Των ΑΝΔΡΕΑ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ και ΧΡΙΣΤΗ ΛΟΤΤΙΔΗ
Ο ιός δεν μολύνει μόνο την υγεία αλλά και την ελευθερία. Η πανδημία του κορωνοϊού οδήγησε στη λήψη αρχικά ηπιότερων και στη συνέχεια αυστηρότερων μέτρων που περιορίζουν τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών. Η επιβολή του λεγόμενου rapid test, η απαγόρευση κυκλοφορίας, αποτελούν περιορισμούς από τους οποίους εξαρτάται η άσκηση πολλών συνταγματικών δικαιωμάτων (εργασίας, εκπαίδευσης κ.λπ.). Τέθηκε, έτσι, εύλογα το ζήτημα της συνταγματικής νομιμότητας της επιβολής και της έκτασης των μέτρων αυτών. Απάντηση στα πολλά και δύσκολα ερωτήματα που γεννώνται δίνει η θεσμική εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων (ΣΔ).
Το Σύνταγμα προβλέπει και ρυθμίζει αρμονικά Δικαιώματα και Θεσμούς. Τα ΣΔ ασκούνται είτε στη γενική σχέση κράτους – πολίτη χωρίς περιορισμούς είτε με περιορισμούς σε ειδικότερες έννομες σχέσεις. Η είσοδος των συνταγματικών δικαιωμάτων μέσα στους μερικότερους αυτούς νομικούς χώρους συνεπάγεται τη θεσμική τους προσαρμογή, την επιβολή δηλαδή απλών περιορισμών των οποίων η νομιμότητα εξαρτάται από την αιτιώδη συνάφεια που υπάρχει μεταξύ του δικαιώματος και του θεσμού. Ο συντακτικός νομοθέτης προστατεύοντας τη δημόσια υγεία ιδρύει και την ομώνυμη ειδική κυριαρχική σχέση κράτους - πολιτών. Μέσα στο μερικότερο νομικό πλαίσιο της ειδικής αυτής σχέσης δημόσιας υγείας ασκούνται τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών. Και όπως συμβαίνει και με τις άλλες κυριαρχικές και λοιπές ειδικές σχέσεις, από το σύνολο των συνταγματικών δικαιωμάτων, άλλων μεν επιβάλλεται η συρρίκνωση, ενώ άλλων η αλώβητη, απεριόριστη άσκηση, καθ’ όλο το μήκος και πλάτος τους. Το μέτρο του περιορισμού ενός εκάστου των αιτιωδώς συνδεόμενων δικαιωμάτων καθορίζεται επίσης από το Σύνταγμα καθόσον η αιτιώδης συνάφεια δεν καθορίζει μόνον το εάν αλλά και το πόσο, την έκταση δηλαδή του περιορισμού ενός εκάστου δικαιώματος. Περιορισμοί πέραν του ποσοτικά και χρονικά απαιτούμενου μέτρου δεν είναι σύμφωνοι προς το Σύνταγμα.
Στην ειδική κυριαρχική σχέση δημόσιας υγείας η άσκηση ορισμένων ΣΔ και συγκεκριμένα εκείνων, που αιτιωδώς συνδέονται με το αγαθό της υγείας, απλώς περιορίζεται, δηλαδή προσαρμόζεται στις ειδικές συνθήκες της συγκεκριμένης ειδικής κυριαρχικής σχέσης. Πρόκειται για τα δικαιώματα εκείνα των οποίων η απεριόριστη άσκηση θέτει σε διακινδύνευση τη δημόσια υγεία κατά συνέπεια και την ατομική υγεία ενός εκάστου πολίτη. Σε περιπτώσεις πανδημίας υπάρχει μεγάλη απειλή της δημόσιας υγείας και διακινδύνευση της ατομικής υγείας ενός εκάστου.
Α) Η ελευθερία κίνησης: Συνταγματικό δικαίωμα που ιδιαίτερα συνδέεται με την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι η ελευθερία κίνησης. Η αιτιώδης σχέση του δικαιώματος της ελεύθερης κίνησης με το αγαθό της δημόσιας υγείας στις περιπτώσεις πανδημίας, συνίσταται στο ότι η επαφή και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων είναι η αιτία της μετάδοσης της νόσου στον πληθυσμό. Αυτό ακριβώς σημαίνει ότι η ελεύθερη άσκηση του δικαιώματος κίνησης εμπεριέχει μέγιστη διακινδύνευση του αγαθού της δημόσιας υγείας. Είναι επομένως δυνατός ο κατά χρόνο και τρόπο περιορισμός του δικαιώματος κατά το μέτρο πάντα που αυτό είναι αναγκαίο για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Β) Rapid test: Ανάλογα ισχύουν και για την «ταχεία δοκιμή» (rapid test) για την εξακρίβωση του ιού. Η αιτιώδης συνάφεια είναι και εν προκειμένω προφανής. Από συνταγματική άποψη δεν είναι βέβαια επιτρεπτός ο άμεσος φυσικός εξαναγκασμός των πολιτών προκειμένου να υποβληθούν στην ταχεία αυτή ή άλλη δοκιμασία.
Είναι, όμως, δυνατή η επιβολή αιτιωδών περιορισμών στην ελευθερία κίνησης εκείνων, που χωρίς σοβαρό λόγο αρνούνται να υποβληθούν στη δοκιμασία, εφόσον βέβαια είναι ασφαλής, ακίνδυνη και ανώδυνη και η παράλειψή της θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία των πολιτών.
Συμπερασματικά οι εν μέσω πανδημίας περιορισμοί των Συνταγματικών Δικαιωμάτων εφόσον είναι αιτιώδεις, είναι απλοί περιορισμοί και όχι προσβολές, δηλαδή συνταγματικά επιτρεπόμενοι περιορισμοί, μόνον εφόσον και κατά το μέτρο που επιβάλλονται από την αιτιώδη συνάφεια. «Ο συντακτικός νομοθέτης ιδρύει ειδική κυριαρχική σχέση μέσα στην οποία και για την προστασία της δημόσιας υγείας υφίστανται θεσμική προσαρμογή τα ασκούμενα συνταγματικά δικαιώματα περιοριζόμενα ποσοτικά και χρονικά κατά το επιβαλλόμενο μέτρο, όπως προκύπτει από την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ της ειδικής κυριαρχικής σχέσης και ενός εκάστου συνταγματικού δικαιώματος. Η ειδική σχέση δημοσίου δικαίου ενεργοποιείται με την εμφάνιση της απειλής (π.χ. επιδημία) και εντείνεται ανάλογα προς την ένταση της απειλής περιορίζοντας αναλόγως τα συνδεόμενα δικαιώματα. «Η συνταγματικότητα των μέτρων εξαρτάται από την αλήθεια της απειλής. Βλ. Α. Δημητρόπουλου “Συνταγματικά Δικαιώματα” κυρίως σ. 67 επ.». Η συνταγματικότητα των μέτρων εξαρτάται πάντοτε από την αλήθεια της απειλής.
