Αναμφίβολα, η κατάσταση που καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η κυβέρνηση είναι πρωτόγνωρη. Κρίνονται όμως ή όχι τα μέτρα που λαμβάνονται κατά της πανδημίας; Αποτελούν ή όχι συγκεκριμένες απαγορεύσεις που έχουν επιβληθεί με υπουργικά διατάγματα υπέρβαση της δικαιοδοσίας της κυβέρνησης ως προς τους περιορισμούς που μπορεί να θέτει σε ανθρώπινα δικαιώματα; Η καθολική απαγόρευση των διαδηλώσεων με ρητή αναφορά στο σχετικό διάταγμα καταστρέφει τον πυρήνα του ίδιου του δικαιώματος, συνιστά μέτρο αντισυνταγματικό και αντιβαίνει ταυτόχρονα τις διεθνείς συμβατικές υποχρεώσεις της Δημοκρατίας.
Το δικαίωμα των πολιτών να διαδηλώνουν με τη μορφή της ειρηνικής συνάθροισης, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ελευθερία έκφρασης, αποτελεί ένα από τα μεγάλα θύματα όχι της πανδημίας εν γένει, αλλά των αποφάσεων της κυβέρνησης. Είναι γεγονός, ότι το εν λόγω δικαίωμα που προστατεύεται από διεθνείς συμβάσεις, που προνοείται στο άρθρο 11 της ΕΣΔΑ και αυτούσιο έχει μεταφερθεί στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας μπορεί να τύχει περιορισμού, πλην όμως υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις όπως πραγματεύεται η νομολογία του ΕΔΑΔ. Νομολογία που καταδεικνύει ότι οι περιορισμοί πρέπει να εδράζονται σε νομοθετική πράξη, να είναι αναγκαίοι, δικαιολογημένοι και αναλογικοί ως προς τον κίνδυνο που προορίζονται να αντιμετωπίσουν.
Η γενικευμένη απαγόρευση, χωρίς δικλείδες προστασίας του δικαιώματος ως τέτοιου, δύσκολα θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή ως περιορισμός παρά την καθορισμένου χρόνου διάρκεια που προβλέπει το σχετικό διάταγμα. Με βάση το Σύνταγμα, μόνο σε περιπτώσεις κήρυξης έκτακτης ανάγκης μπορούν να θεωρηθούν συνταγματικές τόσο γενικευμένες απαγορεύσεις. Επιπρόσθετα, η διακριτική ευχέρεια που παρέχεται στα κράτη να καταφεύγουν σε απόλυτες και καθολικές απαγορεύσεις δικαιωμάτων που προστατεύει η ΕΣΔΑ, είναι κατά το ΕΔΑΔ πάρα πολύ ισχνή αφού δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν αναγκαίες σε μια δημοκρατική πολιτεία, λελογισμένα αυστηρές και όχι δυσανάλογες. Σε κάθε περίπτωση δε, προτού τα κράτη υιοθετήσουν περιορισμούς, πόσο μάλλον όταν είναι ακραίοι, υποχρεούνται να έχουν ήδη προβεί σε άλλες ενέργειες επιχειρώντας προηγουμένως να μετριάσουν το πρόβλημα που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Στις συνθήκες της πανδημίας, τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να είναι η ουσιαστική ενίσχυση των δομών στα δημόσια νοσηλευτήρια, η έγκαιρη και αποτελεσματική προετοιμασία των σχολείων- ως μερικά παραδείγματα θετικών δράσεων που θα μπορούσε αλλά δεν ανέλαβε η κυβέρνηση. Όσο αφορά δε την αναλογικότητα της απαγόρευσης των διαδηλώσεων, αυτή δεν συναρτά την εφαρμογή της ούτε με τον αριθμό του πλήθους, ούτε με το μέγεθος του χώρου της συνάθροισης, ούτε από τη χρήση μάσκας, ούτε από την τήρηση αποστάσεων ή οποιουδήποτε υγειονομικού πρωτοκόλλου.
Επιπρόσθετα, η αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στην καθολική απαγόρευση της ειρηνικής συνάθροισης των 3 ατόμων προκειμένου να διαδηλώσουν από τη μια και τη ρύθμιση του δικαιώματος του εκκλησιασμού των 75 παλαιότερα ή 50 σήμερα ατόμων από την άλλη, συνιστά παραβίαση της ισότητας των δικαιωμάτων. Αν επιπρόσθετα αναλογιστεί κανείς το μέγεθος της κοσμοσυρροής που παρατηρείται σε διάφορους κλειστούς χώρους, μόνο ως πρόσχημα μπορεί να ιδωθεί η απόφαση για καθολική απαγόρευση του δικαιώματος της ειρηνικής συνάθροισης. Πρόκειται για υπουργική απόφαση που εύλογα προκαλεί όλους όσοι υποψιαζόμαστε ότι κατίσχυσαν ξανά οι πολιτικές και ιδεοληπτικές αντιλήψεις που κατατρέχουν τη σημερινή κυβέρνηση και όχι επιστημονικές προσεγγίσεις ως προς την αντιμετώπιση της πανδημίας. Εφόσον για τον εκκλησιασμό καθορίστηκαν υγειονομικά πρωτόκολλα, για τη λειτουργία εμπορικών καταστημάτων επίσης, είναι πρόδηλο ότι η λήψη ρυθμιστικών μέτρων θα μπορούσε κατ’ αναλογία να επιτρέψει και τη διεξαγωγή ειρηνικών διαδηλώσεων.
Η προσπάθεια κάποιων να μετριάσουν τις αντιδράσεις για τα γεγονότα που στιγμάτισαν την κυπριακή πολιτεία το περασμένο Σάββατο, προτάσσοντας την ισχύ αυτών των απαγορευτικών διαταγμάτων συνιστά δόλια προσπάθεια αποπροσανατολισμού από την ουσία. Όχι μόνο γιατί τα ίδια τα διατάγματα είναι αμφίβολης νομιμότητας, αλλά γιατί ασκήθηκε βία ενάντια σε πολίτες που ασκούσαν συνταγματικά τους δικαιώματα. Γιατί η επιχειρησιακή προετοιμασία της Αστυνομίας ενάντια στους συγκεκριμένους διαδηλωτές το περασμένο Σάββατο υποκρύπτει σκοπιμότητα και αποκαλύπτει πολιτικές αποφάσεις. Μα πολύ περισσότερο γιατί ασκήθηκε βία, βάναυση και δυσανάλογη, εναντίον διαδηλωτών που είχαν προσέλθει ειρηνικά στη διαμαρτυρία- ως είναι οριοθετημένη με σαφήνεια από αποφάσεις του ΕΔΑΔ. Περιλαμβανομένης πρόσφατης καταδίκης της Ουκρανίας όπου αποφάνθηκε πως ούτε μεμονωμένα περιστατικά βίας δεν ήταν αρκετά για να ανατραπεί το τεκμήριο της ειρηνικής διαδήλωσης, ότι οι προσφεύγοντες απολάμβαναν την προστασία του άρθρου 11 (ειρηνική συνάθροιση) και διαπίστωσε ότι η παρέμβαση των αρχών ήταν δυσανάλογη κι αδικαιολόγητη σε μια δημοκρατική κοινωνία λόγω της αδικαιολόγητης και υπέρμετρης χρήσης βίας εναντίον των περισσότερων από αυτούς.
Καταληκτικά, προς όσους χαρακτηρίζουν «ανεύθυνο λαϊκισμό» τις ανησυχίες που εκφράζουν έγκριτοι νομικοί, πολιτικοί, ενεργοί πολίτες σε όλο τον κόσμο για την ανάγκη προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εποχή της πανδημίας, αλλά ειδικότερα στην Κύπρο σήμερα, μια πρώτη υπενθύμιση: η δημοκρατία δεν εδραιώνεται μόνο σε καιρούς ειρήνης, αλλά ενισχύεται πολύ περισσότερο όταν τα ανθρώπινα δικαιώματα αγκαλιάζονται και προστατεύονται σε καιρούς χαλεπούς. Και μια δεύτερη: ότι η ποιότητά της κρίνεται εν τέλει από τις ευαισθησίες και τα αντανακλαστικά κάθε πολιτείας ή αντίθετα θρυμματίζεται όταν οι πολίτες συμβιβάζονται με ανάλγητες κυβερνήσεις∙ που έχουν πρόσωπο, όνομα αλλά κυρίως συγκεκριμένη πολιτικοϊδεολογική ταυτότητα.
Σταύρη Καλοψιδιώτου
Νομικός- Διεθνολόγος, Μέλος Κ.Ε. ΑΚΕΛ
