραχυπρόθεσμες (spot) αγορές με το κατά πόσον η χώρα αγοραστής συμμορφωνόταν με τα θέλω της Μόσχας.

Τώρα, στα της τωρινής κρίσης η εικόνα είναι σαφώς πιο περίπλοκη, αλλά η Μόσχα φαίνεται πως χρησιμοποιεί το γεωοικονομικό της όπλο. Η μια πτυχή είναι όντως ο Nordstream 2 και η αδειοδότησή του, η οποία όμως δεν φαίνεται να είναι ορατή στο άμεσο μέλλον, καθώς η γερμανική ρυθμιστική αρχή για θέματα ενέργειας ανέστειλε τη διαδικασία έως ότου η Gazprom δημιουργήσει εταιρεία στη Γερμανία που θα διαχειρίζεται το γερμανικό κομμάτι του αγωγού.

Η άλλη πτυχή όμως που είναι εξίσου σημαντική και δεν έχει λάβει την απαιτούμενη προσοχή είναι το ζήτημα των συμβολαίων παροχής φυσικού αερίου. Η Μόσχα τηρεί μέχρι στιγμής τις υποχρεώσεις των μακροχρόνιων συμβολαίων που έχει συνάψει για παροχή φυσικού αερίου προς την Ε.Ε. Τα συμβόλαια αυτά, τα οποία έχουν διάρκεια από 10 μέχρι 25 χρόνια, αντιστοιχούν περίπου στο 80% για τις πωλήσεις της Gazprom προς την Ευρώπη για το 2020. Ταυτοχρόνως, όμως έχει μειώσει την παροχή φυσικού αερίου μέσω των βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων αγορών παρά το ότι θα μπορούσε να αυξήσει την παροχή της κατά 15% τουλάχιστον. Αυτό αποτελεί ένα μήνυμα προς αρκετά κράτη μέλη της Ε.Ε., τα οποία αποφάσισαν τη μείωση κατά 30% της χρήσης μακροχρόνιων συμβολαίων για αγορά ρωσικού φυσικού αερίου μέχρι το 2030. Ουσιαστικά, η Μόσχα στέλνει το μήνυμα πως η μόνη αξιόπιστη οδός παροχής φυσικού αερίου για την Ε.Ε. είναι τα μακροχρόνια συμβόλαια, τα οποία παρατείνουν την εξάρτηση της Ε.Ε. από τη Μόσχα.

To πιο πάνω κεφάλαιο της παρούσας κρίσης σίγουρα δεν έχει τελειώσει. Τέλος, με βάση την πολιτική και στρατηγική της Ε.Ε. για μηδενικές εκπομπές άνθρακα μέχρι το 2050, το φυσικό αέριο έχει να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο ως μεσοπρόθεσμη πηγή ενέργειας. Ως εκ τούτου, η ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο δεν αποτελεί επιλογή στο άμεσο μέλλον.

 

Ο κ. Αλέξανδρος Ζαχαριάδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο τμήμα Διεθνών Σχέσεων του London School of Economics και Επικεφαλής Ερευνών του 89 Initiative.

ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ

Προσωπικότητες στην ''Κ'': Τελευταία Ενημέρωση