Του Γιάννη Ιωάννου
Από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή μέχρι τη Δικαιοσύνη «ως ακριβοδικία», με τον τρόπο που την όρισε ο Τζον Ρωλς, ο σύγχρονος νομικός πολιτισμός –ως δικαϊκή φιλοσοφία αλλά και ως πρακτική απονομής δικαιοσύνης στα εκάστοτε συστήματα απονομής των χωρών του δυτικού κόσμου– απέκλεισε την αυτοδικία. Το να παίρνει κάποιος τον Νόμο στα χέρια του και με προσωπικό, κι εκδικητικό, τρόπο να αποδίδει δικαιοσύνη θυμίζει άλλες εποχές. Σκοτεινές και λιγότερο ανεπτυγμένες. Ο ανιδιοτελής τιμωρός μπορεί να είναι μια ωραία εικόνα ως προς την αισθητική των Αμερικανών κουκουλοφόρων ηρώων φαντασίας της δεκαετίας του Μεσοπολέμου ή μια βιβλική μορφή, ωστόσο, επί του πρακτέου, ούτε παράγει έννομα αποτελέσματα αλλά ούτε και, κυριότερα, αποτρέπει τον επόμενο από το να τελέσει ένα έγκλημα. Στην Γκόθαμ Σίτυ, οι κακοί δεν σταματούν ποτέ την δράση τους –ακόμη και αν ο Μπάτμαν κυκλοφορεί κάθε βράδυ– και συχνά, ακόμη κι όταν πεθαίνουν ή τιμωρούνται, επανέρχονται.
Η αυτοδικία, στο περιθώριο της κοινωνίας, παρήγαγε κύκλους αέναης βίας και αντεκδίκησης σε αντίθεση με τις θεμελιώδεις αρχές και πρακτικές ενός κράτους δικαίου. Αρχές και πρακτικές για τις οποίες πέρασαν αιώνες ωρίμανσης από την κοινωνία, χιλιάδες αγώνες και κατανόηση των καταστροφών που προέκυψαν από την προσωπική εκδίκηση. Στην εποχή μας τα ανθρώπινα δικαιώματα, η επιείκεια, ο σωφρονισμός αντί της τιμωρίας, η κατάργηση της θανατικής ποινής ή των βασανιστηρίων είναι έννοιες για τις οποίες όχι μόνο αισθανόμαστε υπερήφανοι ως ανθρωπότητα αλλά και που –λίγο πολύ– θεωρούνται δεδομένες στην ευρωπαϊκή κουλτούρα. Και αντικατοπτρίζονται τόσο στο πνεύμα όσο και στο γράμμα του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού αλλά και της ίδιας της νομοθεσίας της Ε.Ε.
Όσο οπαδοί του Διαφωτισμού και του ανθρωπισμού και αν είμαστε, άλλο τόσο όλες αυτές οι ιδέες, που καταργούν στην πράξη την αυτοδικία, προϋποθέτουν ένα αποτελεσματικό σύστημα θεσμών και κουλτούρας. Χωρίς την εφαρμογή τους οι ιδέες αυτές καταργούνται στην πράξη από το κράτος εκείνο που δεν παίρνει σοβαρά τον εαυτό του και δεν σέβεται το περί δικαίου αίσθημα των πολιτών του. Παραμένουν θεωρίες για φιλοσοφική και ακαδημαϊκή συζήτηση. Οι πολίτες πάντα θα διψούν για αίμα, εκδίκηση και θα συμπεριφέρονται με άγρια ένστικτα, όταν το σωρευτικό αποτέλεσμα της αποτυχίας ως προς την απονομή δικαιοσύνης επικρατήσει. Το είδαμε σε πολλές κοινωνίες, πιο προηγμένες από την κυπριακή, να συμβαίνει. Γιατί η κοινωνική μηχανική σε τέτοιες περιπτώσεις πάντα θα προτάσσει την αυτοδικία όσο και αν η ανθρωπότητα προοδεύει.
Στην Κύπρο η αίσθηση τελευταίως είναι πως Δικαιοσύνη δεν αποδίδεται. Σε μεγάλη μερίδα του κόσμου εκεί έξω αυτό το αίσθημα επικρατεί. Το είδαμε στην περίπτωση του γυναικοκτόνου serial killer αλλά το είδαμε και την ημέρα της επεισοδειακής παραίτησης της κ. Γιολίτη. Την ίδια μέρα, ο «Φιλελεύθερος», στο πρωτοσέλιδό του είχε ως κύριο θέμα την υπόθεση του εθνοφρουρού Θανάση Νικολάου. Η κ. Γιολίτη έφυγε πυροβολώντας, αγνοώντας –έτσι σαν legacy του υπουργείου που άφηνε– να κάνει έστω μια παραμικρή αναφορά στην τραγική ιστορία του επαναπατρισθέντος Κύπριου που δολοφονήθηκε. Έτσι για την υστεροφημία της. Η ιστορία είναι εξοργιστική. Ένας Κύπριος της Αυστραλίας ήρθε στην Κύπρο, στα 26 του, να υπηρετήσει στην Εθνική Φρουρά. Μετριοπαθής και ώριμος για την ηλικία του. Όποιος έκανε «αρφάς» γνωρίζει. Οι «τριμηνίτες» και «εξαμηνίτες» φαντάροι συχνά αντιμετωπίζουν την αντιπάθεια των νεαρών πλήρους θητείας. Φαντάσου να είσαι αδύναμος και μη συγκρουσιακός –σαν χαρακτήρας. Ο Θανάσης Νικολάου βρέθηκε νεκρός κάτω από μια γέφυρα. Σαν να είχε αυτοκτονήσει. Η μάνα του δεν το πίστεψε ποτέ. Δεκάξι χρόνια μετά αποδείχτηκε ότι ο Θανάσης έπεσε θύμα δολοφονίας. Δεν χρειάζεσαι να είσαι ούτε ο Ηρακλής Πουαρώ αλλά ούτε και η Αγκάθα Κρίστι για να καταλάβεις ότι σε μια τέτοια υπόθεση οι βασικοί ύποπτοι πρέπει να βρίσκονται πέριξ του στενού περιβάλλοντός του. Συνάδελφοί του στρατιώτες ίσως;
Η ιστορία είναι εξοργιστική γιατί δεκάξι χρόνια μετά οι δολοφόνοι του Θανάση Νικολάου κυκλοφορούν εκεί έξω ελεύθεροι. Κάποιοι τους κάλυψαν μη σεβόμενοι τη ζωή ενός ανθρώπου που επέστρεψε στην Κύπρο για να υπηρετήσει, εν καιρώ ειρήνης, στις ένοπλες δυνάμεις της ημικατεχόμενης πατρίδας του. Η Κυπριακή Δικαιοσύνη, οι αστυνομικές Αρχές και η Εθνική Φρουρά οφείλουν να ανοίξουν ξανά τον φάκελο της δολοφονίας του Θανάση Νικολάου. Και οι ένοχοι, φυσικοί και ηθικοί, να καταλήξουν στην φυλακή.
Τι θα συμβεί, αργά ή γρήγορα, στην Κύπρο αν τέτοιες υποθέσεις συνεχίσουν να κουκουλώνονται; Το αυτονόητο: Κάποια στιγμή ένας πατέρας, αδερφός, σύζυγος ή γιος του επόμενου αθώου θύματος δεν θα έχει την αξιοπρέπεια της τραγικής μάνας του Θανάση. Θα πάρει ένα G3 θα εισβάλει εκεί που πιστεύει πως βρίσκονται οι θύτες και όποιον πάρει ο Χάρος. Στη γενικευμένη ανομία, σαν αυτή που πάει να βιώσει η Κύπρος εσχάτως, δεν ρωτάς αν θα βρεθεί κάποιος να πάρει τον Νόμο στα χέρια του, αλλά το πότε. Αυτό θέλουμε ως κοινωνία;
